ਅੱਗ ਤੇ ਮਿੱਟੀ.......... ਗ਼ਜ਼ਲ / ਸੁਰਜੀਤ ਪਾਤਰ

ਇਕ ਦੀ ਰਾਸ਼ੀ ਧਰਤ ਸੀ, ਇਕ ਦੀ ਰਾਸ਼ੀ ਅਗਨ ਸੀ
ਇਕ ਉੱਗਣ ਵਿੱਚ ਲੀਨ ਸੀ, ਇਕ ਜਾਲਣ ਵਿਚ ਮਗਨ ਸੀ


ਇਕ ਬੰਦੇ ਦੀ ਸੋਚ ਨੇ, ਐਸਾ ਮੰਤਰ ਮਾਰਿਆ
ਅੱਗ ਤੇ ਮਿੱਟੀ ਮਿਲ ਗਏ, ਦੀਵੇ ਲਗ ਪਏ ਜਗਣ ਸੀ

ਧਾਤ ਨੂੰ ਤਾਰ ‘ਚ ਢਾਲਿਆ, ਰੁੱਖ ਰਬਾਬ ਬਣਾ ਲਿਆ
ਇਹ ਤਾਂ ਸਭ ਤਕਨੀਕ ਸੀ, ਅਸਲੀ ਗੱਲ ਤਾਂ ਲਗਨ ਸੀ

ਅਸਲੀ ਗੱਲ ਤਾਂ ਰਾਗ ਸੀ ਜਾਂ ਸ਼ਾਇਦ ਵੈਰਾਗ ਸੀ
ਨਹੀਂ ਨਹੀਂ ਅਨੁਰਾਗ ਸੀ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਹਰ ਸ਼ੈਅ ਮਗਨ ਸੀ

ਖਿੱਚਾਂ ਕੁਝ ਮਜਬੂਰੀਆਂ, ਕੁਝ ਨੇੜਾਂ, ਕੁਝ ਦੂਰੀਆਂ
ਧਰਤੀ ਘੁੰਮਣ ਲੱਗ ਪਈ, ਅੰਬਰ ਲੱਗ ਪਿਆ ਜਗਣ ਸੀ

ਪਹਿਲਾਂ ਦਿਲ ਵਿੱਚ ਖੜਕੀਆਂ, ਫਿਰ ਸਾਜ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਥਰਕੀਆਂ
ਤਾਰਾਂ ਦੇ ਸਨ ਦੋ ਸਿਰੇ, ਇਕ ਛੁਪਿਆ ਇਕ ਨਗਨ ਸੀ

ਮਨ ‘ਤੇ ਪਰਦੇ ਪਹਿਨ ਕੇ, ਉਸਦੇ ਦਰ ਤੂੰ ਕਿਉਂ ਗਿਆ
ਸ਼ੀਸ਼ੇ ਵਾਂਗ ਸ਼ਫ਼ਾਫ ਸੀ ਜੋ ਧੁੱਪਾਂ ਵਾਂਗੂ ਨਗਨ ਸੀ

ਤਾਰਾਂ ਵਾਂਗ ਮਹੀਨ ਸੀ, ਇਹ ਉਸਦੀ ਤੌਹੀਨ ਸੀ
ਉਸ ਸੰਗ ਉੱਚੀ ਬੋਲਣਾ ਚੁੱਪ ਅੰਦਰ ਜੋ ਮਗਨ ਸੀ

ਸਾਗਰ ਦੀ ਥਾਂ.......... ਗ਼ਜ਼ਲ / ਸੁਰਜੀਤ ਜੱਜ

ਸਾਗਰ ਦੀ ਥਾਂ ਮੋਈ, ਪਿਆਸੀ ਮੱਛੀ ਬਾਰੇ ਸੋਚ ਰਿਹਾ ਹਾਂ
ਅੱਜ ਕਲ ਮੈਂ ਵੀ ਚੰਨ ਤੋਂ ਖਿਝਿਆ, ਧਰਤੀ ਬਾਰੇ ਸੋਚ ਰਿਹਾ ਹਾਂ


ਬੇੜੀ ਬਦਲੇ ਝੀਲ ਦਾ ਸੌਦਾ, ਇਕ ਸੌਦਾਗਰ ਦੇ ਸੰਗ ਕਰਕੇ,
ਬਹਿ ਰੇਤਾ ‘ਤੇ ਹੁਣ ਮੈਂ ਓਸੇ, ਬੇੜੀ ਬਾਰੇ ਸੋਚ ਰਿਹਾ ਹਾਂ

ਠੀਕਰੀਆਂ ਨੂੰ ਕੱਠਿਆਂ ਕਰਦੇ, ਦੋਵੇਂ ਹੀ ਕੁਝ ਪ੍ਰੇਸ਼ਾਨ ਹਾਂ,
ਉਸਨੂੰ ਫ਼ਿਕਰ ਘੜੇ ਦਾ ਹੈ, ਮੈਂ ਪਾਣੀ ਬਾਰੇ ਸੋਚ ਰਿਹਾ ਹਾਂ

ਸੂਰਜ ਖ਼ਾਤਰ ਕੱਲ ਤੂੰ ਜਿਸਦਾ, ਤੇਲ ਬਰੂਹੀਂ ਚੋ ਦਿੱਤਾ ਸੀ,
ਮੈਂ ਓਸੇ ਦੀਵੇ ਦੀ ਸੜਦੀ ਬੱਤੀ ਬਾਰੇ ਵੀ ਸੋਚ ਰਿਹਾ ਹਾਂ

ਤੂੰ ਗੋਕੁਲ ਦਾ ਦੁੱਖ-ਸੁੱਖ ਭੁਲਕੇ, ਜਾਹ ਮਥਰਾ ਦੇ ਜਸ਼ਨ ਵੇਖ,
ਮੈਂ ਸੁਦਰਸ਼ਨ ਚੱਕਰ ਬਣ ਗਈ, ਬੰਸੀ ਬਾਰੇ ਸੋਚ ਰਿਹਾ ਹਾਂ

ਉਸਨੂੰ ਫ਼ਿਕਰ ਹੈ ਆਪਣੀ ਛੱਤਰੀ ਦੇ ਰੰਗਾਂ ਦੇ ਖੁਰ ਜਾਵਣ ਦਾ,
ਤੇ ਮੈਂ ਆਪਣੀ ਪਿਆਸ ਹੰਢਾਉਂਦੀ, ਮਿੱਟੀ ਬਾਰੇ ਸੋਚ ਰਿਹਾ ਹਾਂ

ਕੋਇਲ, ਬੁਲਬੁਲ, ਤਿਤਲੀ, ਚਕਵੀਂ, ਮੂਨ, ਮੀਨ ਤੇ ਚਿੜੀ ਚਕੋਰੀ,
ਮੈਂ ਸਭਨਾਂ ਦੀ ਤੜਪ ਨੂੰ ਜਿਉਂਦੀ, ਬੱਚੀ ਬਾਰੇ ਸੋਚ ਰਿਹਾ ਹਾਂ

ਜਿਸਦੇ ਢਹਿ ਕੇ ਨਗਰ ਬਣਨ ‘ਤੇ, ਮੈਨੂੰ ਕੁਝ ਰੁਜ਼ਗਾਰ ਮਿਲੇਗਾ,
ਬੇਰੁਜ਼ਗਾਰਾਂ ਦੀ ਮੈਂ ਓਸੇ, ਬਸਤੀ ਬਾਰੇ ਸੋਚ ਰਿਹਾ ਹਾਂ

ਅਦਲੀ ਰਾਜੇ ਦੀ ਰਹਿਮਤ ਦੀ ਚਕਾਚੌਂਧ ਵਿਚ ਗੁੰਮ ਗਈ ਜੋ,
ਕਿੰਝ ਹੋਵੇ ਸੁਰਜੀਤ ਮੈਂ ਆਪਣੀ ਵੰਝਲੀ ਬਾਰੇ ਸੋਚ ਰਿਹਾ ਹਾਂ

ਤੁਰਦੇ ਨੇ ਪੈਰ.......... ਗ਼ਜ਼ਲ / ਜਸਵਿੰਦਰ

ਤੁਰਦੇ ਨੇ ਪੈਰ ਭਾਵੇਂ ਧੁਖ਼ਦੇ ਅੰਗਾਰਿਆਂ ‘ਤੇ
ਖਾਬਾਂ ‘ਚ ਕਹਿਕਸ਼ਾਂ ਹੈ ਨਜ਼ਰਾਂ ਸਿਤਾਰਿਆਂ ‘ਤੇ


ਦਿੰਦੇ ਨੇ ਜ਼ਖ਼ਮ ਤਾਂ ਕੀ ਅਥਰੂ ਤਾਂ ਪੂੰਝਦੇ ਨੇ
ਕਿੰਨਾ ਹੈ ਮਾਣ ਸਾਨੂੰ ਮਿੱਤਰਾਂ ਪਿਆਰਿਆਂ ‘ਤੇ

ਸਾਨੂੰ ਤਾਂ ਭਾ ਗਿਆ ਹੈ ਕੀ ਕੁਝ ਸਿਖਾ ਗਿਆ ਹੈ
ਪਰਵਾਨਿਆਂ ਦਾ ਆਉਣਾ ਅੱਗ ਦੇ ਇਸ਼ਾਰਿਆਂ ‘ਤੇ

ਕਰੀਏ ਕੀ ਉਸ ਨਦੀ ਦਾ ਭਰ ਕੇ ਜੁ ਵਗ ਰਹੀ ਹੈ
ਇਕ ਵੀ ਛੱਲ ਨਾ ਆਈ ਤਪਦੇ ਕਿਨਾਰਿਆਂ ‘ਤੇ

ਨਰਕਾਂ ਨੂੰ ਹੀ ਬਣਾਈਏ ਹੁਣ ਤਾਂ ਜਿਉਣ ਜੋਗੇ
ਉਮਰਾਂ ਗੁਜ਼ਾਰ ਲਈਆਂ ਸੁਰਗਾਂ ਦੇ ਲਾਰਿਆਂ ‘ਤੇ

ਵਾਅਦਾ ਵਫ਼ਾ ਦਾ ਕਰਨਾ ਸੌਖਾ ਬੜਾ ਹੈ ਲੇਕਿਨ
ਸਦੀਆਂ ਤੋਂ ਪਰਖ਼ ਇਸਦੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਆਰਿਆਂ ‘ਤੇ

ਪਤਝੜ ਵਿੱਚ.......... ਗ਼ਜ਼ਲ / ਵਿਜੇ ਵਿਵੇਕ

ਪਤਝੜ ਵਿੱਚ ਵੀ ਕੁਹੂ ਕੁਹੂ ਦਾ ਰਾਗ ਅਲਾਪ ਰਹੇ ਨੇ |
ਮੈਨੂੰ ਪੰਛੀ ਵੀ ਸਾਜਿਸ਼ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਜਾਪ ਰਹੇ ਨੇ |


ਮੈਂ ਜਿੰਦਾ ਸਾਂ ਮੈਂ ਸਿਵਿਆਂ ‘ਚੋਂ ਉੱਠ ਕੇ ਜਾਣਾ ਹੀ ਸੀ,
ਮੈਨੂੰ ਕੀ ਜੇ ਮੁਰਦੇ ਬਹਿ ਕੇ ਕਰ ਵਿਰਲਾਪ ਰਹੇ ਨੇ |

ਸਾਡੇ ਕੋਲ ਅਕਾਸ਼ ਨਹੀਂ ਸੀ ਜਿਸ ‘ਤੇ ਚੜਦੇ ਲਹਿੰਦੇ,
ਸਾਡੇ ਸੂਰਜ ਵੀ ਸਾਡੇ ਲਈ ਇਕ ਸੰਤਾਪ ਰਹੇ ਨੇ |

ਕੁਝ ਨਸ਼ਤਰ, ਕੁਝ ਅੱਗ ਦੀਆਂ ਲਾਟਾਂ ਤੇ ਕੁਝ ਪਾਗਲ ਮਿਲ ਕੇ,
ਇਸ ਸ਼ਾਇਰ ਦੀ ਹਿੱਕ ‘ਤੇ ਉਸ ਦੀ ਕਵਿਤਾ ਛਾਪ ਰਹੇ ਨੇ |

ਪਾਰ ਉਤਰਨਾ ਦੂਰ ਉਨਾਂ ਤੋਂ ਡੁੱਬਿਆ ਵੀ ਨਹੀਂ ਜਾਣਾ,
ਮਨ ਹੀ ਮਨ ਜੋ ਸਾਗਰ ਦੀ ਗਹਿਰਾਈ ਨਾਪ ਰਹੇ ਨੇ |

ਇੱਕੋ ਹੀ ਰਾਤ ਵਿਚ.......... ਗ਼ਜ਼ਲ / ਸੁਖਵਿੰਦਰ ਅੰਮ੍ਰਿਤ

ਇੱਕੋ ਹੀ ਰਾਤ ਵਿਚ ਉਹ ਕਿੰਨਾ ਹੁਸੀਨ ਹੋਇਆ
ਕੱਲ ਤੱਕ ਸੀ ਖ਼ਾਬ ਮੇਰਾ ਤੇ ਅਜ ਯਕੀਨ ਹੋਇਆ


ਮੇਰੇ ਨਾਲ ਨਾਲ ਉਸ ਨੇ ਕਿੰਨੇ ਮੁਕਾਮ ਵੇਖੇ
ਕਦੇ ਹਮਅਕਾਸ਼ ਮੇਰਾ ਕਦੇ ਹਮਜ਼ਮੀਨ ਹੋਇਆ

ਮੈਂ ਖ਼ੁਦ ਹੀ ਨੋਚਦਾਂਗੀ ਸ਼ਾਖਾਂ ਤੋਂ ਪੱਤ ਅਪਣੇ
ਸਾਇਆ ਕਦੇ ਜੇ ਮੇਰਾ ਤੇਰੀ ਤੌਹੀਨ ਹੋਇਆ

ਇਹ ਕਿਸ ਨੇ ਵੇਖਿਆ ਹੈ ਵਗਦੀ ਨਦੀ ‘ਚ ਚਿਹਰਾ
ਲਹਿਰਾਂ ਨੇ ਲੜਖੜਾਈਆਂ ਪਾਣੀ ਰੰਗੀਨ ਹੋਇਆ

ਉਹ ਤੇਰੇ ਘਰ ਦਾ ਬੂਹਾ ਖੜਕਾ ਕੇ ਮੁੜ ਗਿਆ ਹੈ
ਤੂੰ ਜਿਸਦੇ ਚੇਤਿਆਂ ਵਿਚ ਬੈਠਾ ਸੀ ਲੀਨ ਹੋਇਆ

ਇਹ ਸ਼ੌਕ ਦਾ ਸਫ਼ਰ ਵੀ ਕਿੰਨਾ ਹੈ ਕਾਰਗਰ, ਕਿ
ਮੈਂ ਹੋ ਗਈ ਹਾਂ ਬੇਹਤਰ ਉਹ ਬੇਹਤਰਹੀਨ ਹੋਇਆ

ਦੁੱਖਾਂ ਦਾ ਸੇਕ ਸਹਿ ਕੇ ਹੰਝੂ ਦੀ ਜੂਨ ਪੈ ਕੇ
ਹੋਇਆ ਜਦੋਂ ਵੀ ਬੰਦਾ ਇਉਂ ਹੀ ਜ਼ਹੀਨ ਹੋਇਆ

ਨਜ਼ਮਾਂ.......... ਨਜ਼ਮ/ਕਵਿਤਾ / ਤਾਰਕ ਗੁੱਜਰ (ਪਾਕਿਸਤਾਨ)

ਦਿਖਾਵਾ

ਲੱਖ ਮਸੀਤੀਂ ਸਜਦੇ ਕੀਤੇ
ਮੰਦਰੀਂ ਦੀਵੇ ਬਾਲੇ |
ਗਿਰਜੇ ਵੜ ਸਲੀਬਾਂ ਪਾਈਆਂ

ਖ਼ੂਬ ਗਰੰਥ ਖੰਘਾਲੇ |
ਤਾਰਿਕ ਮੀਆਂ ਪਰ ਕਿਆ ਕਰੀਏ
ਮਨ ਕਾਲੇ ਦੇ ਕਾਲੇ

****

ਸੱਚ ਦੀ ਸਾਂਝ

ਅਸੀੰ ਮੰਦਰ ਵਿਚ ਨਮਾਜ਼ ਪੜੀ
ਤੇ ਮਸਜਿਦ ਵਿੱਚ ਸਲੋਕ |
ਅਸੀਂ ਰੱਬ ਸੱਚਾ ਨਾ ਵੰਡਿਆ
ਸਾਨੂੰ ਕਾਫ਼ਰ ਆਖਣ ਲੋਕ |

****

14 ਅਗਸਤ

ਵਿਹੜਿਆਂ ਦੇ ਵਿਚ ਸਾਰੇ ਬਾਲਕ
ਫਿਰਦੇ ਨੰਗ ਧੜੰਗੇ |
ਕੋਠੀਆਂ ਉਤੇ ਪਏ ਝੂਲਦੇ
ਦਸ ਦਸ ਗ਼ਜ਼ ਦੇ ਝੰਡੇ |

ਕੁੜੱਕੀ.......... ਕਹਾਣੀ / ਵਿਸ਼ਵ ਜਯੋਤੀ ਧੀਰ

ਅੱਧੀ ਰਾਤ ਲੰਘ ਚੁੱਕੀ ਸੀ | ਗਗਨ ਦੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਤੋਂ ਨੀਂਦ ਕੋਹਾਂ ਦੂਰ | ਪਲਕਾਂ ਹੇਠਾਂ ਜਿਵੇਂ ਛਿਲਤਰਾਂ ਉੱਗ ਪਈਆਂ ਹੋਣ | ਅੰਦਰ ਅਜੀਬ ਜਿਹੀ ਅੱਚਵੀ | ਬਿੰਦੇ ਝੱਟੇ ਸੰਘ ਸੁੱਕ ਜਾਂਦਾ | ਭਾਦੋਂ ਦੇ ਮਹੀਨੇ ਦੀ ਰਾਤ ਵਿਚ ਚੰਨ ਦੀ ਟਿੱਕੀ ਚਾਨਣ ਦੇਣ ਦਾ ਪੂਰਾ ਯਤਨ ਕਰ ਰਹੀ ਸੀ | ਘਸਮੈਲੇ ਜਿਹੇ ਬੱਦਲ ਨੇ ਆਣ ਕੇ ਚੰਨ ਨੂੰ ਝੱਫ ਲਿਆ | ਹਨੇਰਾ ਪਸਰ ਗਿਆ | ਗਗਨ ਦਾ ਚਿੱਤ ਹੋਰ ਵੀ ਘਾਬਰ ਗਿਆ | ਉਸਨੇ ਆਪਣੀ ਬੈਠਕ ਦੀ ਬਾਰੀ ਵਿਚੋਂ ਵਿਹੜੇ ਵਿਚ ਨਿਗਾਹ ਮਾਰੀ | ਬੀਬੀ ਤੇ ਬੇਬੇ ਸਾਹਮਣੇ ਹੀ ਮੰਜਾ ਡਾਹੀ ਪਈਆਂ ਸਨ | ਬੀਬੀ ਤਾਂ ਸਾਰੇ ਦਿਨ ਦੀ ਹੰਭੀ ਹੁੁੰਦੀ | ਮੰਜੇ ਤੇ ਪੈਂਦਿਆਂ ਹੀ Aਸਨੂੰ ਨੀਂਦ ਕੀਲ ਲੈਂਦੀ | ਸਦੇਹਾਂ ਧਾਰਾਂ ਕੱਢਣ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਰਾਤ ਦੇ ਚੁੱਲੇ-ਚੌਂਕੇ ਨੂੰ ਸਾਂਭਦੀ ਬੀਬੀ ਸਾਰਾ ਦਿਨ ਊਰੀ ਵਾਂਗ ਘੂਕਦੀ ਰਹਿੰਦੀ | ਜਦੋਂ ਦੀ ਗਗਨ ਜਵਾਨ ਹੋਈ ਸੀ, ਬੇਬੇ ਘਰੇ ਕਿਸੇ ਸੀਰੀ ਨੂੰ ਵੀ ਵੜਨ ਨਾ ਦਿੰਦੀ | ਮੰਜੇ ਦੀ ਚਿੜ-ਚਿੜ ਨੇ ਗਗਨ ਦਾ ਧਿਆਨ ਖਿੱਚ ਲਿਆ | ਬੇਬੇ ਸਾਰੀ ਰਾਤ ਪਸਲੇਟੇ ਮਾਰਦੀ | ਉਸਦੀਆਂ ਬੁੱਢੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਸੌਂਦੀਆਂ ਘੱਟ ਤੇ ਪਹਿਰੇਦਾਰੀ ਜ਼ਿਆਦਾ ਕਰਦੀਆਂ | ਹੁਣ ਵੀ ਉੱਠ ਕੇ ਮੰਜੇ ‘ਤੇ ਬਹਿ ਗਈ | ਰੋਜ਼ ਵਾਂਗ ਬੋਲੀ ਜਾ ਰਹੀ ਸੀ | “ਖੌਰੇ ਕਿਹੜਾ ਪਾਪੀ ਬੈਠਾ ਪਹਿਰੇ ‘ਤੇ.... ਭੋਰਾ ਵਾ ਨੀ ਚੱਲਦੀ |” ਤੜਕੇ ਤੋਂ ਆਥਣ ਤੱਕ ਬੇਬੇ ਕਿਸੇ ਨਾ ਕਿਸੇ ਗੱਲ ਨੂੰ ਅੱਡੇ ਚੜਾਈ ਰੱਖਦੀ | ਸਵੇਰੇ ਬੀਬੀ ਨੂੰ ਬਥੇਰਾ ਬੋਲੀ ਸੀ | ਦਾਲ ਵਿਚ ਕੋੜਕੂ ਆ ਗਿਆ | ਥਾਲੀ ਪਰਾਂ ਨੂੰ ਧੱਕ ਦਿੱਤੀ, “ਚੱਜ ਨਾਲ ਦਾਲ ਨੀ ਸਵਾਰਦੀ.... ਚੰਦਰੇ ਕੋੜਕੂ ਮੇਰੇ ਮੂੰਹ ‘ਚ ਈ ਆਉਣੇ ਹੁੰਦੇ ਨੇ.... ਤੇਰੀ ਨਿਗਾ ਨੀ ਕੰਮ ਕਰਦੀ ਤਾਂ ਗਗਨ ਨੂੰ ਆਖਿਆ ਕਰ | ਕੁੜੀ ਨੂੰ ਭੋਰਾ ਚੱਜ ਸਿਖਾ.... ਨਿਰੀਆਂ ਕਤਾਬਾਂ ਕੀ ਭੜੋਲੇ ‘ਚ ਪਾਉਣੀਆਂ ਨੇ |” ਬੇਬੇ ਗੁੱਝੀ ਅੱਖ ਨਾਲ ਗਗਨ ਦੀ ਧੜਕਦੀ ਜਵਾਨੀ ਵੇਂਹਦੀ | ਉਸਨੂੰ ਇਹ ਹੁੰਦੜਹੇਲ ਕੁੜੀ ਕੋਈ ਅਲਕ ਵਛੇਰੀ ਜਾਪਦੀ | ਗਗਨ ਦਾ ਕੋਈ ਲੱਛਣ ਉਸਨੂੰ ਮੇਚ ਨਾ ਆਉਂਦਾ | ਸਾਰਾ ਦਿਨ ਟੋਕਾ ਟਾਕੀ ਕਰਦੀ | ਕਈ ਵਾਰ ਗਗਨ ਵਿਅੰਗ ਕਰ ਜਾਂਦੀ – “ਮੈਂ ਤਾਂ ਬੀ.ਏ. ਤੋਂ ਅਗਾਂਹ ਵਾਲੀ ਪੜਾਈ ਕੈਨੇਡਾ ਜਾ ਕੇ ਕਰਨੀ ਐ |”

ਬੇਬੇ ਅੰਦਰ ਤਾਈਂ ਸੜ ਜਾਂਦੀ | ਗਗਨ ਦੇ ਬਾਪੂ ਨੂੰ ਕਹਿੰਦੀ, “ਮਹਿੰਦਰ.... ਅੱਜਕੱਲ ਵੇਲਾ ਮਾੜਾ ਐ ਭਾਈ....ਇਕ ਹੈ ਕੱਲੀ ਔਲਾਦ.... ਹੋਰ ਧੌਲੇ ਝਾਟੇ ਖੇਹ ਨਾ ਪੁਆ ਲਈਂ |”

ਮਹਿੰਦਰ ਬੇਬੇ ਦੀ ਗੱਲ ਹਾਸੇ ਵਿਚ ਟਾਲ ਜਾਂਦਾ | “ਬੇਬੇ ਪੜਾਈ ਤਾਂ ਜ਼ਰੂਰੀ ਐ.... ਘੱਟੋ ਘੱਟ ਪੜਿਆ ਲਿਖਿਆ ਬੰਦਾ ਸਹੀ ਤੇ ਗਲਤ ਦੀ ਪਛਾਣ ਤਾਂ ਕਰ ਸਕਦੈ.... ਮੈਂ ਤਾਂ ਰਿਹਾ ਖੂਹ ਦਾ ਡੱਡੂ.... ਕੁੜੀ ਨੂੰ ਤਾਂ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦੇਵਾਂ.... ਆਪਣਾ ਚੰਗਾ ਮਾੜਾ ਸੋਚ ਸਕੇ | ਅਸੀਂ ਕਿਹੜਾ ਸਾਰੀ ਉਮਰ ਬੈਠੇ ਰਹਿਣਾ ਧੀ ਦੇ ਸਿਰਹਾਣੇ |”

ਬਾਪੂ ਦੀ ਗੱਲ ਯਾਦ ਆਉਂਦਿਆਂ ਹੀ ਗਗਨ ਦਾ ਧਿਆਨ ਵੱਡੇ ਬੂਹੇ ਮੂਹਰੇ ਚਲਾ ਗਿਆ | ਜਿਥੇ ਬਾਪੂ ਹਰ ਰੋਜ਼ ਵਾਂਗ ਮੰਜਾ ਡਾਹ ਕੇ ਸੁੱਤਾ ਪਿਆ ਸੀ | ਅੱਜ ਗਗਨ ਨੂੰ ਬਾਪੂ ਵੀ ਠਾਣੇਦਾਰ ਲੱਗ ਰਿਹਾ ਸੀ | ਬੂਹੇ ਮੂਹਰੇ ਪਹਿਰੇ ‘ਤੇ ਬੈਠਾ | ਸੋਚ ਕੇ ਗਗਨ ਨੂੰ ਤਰੇਲੀ ਆ ਗਈ | ਚੰਨ ਫੇਰ ਬੱਦਲਾਂ ਦੀ ਕੈਦ ਵਿਚੋਂ ਬਾਹਰ ਆ ਗਿਆ | ਆਪਣੇ ਅੰਦਰਲੇ ਡਰ ਤੋਂ ਓਹਲੇ ਹੋਣ ਵਾਸਤੇ ਗਗਨ ਨੀਝ ਨਾਲ ਚੰਨ ਨੂੰ ਤੱਕਣ ਲੱਗ ਪਈ | ਕਿੰਨਾ ਨਿਰਮਲ, ਪਿਆਰਾ ਚੰਨ | ਬਿਲਕੁਲ ਉਸਦੇ ਮਹਿਬੂਬ ਦੇ ਚਿਹਰੇ ਵਾਂਗ ਰੌਸ਼ਨ | ਗਗਨ ਨੇ ਮਸਤੀ ਦੇ ਆਲਮ ਵਿਚ ਅੱਖਾਂ ਮੁੰਦ ਲਈਆਂ | ਇੰਦਰਪੁਰੀ ਦੀ ਅਪਸਰਾ ਬਣ ਗਈ | ਚਾਨਣੀ ਦੇ ਰਾਹ ‘ਤੇ ਰਕਸ ਕਰੀ ਹੋਈ ਚੰਨ ‘ਤੇ ਜਾ ਬੈਠੀ | ਸਾਰਾ ਜਹਾਨ ਦਿਸਣ ਲੱਗ ਪਿਆ | ਲਾਗਲੇ ਪਿੰਡ ਦਾ ਇਕ ਘਰ | ਪਾਠੀ ਟਹਿਲ ਸਿੰਘ ਦਾ ਘਰ | ਜਿਸ ਦੀ ਛੱਤ ‘ਤੇ ਕੋਈ ਪਰਛਾਵਾਂ ਖੜਾ ਕਿਸੇ ਦੀ ਉਡੀਕ ਕਰਦਾ ਹੋਵੇ | ਜ਼ਰੂਰ ਜੱਸੀ ਹੋਵੇਗਾ | ਗਗਨ ਵਾਂਗ ਬੇਚੈਨ | ਉਸ ਲਈ ਵੀ ਇਹ ਰਾਤ ਕੋਈ ਇਮਤਿਹਾਨ ਤੋਂ ਘੱਟ ਨਹੀਂ |

***
ਕਾਲੇ ਬੱਦਲ ਨੇ ਚੰਨ ਨੂੰ ਫੇਰ ਦਿਓ ਵਾਂਗ ਨਿਗਲ ਲਿਆ | ਰੇਸ਼ਮੀ ਰਾਹ ਟੁੱਟ ਗਈ | ਗਗਨ ਨੇ ਫੇਰ ਅੱਖਾਂ ਖੋਲ ਲਈਆਂ | ਹਾਲੇ ਵੀ ਅਲੌਕਿਕ ਸੁਫ਼ਨੇ ਦੀ ਖੁਮਾਰੀ ਅੱਖਾਂ ਨੂੰ ਸੇਜਲ ਕਰ ਰਹੀ ਸੀ | ਜੱਸੀ ਦਾ ਚਿਹਰਾ ਵਾਰ-ਵਾਰ ਅੱਖਾਂ ਮੂਹਰੇ ਆਉਂਦਾ | ਗਗਨ ਆਪਣੇ ਅਤੀਤ ਵਿੱਚ ਗੁਆਚਦੀ ਗਈ | ਜੱਸੀ ਨਾਲ ਪਹਿਲੀ ਮੁਲਾਕਾਤ ਯਾਦ ਆ ਗਈ | ਪਿਛਲੇ ਸਾਲ ਐਨ.ਐਸ.ਐਸ. ਦੇ ਕੈਂਪ ਦੌਰਾਨ ਦੋਵੇਂ ਇਕੱਠੇ ਹੋਏ | ਜੱਸੀ ਬੀ.ਏ. ਦੇ ਅੰਤਲੇ ਸਾਲ ਵਿਚ ਸੀ | ਗਗਨ ਤੋਂ ਦੋ ਸਾਲ ਸੀਨੀਅਰ | ਉਸਦੀਆਂ ਦਿਲਕਸ਼ ਗੱਲਾਂ ਨੇ ਗਗਨ ਅੰਦਰ ਪਿਆਰ ਦੀ ਰਮਜ਼ ਜਗਾ ਦਿੱਤੀ | ਨਰੋਈ ਉਮਰੇ, ਧੁਰ ਅੰਦਰ ਤੱਕ ਲਹੂ ਦੀ ਗਰਦਸ਼ ਤੇਜ਼ ਹੋ ਗਈ | ਜੱਸੀ ਨੂੰ ਵੇਖ ਕੇ ਉਸਦੀ ਆਤਮਾ ਕਦੇ ਨਾ ਰੱਜਦੀ | ਉਸ ਨਾਲ ਗੱਲ ਕਰਨ ਨੂੰ ਬੇਚੈਨ ਹੋ ਉੱਠਦੀ | ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਜਜ਼ਬਾਤੀ ਸਾਂਝ ਪਿਆਰ ਵਿਚ ਬਦਲ ਗਈ | ਪਿਛਲੇ ਹਫ਼ਤੇ ਜਦੋਂ ਜੱਸੀ ਨਾਲ ਫਿਲਮ ਵੇਖ ਕੇ ਆਈ, ਉਸਤੋਂ ਬਾਅਦ ਕਈ ਘੰਟੇ ਜੱਸੀ ਨਾਲ ਬੈਠੀ ਰਹੀ | ਜੱਸੀ ਨੇ ਕਿਹਾ ਸੀ, “ਗਗਨ ਹੁਣ ਤਾਂ ਰਾਤ ਕੱਟਣੀ ਵੀ ਔਖੀ ਲੱਗਦੀ ਐ.... ਆਪਾਂ ਵਿਆਹ ਕਰ ਲਈਏ |”
ਵਿਆਹ ਵਾਲੀ ਗੱਲ ਸੁਣ ਕੇ ਗਗਨ ਦੇ ਚਿਹਰੇ ‘ਤੇ ਲਾਲੀ ਆ ਗਈ | ਸੰਗ ਕੇ ਕਹਿਣ ਲੱਗੀ, “ਤੂੰ ਤਾਂ ਦੋ ਮਹੀਨਿਆਂ ਤਾਈਂ ਪੇਪਰ ਦੇ ਕੇ ਕਾਲਜ ਛੱਡ ਦੇਣੈ.... ਮੈਨੂੰ ਤਾਂ ਪੜਾਈ ਪੂਰੀ ਕਰ ਲੈਣ ਦੇ |”

“ਜਦੋਂ ਮੈਂ ਬੀ.ਏ. ਕਰ ਲਈ.... ਫੇਰ ਕਿਹੜਾ ਡੀ.ਸੀ. ਲੲਗ ਜਾਣੈ | ਮੈਥੋਂ ਵੱਡੇ ਦੋਹੇਂ ਭਰਾ ਐਮ.ਏ. ਕਰਕੇ ਵੀ ਹਾਲੇ ਤਕ ਸੈੱਟ ਨਹੀਂ ਹੋਏ |”

“ਕੋਈ ਗੱਲ ਨਹੀਂ, ਵੇਲਾ ਆਊਗਾ ਤਾਂ ਬੀਬੀ ਨਾਲ ਗੱਲ ਕਰੂੰਗੀ |”

“ਤੇਰਾ ਕੀ ਖ਼ਿਆਲ ਐ, ਤੇਰੇ ਘਰ ਦੇ ਐਡੀ ਛੇਤੀ ਮੰਨ ਜਾਣਗੇ | ਚੰਗੀ ਭਲੀ ਜਾਣਦੀ ਐਂ | ਤੂੰ ਜੱਟਾਂ ਦੀ ਧੀ ਤੇ ਮੈਂ ਪੰਡਤਾਂ ਦਾ ਮੁੰਡਾ.... ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਅੜਚਣ ਇਹੀ ਐ |”

“ਜੱਸੀ.... ਮੈਂ ਜਾਤਾਂ ਦੇ ਫ਼ਰਕ ਨੂੰ ਨਹੀਂ ਮੰਨਦੀ.... ਜਦੋਂ ਆਪਾਂ ਇਕ ਹੋ ਗਏ, ਨਾ ਤੂੰ ਪੰਡਤਾਂ ਦਾ ਰਹੇਂਗਾ ਨਾ ਮੈਂ ਜੱਟਾਂ ਦੀ | ਦੋਹੇਂ ਇਕ ਦੂਜੇ ਦੇ ਹੋ ਕੇ ਰਹਾਂਗੇ |” ਗਗਨ ਨੇ ਪਿਆਰ ਨਾਲ ਜੱਸੀ ਦਾ ਹੱਥ ਫੜ ਕੇ ਉਸਦੇ ਅੰਦਰਲੇ ਦੇ ਵਹਿਮ ਨੂੰ ਕੱਢਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ |

“ਤਾਂਹੀ ਤਾਂ ਕਹਿਨਾਂ.... ਇਕ ਵਾਰ ਬਿਨਾਂ ਦੱਸੇ ਕੋਰਟ ਮੈਰਿਜ ਕਰਵਾ ਲਈਏ.... ਜਦੋਂ ਇਕ ਦੂਜੇ ਦੇ ਹੋ ਗਏ ਤਾਂ ਜਾਤ-ਪਾਤ ਦਾ ਫ਼ਰਕ ਹੀ ਨਹੀਂ ਰਹਿਣਾ |” ਜੱਸੀ ਨੇ ਆਪਣੇ ਦਿਲ ਦੀ ਗੱਲ ਦੱਸੀ |

“ਨਹੀਂ ਜੱਸੀ.... ਅਜਿਹਾ ਕਰਕੇ ਤਾਂ ਆਪਾਂ ਪਿੰਡ ਦੀ ਜੂਹ ਵਿਚ ਵੜਨ ਜੋਗੇ ਨਹੀਂ ਰਹਾਂਗੇ, ਖੌਰੇ ਅਜਿਹਾ ਕਰਨ ‘ਤੇ ਮਾਪੇ ਕਬੂਲਣਗੇ ਕਿ ਨਹੀਂ |”

“ਛੱਡ ਪਰਾਂ ਇਹਨਾਂ ਗੱਲਾਂ ਨੂੰ.... ਤੈਨੂੰ ਅੱਜ ਫਿਲਮ ਏਸੇ ਕਰਕੇ ਵਖਾਈ ਐ.... ਵੇਖਿਆ ਨੀਂ ਹੀਰੋ ਹੀਰੋਇਨ ਨੂੰ ਵੀ ਕੋਰਟ ਮੈਰਿਜ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਹੌਲੀ-ਹੌਲੀ ਸਮਾਜ ਨੇ ਕਬੂਲ ਲਿਆ ਸੀ | ਰਹੀ ਮਾਪਿਆਂ ਦੀ ਗੱਲ.... ਓਹ ਕਦੋਂ ਤਕ ਆਪਣੀ ਔਲਾਦ ਨੂੰ ਵਿਸਾਰ ਸਕਦੇ ਨੇ | ਨਾਲੇ ਤੂੰ ਤਾਂ ਕੱਲੀ-ਕੱਲੀ ਐਂ | ਤੇਰੇ ਬਿਨਾਂ ਮਾਂ-ਪਿਓ ਤੇ ਜ਼ਮੀਨ-ਜਾਇਦਾਦ ਕੌਣ ਸਾਂਭੂੰ | ਆਪਾਂ ਹੀ ਸਾਂਭਾਂਗੇ ਸਭ ਕੁਝ | ਤੂੰ ਵੇਖੀ ਜਾਈਂ ਤੇਰੇ ਮਾਂ-ਪਿਉ ਨੂੰ ਪੁੱਤ ਬਣ ਕੇ ਵਿਖਾਵਾਂਗਾ | ਸੌਂਹ ਤੇਰੇ ਪਿਆਰ ਦੀ.... ਆਪਣੇ ਮਾਪਿਆਂ ਨਾਲੋਂ ਵੱਧ ਕੇ ਸਤਿਕਾਰ ਦੇਵਾਂਗਾ |” ਜੱਸੇ ਨੇ ਗਗਨ ਦੇ ਦੋਹੇਂ ਹੱਥ ਫੜ ਕੇ ਚੁੰਮ ਲਏ ਤੇ ਛੇਤੀ ਵਿਆਹ ਕਰਵਾAਣ ਦੀ ਕਸਮ ਲੈ ਲਈ | ਗਗਨ ਦੇ ਕੁਆਰੇ ਸੁਫ਼ਨੇ ਹੋਰ ਵੀ ਮਹਿਕਣ ਲੱਗ ਪਏ | ਜੱਸੀ ਦੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਦੇ ਜਾਦੂ ਨੇ ਉਸਨੂੰ ਕਮਲੀ ਕਰ ਦਿੱਤਾ | ਹੁਣ ਤਾਂ ਉਸਦਾ ਵੀ ਫ਼ਿਲਮ ਦੀ ਹੀਰੋਇਨ ਵਾਂਗ ਬਾਗ਼ੀ ਹੋਣ ਨੂੰ ਚਿੱਤ ਕਰਦਾ | ਅੰਦਰੋਂ ਉੱਠਦੀਆਂ ਦਲੀਲਾਂ ਨੂੰ ਜੱਸੀ ਦੇ ਪਿਆਰ ਨੇ ਕੁੰਦਾ ਕਰ ਦਿੱਤਾ | ਰੀਤ ਉੱਤੇ ਪ੍ਰੀਤ ਭਾਰੀ ਹੋ ਗਈ | ਗਗਨ ਨੇ ਕੱਲ ਨੂੰ ਘਰੋਂ ਭੱਜ ਕੇ ਕੋਰਟ ਮੈਰਿਜ ਕਰਵਾਉਣ ਦਾ ਫ਼ੈਸਲਾ ਕਰ ਲਿਆ |

ਤਾਰਿਆਂ ਦੀ ਖਿੱਤੀ ਸਰਕ ਗਈ | ਬੀਬੀ ਧਾਰਾਂ ਕੱਢਣ ਚਲੀ ਗਈ | ਉਸਦੇ ਮਗਰੋਂ ਹੀ ਗਗਨ ਨੇ ਫਟਾ ਫਟ ਨਹਾ ਲਿਆ | ਅੱਜ ਬੀਬੀ ਦੇ ਮੂਹਰੇ ਹੋਣ ਵਾਸਤੇ ਵੀ ਅੰਦਰੋਂ ਕੋਈ ਸ਼ਕਤੀ ਲੱਭ ਰਹੀ ਸੀ | ਡਰ ਸੀ ਕਿਧਰੇ ਬੀਬੀ ਆਪਣੀ ਧੀ ਦੇ ਚਿਹਰੇ ਤੋਂ ਕੋਈ ਗੁੱਝਾ ਭੇਤ ਨਾ ਪੜ ਲਵੇ | “ਗਗਨ ਪੁੱਤ, ਦੁੱਧ ਪੀ ਲੈ.... ਬਦਾਮ ਛਿੱਲੇ ਪਏ ਨੇ, ਖਾ ਲਵੀਂ” ਰੋਜ਼ ਵਾਂਗ ਬੀਬੀ ਨੇ ਆਵਾਜ਼ ਮਾਰੀ | ਕਹਿੰਦੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਵੱਡੀ ਜਮਾਤ ਦੀਆਂ ਕਤਾਬਾਂ ਪੜਨ ਵਾਲੇ ਦਿਮਾਗ ਨੂੰ ਤਾਕਤ ਦੀ ਡਾਹਢੀ ਲੋੜ ਹੁੁੰਦੀ ਹੈ | ਬੀਬੀ ਦੀ ਮੋਹ ਭਿੱਜੀ ਆਵਾਜ਼ ਸੁਣ ਕੇ ਗਗਨ ਦੇ ਅੰਦਰਲੇ ਵੇਗ ਨੂੰ ਇਕ ਵਾਰ ਮੋੜਵੀਂ ਛੱਲ ਪੈ ਗਈ |

ਅੰਦਰਲਾ ਭੈ ਤੇ ਬਦਲਿਆ ਮੌਸਮ ਦੋਹੇਂ ਉਸਦਾ ਸਾਥ ਨਹੀਂ ਦੇ ਰਹੇ ਸਨ | ਫੇਰ ਵੀ ਉਸਨੇ ਸਾਈਕਲ ਤੋਰ ਲਿਆ | ਬੇਬੇ ਨੇ ਮਗਰੋਂ ‘ਵਾਜ ਮਾਰੀ, “ਅੱਜ ਤਾਂ ਅਸਮਾਨੀਂ ਖੱਖ ਚੜੀ ਪਈ ਐ.... ਕਾਲੀ ਬੋਲੀ ਆਊਗੀ.... ਵੇਖ ਰੱਬ ਦਾ ਰੰਗ ਕਿਮੇਂ ਬਦਲਿਆ ਪਿਐ.... ਕੁੜੇ ਰਹਿਣ ਦੇ ਜਾਣ ਨੂੰ.... ਨੇਰੀ ਤਾਂ ਆਈ ਲੈ |” ਬੀਬੀ ਨੇ ਵੀ ਚਿੰਤਾ ਜ਼ਾਹਰ ਕੀਤੀ, “ਗਗਨ ਪਹਿਲੋਂ ਅੱਡੇ ਜਾ ਕੇ ਸਾਇਕਲ ਨੂੰ ਠੱਲੇਗੀ, ਫੇਰ ਬੱਸ ਨੂੰ ਚੜੇਂਗੀ, ਕੁਰੱਤੀ ਜਿਹੀ ਨੇਰੀ ਚੜੀ ਪਈ ਐ.... ਰਹਿਣ ਦੇ ਜਾਣ ਨੂੰ |” ਪਿੱਛੋਂ ‘ਵਾਜਾਂ ਪੈਂਦੀਆਂ ਸੁਣ ਕੇ ਇਕ ਵਾਰ ਫੇਰ ਉਸਦੇ ਲੂੰ ਕੰਡਿਆ ਗਏ | ਬਿਨਾਂ ਤੱਕਿਆਂ ਹੀ ਉਸਨੇ ਆਖਿਆ, “ ਅੱਜ ਜਾਣਾ ਬਹੁਤ ਜ਼ਰੂਰੀ ਐ |” ਸਾਇਕਲ ‘ਤੇ ਸਵਾਰ ਹੋ ਗਈ | ਹਨੇਰੀ ਨੇ ਜਿਵੇਂ ਸਾਰੀ ਕਾਇਨਾਤ ਨੂੰ ਕੈਦ ਕਰ ਲਿਆ | ਰੇਤੇ ਦਾ ਗੁਬਾਰ ਧਰਤੀ ਤੋਂ ਅਸਮਾਨ ਤਾਈਂ ਚੜ ਗਿਆ | ਆਲਾ-ਦੁਆਲਾ ਮੈਲਾ ਹੋ ਗਿਆ | ਪਿੰਡ ਦੀ ਫਿਰਨੀ ‘ਤੇ ਆ ਕੇ ਗਗਨ ਨੇ ਪਿੱਛਾ ਭੌਂ ਕੇ ਘਰ ਦੇ ਚੁਬਾਰਿਆਂ ਵੱਲ ਤੱਕਿਆ | ਧੁੰਧਲੇ ਜਿਹੇ ਨਜ਼ਰ ਆਏ | ਸਾਈਕਲ ਕੱਚੇ ਪਹੇ ‘ਤੇ ਪਾ ਲਿਆ | ਹਨੇਰੀ ਨੇ ਜਿਵੇਂ ਉਸ ਨਾਲ ਯੁੱਧ ਲਾ ਲਿਆ ਹੋਵੇ | ਅੰਦਰਲਾ ਵਜੂਦ ਕੰਬਣ ਲੱਗ ਪਿਆ | ਫੇਰ ਵੀ ਉਸਨੇ ਜ਼ੋਰ ਨਾਲ ਸਾਇਕਲ ਦੇ ਪੈਡਲ ਮਾਰੇ | ਸ਼ੂਕਦੀ ਕਾਲੀ ਬੋਲੀ ਨੇ ਕੱਚੇ ਪਹੇ ਦਾ ਰੇਤਾ ਅਸਮਾਨਾਂ ਤਾਈਂ ਖਿਲਾਰ ਦਿੱਤਾ | ਐਨੀ ਹਨੇਰੀ ਦਰਖ਼ਤਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਢਹਿ ਢੇਰੀ ਕਰੀ ਜਾ ਰਹੀ ਸੀ | ਸ਼ਾਂ....ਸ਼ਾਂ ਦਾ ਅਜੀਬ ਸ਼ੋਰ ਉਸਦੇ ਅੰਦਰਲੇ ਡਰ ਨੂੰ ਹੋਰ ਵਧਾ ਗਿਆ | ਸਾਹ ਨਾਲ ਸਾਹ ਨਹੀਂ ਰਲ ਰਿਹਾ ਸੀ | ਇੰਝ ਲੱਗ ਰਿਹਾ ਸੀ ਜਿਵੇਂ ਪਰਲੋ ਆ ਜਾਵੇਗੀ | ਸ਼ੂਕਦੀ ਹਵਾ ਨਾਲ ਚੱਲਣਾ ਔਖਾ ਹੋ ਗਿਆ | ਗਗਨ ਸਾਈਕਲ ਤੋਂ ਉੱਤਰ ਗਈ | ਕੁਝ ਵੀ ਨਹੀਂ ਦਿਸ ਰਿਹਾ | ਚੁੰਨੀ ਵਾਰੀ-ਵਾਰੀ ਗਲੋਂ ਲਹਿ ਜਾਂਦੀ | ਉਸਦੇ ਕੰਨਾਂ ਵਿੱਚ ਮੋਟਰਸਾਈਕਲ ਦੀ ਆਵਾਜ਼ ਪਈ | ਆਵਾਜ਼ ਨੇੜੇ ਆ ਗਈ | ਤਿੰਨ ਮੁੰਡੇ ਸਵਾਰ ਸਨ | ਉਸਦੇ ਕੋਲ ਦੀ ਖਹਿ ਕੇ ਲੰਘੇ | ਸਾਇਕਲ ਡਿੱਗ ਪਿਆ | ਮੁੰਡੇ ਫੇਰ ਗਗਨ ਵੱਲ ਨੂੰ ਮੁੜ ਆਏ | ਉਸਦੀਆਂ ਲੱਤਾਂ ਕੰਬਣ ਲੱਗ ਪਈਆਂ | ਨੇੜੇ ਆ ਕੇ ਇਕ ਬੋਲਿਆ, “ਛੱਡ ਯਾਰ ਇਹ ਤਾਂ ਜੱਸੀ ਦੀ ਐ |” ਦੂਜਾ ਹੱਸ ਪਿਆ, “ਅੱਛਾ ਓਹੀ ਪੱਚੀਆਂ ਕਿੱਲਿਆਂ ਆਲੀ.... ਬਈ ਤਕੜਾ ਸ਼ਿਕਾਰੀ ਐ.... ਬਾਹਲੀ ਅਗਾਂਹ ਦੀ ਸੋਚਦੈ |”

ਮੂਹਰੇ ਬੈਠਾ ਮੁੰਡਾ ਗਗਨ ਦੇ ਬਿਲਕੁਲ ਨੇੜੇ ਹੋ ਗਿਆ, “ਚੰਗਾ ਸ਼ਿਕਾਰ ਲੱਭ ਕੇ ਕੁੜੱਕੀ ਲਾਈ ਐ |”

ਕਹਿੰਦਿਆਂ ਕਹਿੰਦਿਆਂ ਉਸਨੇ ਗਗਨ ਦੀ ਚੁੰਨੀ ਖਿੱਚ ਕੇ ਹਵਾ ਵਿੱਚ ਉਛਾਲ ਦਿੱਤੀ | ਚੁੰਨੀ ਲਾਗੇ ਜੰਡ ਵਿੱਚ ਜਾ ਫਸੀ | ਮੁੰਡੇ ਹਨੇਰੀ ਵਿਚ ਕਿਧਰੇ ਗੁਆਚ ਗਏ | ਉਹਨਾਂ ਦੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਗਗਨ ਨੂੰ ਤੀਰ ਵਾਂਗ ਵਿੰਨ ਗਈਆਂ | ਉਹ ਮੇਲੇ ਵਿੱਚ ਗੁਆਚ ਗਏ ਜੁਆਕ ਵਾਂਗ ਰੋ ਪਈ | ਜੰਡ ਵਿਚੋਂ ਚੁੰਨੀ ਕੱਢਦੀ.... ਖਿੱਚਦੀ, ਪਰ ਹੋਰ ਉਲਝ ਜਾਂਦੀ | ਲੀਰੋ-ਲੀਰ ਚੁੰਨੀ ਗਲ ਵਿਚ ਪਾ ਲਈ | ਰੋਂਦੀ ਨੇ ਸਾਇਕਲ ਚੁੱਕ ਲਿਆ | ਮਗਰੋਂ ਕਿਸੇ ਦੀ ਆਵਾਜ਼ ਕੰਨਾਂ ਵਿਚ ਪਈ, “ਆ ਜਾ ਬੀਬੀ.... ਆਸਰਾ ਲੈ ਲਾ.... ਗਾਹਾਂ ਨਾ ਜਾਵੀਂ.... ਅੱਜ ਖੌਰੇ ਕਿਹੜਾ ਪਾਪੀ ਬੈਠੇ ਪਹਿਰੇ ‘ਤੇ |” ਕਰਮੋਂ ਘੁਮਿਆਰੀ ਉਸਨੂੰ ਆਪਣੇ ਨੀਵੇਂ ਜਿਹੇ ਕੱਚੇ ਘਰ ਅੰਦਰ ਲੈ ਗਈ | ਇਕ ਪਾਸੇ ਕੁੱਲੀ ਹੇਠਾਂ ਆਤੂ ਘੁਮਿਆਰ ਤੇ ਉਸਦਾ ਮੂੰਡਾ ਬੈਠੇ ਸਨ | ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਵਾਲੇ ਗਿਆਨੀ ਜੀ ਵੀ ਆਸਰਾ ਲੈਣ ਵਾਸਤੇ ਉਹਨਾਂ ਕੋਲ ਬੈਠੇ ਸਨ | ਕਰਮੋਂ ਨੇ ਉਸਨੂੰ ਮੰਜੀ ਡਾਹ ਦਿੱਤੀ, “ਸਿਆਣ ਲਿਆ ਬੀਬੀ ਮੈਨੂੰ.... ਮੈਂ ਥੋਡੇ ਘਰੋਂ ਲੱਸੀ ਲੈਣ ਜਾਨੀਂ ਹੁੰਨੀ ਆਂ.... ਥੋਡੀ ਲੱਸੀ ਤਿਓੜ ਵਰਗੀ ਹੁੰਦੀ ਐ.... ਤੇਰੀ ਮਾਂ ਦੱਸਦੀ ਹੁੰਦੀ ਤੈ.... ਕੁੜੀ ਸ਼ਹਿਰ ਪੜਨ ਜਾਂਦੀ ਐ.... ਬਾਹਲੀ ਲੈਕ ਐ |“ ਕਰਮੋਂ ਬੋਲੀ ਜਾ ਰਹੀ ਸੀ | ਗਗਨ ਹਾਲੇ ਵੀ ਘਾਇਲ ਪਰਿੰਦੇ ਵਾਂਗ ਸਹਿਮੀ ਡੁੰਨ-ਵੱਟਾ ਜਿਹਾ ਬਣੀ ਬੈਠੀ ਸੀ | ਗਿਆਨੀ ਜੀ ਕਹਿੰਦੇ, “ਕੁੜੀਆਂ ਤਾਂ ਅੱਜਕੱਲ ਮੁੰਡਿਆਂ ਨਾਲੋਂ ਵੱਧ ਪੜਦੀਆਂ ਨੇ | ਤੈਨੂੰ ਵੇਖ ਕੇ ਚਾਰ ਹੋਰ ਪਿੰਡ ਦੀਆਂ ਕੁੜੀਆਂ ਬਾਹਰ ਪੜਨ ਜਾਣਗੀਆਂ | ਤੂੰ ਤਾਂ ਕੁੜੇ ਪਿੰਡ ਦੀਆਂ ਕੁੜੀਆਂ ਵਾਸਤੇ ਉਦਾਹਰਣ ਐਂ |”

ਗਗਨ ਨੂੰ ਅੰਦਰੋਂ ਇਕ ਹੋਰ ਠੋਕਰ ਲੱਗੀ | ਅੱਜ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਖੌਰੇ ਏਸ ਪਿੰਡ ਦੀ ਕੁੜੀ ਨੂੰ ਕੋਈ ਸ਼ਹਿਰ ਪੜਨੇ ਭੇਜੇ ਜਾਂ ਨਾ | ਹੁਣ ਸ਼ਾਇਦ ਉਸਦੀ ਉਦਾਹਰਣ ਦਾ ਰੂਪ ਬਦਲ ਜਾਵੇ | ਸੋਚ ਕੇ ਉਸਦਾ ਨਿੱਜ ਖਿਲਰਣ ਲੱਗ ਪਿਆ |

“ਆਹ ਦੇਖੋ.... ਸਾਡਾ ਮੁੰਡਾ, ਦੋ ਵੇਰ ਪੰਜਵੀਂ ‘ਚੋਂ ਫੇਲ ਹੋ ਗਿਆ | ਐਤਕੀਂ ਸਕੂਲ ਈ ਨੀ ਗਿਆ |” ਆਤੂ ਘੁਮਿਆਰ ਨੇ ਆਪਣੇ ਨਿੱਕੇ ਜਿਹੇ ਮੁੰਡੇ ਵੱਲ ਇਸ਼ਾਰਾ ਕਰਕੇ ਆਖਿਆ |

“ਹੁਣ ਵਿਹਲਾ ਕੀ ਕਰਦੈ ?” ਗਿਆਨੀ ਨੇ ਪੁੱਛਿਆ |

“ਕਰਨਾ ਕੀ ਐ.... ਆਹ ਮਗਰਲੇ ਗਮਾਂਢੀਆਂ ਦਾ ਮੁੰਡਾ ਬਾਹਰੋਂ ਆਇਐ.... ਆਉਂਦੇ ਨੇ ਕੋਠੇ ਤੇ ਛਤਰੀ ਜਿਹੀ ਲਾ ਲਈ.... ਸਾਡਾ ਮੁੰਡਾ ਸਾਰਾ ਦਿਨ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਟੈਲੀਬੀਜ਼ਨ ਮੂਹਰੋਂ ਨੀ ਉੱਠਦਾ.... ਘਰੇ ਆ ਕੇ ਪੁੱਠੀਆਂ ਘਤਿੱਤਾਂ ਕਰਦੈ.... ਫਿਲਮਾਂ ਆਲਿਆਂ ਵੰਗੂੰ ਲੱਤਾਂ ਬਾਹਾਂ ਮਾਰੀ ਜਾਂਦੈ |”

ਗਿਆਨੀ ਜੀ ਹੱਸ ਪਏ, “ਸਾਡੇ ਜਵਾਕ ਤਾਂ ਨਿਰੇ ਕੋਰੇ ਕਾਗਜ਼ ਹੁੰਦੇ ਨੇ.... ਜੋ ਵੇਖਿਆ ਸੱਚ ਮੰਨ ਲਿਆ.... ਅੱਕ ਕੀ ਕੁਕੜੀ ਨੂੰ ਈ ਅੰਬ ਸਮਝ ਲੈਂਦੇ ਨੇ |”

ਗਗਨ ਦੇ ਅੰਦਰ ਜਿਵੇਂ ਰੁੱਗ ਭਰਿਆ ਗਿਆ | ਸੋਚਾਂ ਦੇ ਸਮੁੰਦਰ ਵਿਚ ਡੁੱਬਣ ਲੱਗ ਪਈ | ਦਿਲ ਨੂੰ ਕੁੰਡੀ ਲਾ ਲਈ | ਦਿਮਾਗ ਦੇ ਤਰਾਜ਼ੂ ‘ਤੇ ਜੱਸੀ ਦੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਨੂੰ ਤੋਲਦੀ ਰਹੀ | ਕਦੇ ਮੋਟਰਸਾਇਕਲ ਵਾਲੇ ਮੁੰਡਿਆਂ ਦੀ ਗੱਲ ਚੇਤੇ ਕਰਦੀ | ਕਿਤੇ ਨਾ ਕਿਤੇ ਦੋਹਾਂ ਵਿਚਕਾਰ ਕੋਈ ਤਾਰ ਜੁੜਦੀ ਨਜ਼ਰ ਆਈ | ਉਸਨੂੰ ਲੱਗਿਆ ਜਿਵੇਂ ਸਾਜ਼ਿਸ਼ ਦੇ ਘੇਰੇ ਅੰਦਰ ਕੈਦ ਹੋ ਗਈ | ਕੁਝ ਵੀ ਨਾ ਸੋਚ ਸਕੀ.... | ਅੱਖਾਂ ਵਿਚ ਅੱਥਰੂ ਆ ਗਏ | ਅੱਖਾਂ ਘੁੱਟ ਕੇ ਮੀਚ ਲਈਆਂ | ਹਨੇਰੇ ਵਿੱਚ ਕਈ ਭੂਤਾਂ ਵਰਗੇ ਚਿਹਰੇ ਘਰ ਦੇ ਬੂਹੇ ਮੂਹਰੇ ਸ਼ੋਰ ਪਾਉਂਦੇ ਨਜ਼ਰ ਆਏ | ਬਾਹਾਂ ਕੱਢ-ਕੱਢ ਗੱਲਾਂ ਕਰਦੇ | ਬਾਪੂ ਦੋਹਾਂ ਹੱਥਾਂ ਵਿਚਾਲੇ ਸਿਰ ਦੇਈ ਬੈਠਾ | ਪੱਗ ਹੇਠਾਂ ਡਿੱਗੀ ਹੋਈ | ਬੀਬੀ ਚੌਂਕੇ ਵਿੱਚ ਥਪਣਾ ਮਾਰੀ ਹੇਠਾਂ ਬੈਠੀ | ਚੁੰਨੀ ਨਾਲ ਮੂੰਹ ਕੱਜੀ ਡੁਸਕੀ ਜਾਂਦੀ | ਬੇਬੇ ਦੰਦ ਕਰੀਚ-ਕਰੀਚ ਬੀਬੀ ਨੂੰ ਮਿਹਣੇ ਦੇਈ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ | ਅੱਜ ਗਗਨ ਨੂੰ ਹੀ ਕੋੜਕੂ ਕਹਿੰਦੀ ਹੋਵੇਗੀ | ਬੀਬੀ ਸਭ ਕੁਝ ਸੁਣ ਕੇ ਵੀ ਚੁੱਪ ਹੈ | ਹਮੇਸ਼ਾਂ ਵਾਂਗ | ਬੇਬੇ ਮੂਹਰੇ ਕਦੇ ਨਹੀਂ ਬੋਲਦੀ |

ਗਗਨ ਨੂੰ ਅੰਦਰੋਂ ਸਭ ਕੁਝ ਤਿੜਕਦਾ ਨਜ਼ਰ ਆਇਆ | ਉਹ ਕੀਚਰਾਂ ਬਣ ਕੇ ਖਿੰਡਣ ਲੱਗ ਪਈ | ਨੰਗੀ ਕਿਰਚ ਵਾਂਗ ਲਿਸ਼ਕੀ ਬਿਜਲੀ ਨੇ ਉਸਦਾ ਧਿਆਨ ਤੋੜ ਦਿੱਤਾ | ਅੱਖਾਂ ਖੋਲ ਕੇ ਵੇਖਿਆ | ਮੀਂਹ ਵਰਣ ਲੱਗ ਪਿਆ | ਕੁੱਲੀ ਵੀ ਚਿਉਣ ਲੱਗ ਪਈ | ਆਤੂ ਮਿੱਟੀ ਦੇ ਭਾਂਡੇ ਇਕੱਠੇ ਕਰਨ ਲੱਗ ਪਿਆ | ਇਕ ਝੱਜਰ ਚੁੱਕ ਕੇ ਕਹਿੰਦਾ, “ਆਹ ਵੇਖੋ ਗਿਆਨੀ ਜੀ.... ਸਾਡੇ ਜਵਾਕ ਦੇ ਕੰਮ.... ਕਹਿੰਦਾ ਚਿਲਮ ਬਣਾਊਂਗਾ ਤੇ ਬਣਾਤੀ ਝੱਜਰ |”

ਮੁੰਡਾ ਉੱਠਕੇ ਕਹਿੰਦਾ, “ਓਹ ਤਾਂ ਮਿੱਟੀ ਵਧਗੀ ਸੀ | ਮੇਰਾ ਵਿਚਾਰ ਬਦਲ ਗਿਆ.... ਮੈਂ ਝੱਜਰ ਬਣਾਤੀ |”

ਗਿਆਨੀ ਜੀ ਹੱਸ ਪਏ, “ਵਾਹ ਬਈ ਪੁੱਤਰਾ.... ਤੇਰਾ ਵਚਾਰ ਬਦਲ ਗਿਆ ਤੇ ਮਿੱਟੀ ਦਾ ਆਕਾਰ ਬਦਲ ਗਿਆ | ਸਗੋਂ ਇਸਦਾ ਸੰਸਾਰ ਬਦਲ ਗਿਆ |”

“ਓਹ ਕਿਮੇਂ ?” ਮੁੰਡੇ ਨੇ ਭੋਲਾ ਜਿਹਾ ਮੂੰਹ ਬਣਾ ਕੇ ਗਿਆਨੀ ਜੀ ਨੂੰ ਪੁੱਛਿਆ |

“ਓਏ ਪੁੱਤਰਾ, ਚਿਲਮ ਬਣ ਜਾਂਦੀ ਤਾਂ ਮਘਦੀ ਰਹਿੰਦੀ.... ਮੱਚਦੀ ਰਹਿੰਦੀ | ਝੱਜਰ ਬਣਗੀ ਤਾਂ ਸੀਤਲ ਰਹੂਗੀ.... ਕਈਆਂ ਦਾ ਕਾਲਜਾ ਠਾਰੂਗੀ |”

ਕੁੱਲੀ ਵਿਚੋਂ ਤੇਜ਼ ਮੀਂਹ ਦੀ ਧਾਰ ਚੁੱਲੇ ਦੀ ਅੱਗ ‘ਤੇ ਆਣ ਪਈ | ਸ਼ੂੰ-ਸ਼ੂੰ ਕਰਕੇ ਅੱਗ ਠਰਣ ਲੱਗ ਪਈ | ਹਨੇਰਾ ਚੁੱਕਿਆ ਗਿਆ | ਜਿਵੇਂ ਕਿਸੇ ਨੇ ਚਾਰੇ ਪਾਸੇ ਚਾਨਣ ਤਰੌਂਕ ਦਿੱਤਾ ਹੋਵੇ | ਗਗਨ ਉੱਠ ਖਲੋਤੀ, ਸਾਇਕਲ ਨੂੰ ਕੱਚੇ ਪਹੇ ‘ਤੇ ਪਾ ਲਿਆ | ਕੱਚੇ ਪਹੇ ਦਾ ਰੇਤਾ ਥਾਈਂ ਸਥਿਰ ਹੋ ਕੇ ਸੁਗੰਧਿਤ ਹੋ ਗਿਆ | ਗਗਨ ਨੂੰ ਪਿੰਡ ਦੀ ਫਿਰਨੀ ‘ਤੇ ਆ ਕੇ ਆਪਣੇ ਘਰ ਦੇ ਚੁਬਾਰੇ ਘਰ ਦੇ ਚੁਬਾਰੇ ਸਾਫ਼ ਨਜ਼ਰ ਆ ਰਹੇ ਸਨ |

ਹਵਾ ਦੇ ਸਹਿਮ ਵਿਚ.......... ਗ਼ਜ਼ਲ / ਸੁਨੀਲ ਚੰਦਿਆਣਵੀ

ਹਵਾ ਦੇ ਸਹਿਮ ਵਿਚ ਜੇ ਖ਼ੁਦ ਲਈ ਓਹਲਾ ਬਣਾਵਾਂਗਾ
ਮੈਂ ਜਗਦੇ ਦੀਵਿਆਂ ਨੂੰ ਕਿਸ ਤਰਾਂ ਚਿਹਰਾ ਦਿਖਾਵਾਂਗਾ


ਮੈਂ ਰੋਕਾਂਗਾ ਕਦੇ ਨਾ ਇਹ ਬਣੇ ਦਸਤਾ ਕੁਹਾੜੀ ਦਾ
ਬਣਾ ਵੰਝਲੀ ਮੈਂ ਇਸ ਬੇਜਾਨ ਨੂੰ ਬੋਲਣ ਲਗਾਵਾਂਗਾ

ਮਿਲੇ ਮੈਨੂੰ ਸਜ਼ਾ ਏਨੀ ਮੇਰੇ ਕਿਰ ਜਾਣ ਪੋਟੇ ਹੀ
ਕਦੇ ਜੇ ਫੁੱਲ ਤੇ ਬੈਠੀ ਹੋਈ ਤਿਤਲੀ ਉਡਾਵਾਂਗਾ

ਜਗੇ ਹਰ ਹਰਫ਼ ਮੇਰਾ ਵਾਂਗ ਦੀਵੇ ਦੇ ਮੇਰੇ ਅੱਲਾ
ਦੀਵਾਲੀ ਵਾਂਗ ਮੈਂ ਹਰ ਵਰਕ ਦਾ ਵਿਹੜਾ ਸਜਾਵਾਂਗਾ

ਸੋਹਣੀਏ ਠੇਲ, ਲੈ ਮੈਨੂੰ ਝਨਾਂ ਵਿਚ ਅਮਰ ਹੋ ਜਾਵਾਂ
ਪਿਆ ਕੱਲਾ ਕਿਨਾਰੇ ਛੋਹ ਤੇਰੀ ਬਿਨ ਤਿੜਕ ਜਾਵਾਂਗਾ

ਜੇ ਆਵੇਂ ਸਾਰੀ ਦੀ ਸਾਰੀ ਮੇਰੀ ਹੋ ਕੇ ਤੂੰ ਐ ਕਵਿਤਾ
ਤੇਰੇ ਹਰ ਸ਼ਬਦ ਦੇ ਮੱਥੇ ਮਹਿਕਦੀ ਸੁਰ ਸਜਾਵਾਂਗਾ

ਨਹੀਂ ਇਹ ਲੋਚਦਾ ਦੇਵਾਂ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਮਾਤ ਮੈਂ ਯਾਰੋ
ਸਦਾ ਹੀ ਜਿੱਤ ਅਪਣੀ ਦਾ ਮਗਰ ਪਰਚਮ ਝੁਲਾਵਾਂਗਾ

ਕਿਤੇ ਤੂੰ ਖੁਰ ਨਾ ਜਾਵੇ ਰਿਸ਼ਤਿਆਂ ਦੀ ਇਸ ਨਦੀ ਅੰਦਰ
ਮੈਂ ਪਹਿਲਾਂ ਦੇਖ ਲਾਂ ਟੁਣਕਾ ਕੇ ਤੇ ਫਿਰ ਗਲ ਲਗਾਵਾਂਗਾ

ਚਾਨਣੀ ਰਾਤ ਦਾ ਚੰਨ.......... ਨਜ਼ਮ/ਕਵਿਤਾ / ਰਿਸ਼ੀ ਗੁਲਾਟੀ,

ਬਿਮਾਰ ਤੇ ਕਮਜ਼ੋਰ ਵਜੂਦ
ਆਪਣੀ ਝੋਂਪੜੀ ਵਿੱਚ
ਜਦ ਮੰਜੀ ਡਾਹੁੰਦਾ ਹੈ

ਚਾਨਣੀ ਰਾਤ ਦਾ ਚੰਨ
ਕਿਉਂ ਉਹਨੂੰ
ਰੋਟੀ ਨਜ਼ਰ ਆਉਂਦਾ ਹੈ

ਅੱਧੀ ਰਾਤ ਨੂੰ ਪੇਟ ਜਦ
ਪਿੱਠ ਨਾਲ ਮਿਲਣ ਦੀਆਂ
ਸ਼ਰਤਾਂ ਲਾਉਂਦਾ ਹੈ
ਚਾਨਣੀ ਰਾਤ ਦਾ ਚੰਨ
ਕਿਉਂ ਉਹਨੂੰ
ਰੋਟੀ ਨਜ਼ਰ ਆਉਂਦਾ ਹੈ

ਤੀਜੇ ਪਹਿਰ ਸੁੱਤੇ ਨੂੰ
ਆਟੇ ਵਾਲੇ ਪੀਪੇ ਦਾ ਖੜਾਕ
ਜਦ ਚੌਥੇ ਪਹਿਰ ਜਗਾਉਂਦਾ ਹੈ
ਚਾਨਣੀ ਰਾਤ ਦਾ ਚੰਨ
ਕਿਉਂ ਉਹਨੂੰ
ਰੋਟੀ ਨਜ਼ਰ ਆਉਂਦਾ ਹੈ

ਨਿੱਕਾ ਜਿਹਾ ਜੁਆਕ
ਉਹਦੀ ਘਰ ਵਾਲੀ ਦੀਆਂ
ਸੁੱਕੀਆਂ ਛਾਤੀਆਂ ਨੂੰ
ਜਦ ਚੁਸਕੀ ਲਾਉਂਦਾ ਹੈ
ਚਾਨਣੀ ਰਾਤ ਦਾ ਚੰਨ
ਕਿਉਂ ਉਹਨੂੰ
ਰੋਟੀ ਨਜ਼ਰ ਆਉਂਦਾ ਹੈ

ਕਾਗਜ਼ ਚੁਗਦੇ ਮੁੰਡੇ ਨੂੰ
ਸੋਟੀ ਵਾਲਾ ਲਾਲਾ ਜਦ
ਸੁਪਨੇ ਵਿੱਚ ਡਰਾਉਂਦਾ ਹੈ
ਚਾਨਣੀ ਰਾਤ ਦਾ ਚੰਨ
ਕਿਉਂ ਉਹਨੂੰ
ਰੋਟੀ ਨਜ਼ਰ ਆਉਂਦਾ ਹੈ

ਗੋਹਾ ਕੂੜਾ ਕਰਨ ਗਈ ਧੀ ਨੂੰ
ਜਦ ਲੰਬੜਾਂ ਦਾ ਮੁੰਡਾ
ਨਜ਼ਰਾਂ ਨਾਲ ਸਤਾਉਂਦਾ ਹੈ
ਚਾਨਣੀ ਰਾਤ ਦਾ ਚੰਨ
ਕਿਉਂ ਉਹਨੂੰ
ਰੋਟੀ ਨਜ਼ਰ ਆਉਂਦਾ ਹੈ

ਮੇਰੇ ਸਿਰ ਹੈ.......... ਗ਼ਜ਼ਲ / ਜਗਵਿੰਦਰ ਯੋਧਾ (ਪ੍ਰੋ.)

ਮੇਰੇ ਸਿਰ ਹੈ ਬਿਰਖਾਂ ਵਾਂਗੂੰ ਝੂਮਣ ਦਾ ਇਲਜ਼ਾਮ
ਕੌਣ ਹਵਾਵਾਂ ਦੀ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿਚ ਲੈਂਦਾ ਮੇਰਾ ਨਾਮ


ਅੰਗਿਆਰਾਂ ਨੂੰ ਫੁੱਲ ਲਿਖਦਾ ਹੈ ਤੇ ਚੀਕਾਂ ਨੂੰ ਗੀਤ
ਜਦ ਤੋਂ ਸ਼ਾਇਰ ਨੂੰ ਮਿਲਿਐ ਸੋਨੇ ਦਾ ਕਲਮ ਇਨਾਮ

ਪੁਸਤਕ ਦੇ ਸਫ਼ਿਆਂ ਵਿਚ ਰੱਖੀ ਮੋਈ ਤਿਤਲੀ ਵਾਂਗ
ਉਹ ਲਿਖਦੀ ਸੀ ਮਹਿੰਦੀ ਨਾਲ ਤਲੀ ਤੇ ਮੇਰਾ ਨਾਮ

ਕਬਰ ਤੇ ਦੀਵਾ ਬਾਲ ਕੇ ਕੋਈ ਧਰ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਰੋਜ਼
ਪਿਆਸੀ ਰੂਹ ਨੂੰ ਕਰ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਉਹ ਬੇਆਰਾਮ

ਚਿਮਨੀ ਦਾ ਸਿਆਹ ਧੂੰਆਂ ਤਣ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਛਤਰੀ ਵਾਂਗ
ਪਿੰਡ ਮੇਰੇ ਹੁਣ ਸਿਖ਼ਰ ਦੁਪਹਿਰੇ ਪੈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਸ਼ਾਮ

ਬੋਧ ਬ੍ਰਿਖ ਦੀ ਭਾਲ ’ਚ ਅਹੁਲ ਸਕੇ ਨਾ ਬੇਬਸ ਪੈਰ
ਇਕ ਥਾਂ ਚੱਕਰ ਕਟਦੇ ਕਟਦੇ ਗੁਜ਼ਾਰੀ ਉਮਰ ਤਮਾਮ

ਖੁਦ ਅਰਜਨ ਹਾਂ ਖੁਦ ਹੀ ਭੀਸ਼ਮ ਖੁਦ ਹੀ ਦੁਰਯੋਧਨ
ਯਾ ਰੱਬ ਮੇਰੇ ਹਿੱਸੇ ਆਇਆ ਇਹ ਕੈਸਾ ਸੰਗਰਾਮ

ਵਸੀਅਤ ਲਿਖ ਦਿਆਂ .......... ਗ਼ਜ਼ਲ / ਰਾਜਿੰਦਰਜੀਤ

ਲਿਆ ਜ਼ਰਾ ਕਾਗਜ਼ ਹੁਣੇ ਅਪਣੀ ਵਸੀਅਤ ਲਿਖ ਦਿਆਂ
ਤਪਦਿਆਂ ਲਈ ਆਪਣੇ ਹਿੱਸੇ ਦੀ ਰਾਹਤ ਲਿਖ ਦਿਆਂ


ਤੂੰ ਜੇ ਮੇਰੇ ਵਾਸਤੇ ਮੁਸਕਾਉਣ ਦਾ ਵਾਅਦਾ ਕਰੇਂ
ਪੇਸ਼ਗੀ ਤੈਨੂੰ ਇਹ ਨਦੀਆਂ, ਪੌਣ, ਪਰਬਤ ਲਿਖ ਦਿਆਂ

ਸ਼ਾਮ ਤੀਕਰ ਧੁੱਪ ਦੇ ਸੰਗ ਖੜ ਸਕੋ ਜੇ ਦੋਸਤੋ
ਉੱਗਦੇ ਸੂਰਜ ਦੇ ਮੱਥੇ ‘ਤੇ ਬਗ਼ਾਵਤ ਲਿਖ ਦਿਆਂ

ਉਂਜ ਤਾਂ ਮੈਂ ਤੇਰੀਆਂ ਖ਼ੁਸ਼ੀਆਂ ਦਾ ਹੀ ਪੁੱਛਣਾ ਸੀ ਹਾਲ
ਜੇ ਕਹੇਂ ਤਾਂ ਆਪਣੇ ਜ਼ਖ਼ਮਾਂ ਦੀ ਹਾਲਤ ਲਿਖ ਦਿਆਂ

ਤੂੰ ਹੈਂ ਈਸਾ, ਮੈਂ ਨਹੀਂ – ਏਨਾ ਕੁ ਬਸ ਮਨਜ਼ੂਰ ਕਰ
ਆ ਤਿਰੀ ਸੂਲੀ ‘ਤੇ ਮੈਂ ਅਪਣੀ ਅਕੀਦਤ ਲਿਖ ਦਿਆਂ

ਆਪਣਾ ਪਿੰਡਾ ਬਚਾਉ, ਛੱਡ ਕੇ ਕਣੀਆਂ ਦਾ ਹੇਜ
ਜੀ ਕਰੇ ਮੈਂ ਕੱਚੀਆਂ ਕੰਧਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਖ਼ਤ ਲਿਖ ਦਿਆਂ

ਤੂੰ ਅਥਾਹ ਅਸਮਾਨ ਵੱਲ ਰੱਖੀਂ ਜ਼ਰਾ ਨਜ਼ਰਾਂ, ਤੇ ਮੈਂ
ਤੇਰੇ ਉੱਗਦੇ ਖੰਭ ‘ਤੇ ਉੱਡਣ ਦੀ ਚਾਹਤ ਲਿਖ ਦਿਆਂ

ਇਸ ਉਦਾਸੇ ਦੌਰ ਵਿੱਚ ਸਾਥੀ ਬਣਾ, ‘ਕੱਲਾ ਨਾ ਰਹਿ
ਆ ਤਿਰੇ ਨਾਂ ‘ਤੇ ਇਨਾਂ ਗ਼ਜ਼ਲਾਂ ਦੀ ਸੰਗਤ ਲਿਖ ਦਿਆਂ

ਆਉਂਦੇ ਜਾਂਦੇ ਮਨ.......... ਗ਼ਜ਼ਲ / ਤਰੈਲੋਚਨ ਲੋਚੀ

ਆਉਂਦੇ ਜਾਂਦੇ ਮਨ ਮੇਰਾ ਹਲ ਪਲ ਡਰੇ
ਸ਼ਹਿਰ ਵਿਚ ਮਿਲਦੇ ਨੇ ਹਰ ਥਾਂ ਮਸਖਰੇ


ਮੈਂ ਦਰਖ਼ਤਾਂ ਦੀ ਸੁਣੀ ਗੱਲਬਾਤ ਸੀ
ਆਦਮੀ ਤੋਂ ਰਹਿਣ ਇਹ ਅੱਜ ਕਲ ਡਰੇ

ਨਾ ਤੂੰ ਕੀਤਾ ਇਸ਼ਕ ਨਾ ਗਾਇਕੀ ਕਰੀ
ਫਿਰ ਤੇਰੇ ਨੈਣਾਂ ‘ਚ ਕਿਉਂ ਪਾਣੀ ਤਰੇ

ਹੁਣ ਤਾਂ ਗਰਜ਼ਾਂ ਨਾਲ ਨੇ ਰਿਸ਼ਤੇ ਜੁੜੇ
ਕੌਣ ਤੇਰੇ ਜਾਣ ਤੇ ਹਾਉਕਾ ਭਰੇ

ਯਾਰ ਬੇਲੀ ਪਰਤਦੇ ਨੇ ਹੋ ਉਦਾਸ
ਮਿਲਿਆ ਕਰ ਲੋਚੀ ਕਦੇ ਤਾਂ ਤੂੰ ਘਰੇ

ਭਾਰਤੀ ਮੱਧ ਵਰਗ ਦਾ ਦੁਖਾਂਤ.......... ਲੇਖ / ਗੁਰਦਿਆਲ ਭੱਟੀ

ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਨਾਂ ਤੋਂ ਹੀ ਸਪੱਸ਼ਟ ਹੈ ਕਿ ਮੱਧ ਵਰਗ ਤੋਂ ਭਾਵ ਹੈ ਵਿਚਕਾਰਲਾ ਵਰਗ, ਅਰਥਾਤ ਨਾ ਤਾਂ ਗ਼ਰੀਬ ਅਤੇ ਨਾ ਅਮੀਰ | ਮੱਧ ਵਰਗ, ਹਰ ਇਕ ਸਮਾਜ ਦੀ ਬਹੁਤ ਹੀ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਜਮਾਤ ਹੈ | ਇਹ ਜਮਾਤ ਕੁਝ ਪੜੀ ਲਿਖੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ | ਇਸ ਦੀਆਂ ਰੋਜ਼ੀ ਰੋਟੀ ਦੀਆਂ ਲੋੜਾਂ ਅਕਸਰ ਪੂਰੀਆਂ ਹੋ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ | ਮੁਲਾਜ਼ਮ ਵਰਗ, ਛੋਟਾ ਵਪਾਰੀ, ਛੋਟਾ ਦੁਕਾਨਦਾਰ, ਛੋਟੀ ਅਤੇ ਦਰਮਿਆਨੀ ਕਿਸਾਨੀ ਸਾਰੇ ਹੀ ਮੱਧ ਵਰਗ ਵਿਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ | ਜਦੋਂ ਅਸੀਂ ਇਤਿਹਾਸ ਦਾ ਗੰਭੀਰ ਅਧਿਐਨ ਕਰਦੇ ਹਾਂ ਤਾਂ ਸਾਨੂੰ ਪਤਾ ਲੱਗਦਾ ਹੈ ਕਿ ਜਿੱਥੇ ਵੀ ਇਸ ਜਮਾਤ ਨੇ ਇਨਕਲਾਬੀ ਅਤੇ ਵਿਕਾਸਸ਼ੀਲ ਤਾਕਤਾਂ ਦਾ ਸਾਥ ਦਿੱਤਾ ਉਥੇ ਤਬਦੀਲੀ ਹੋਈ ਹੈ ਪਰ ਜਦੋਂ ਵੀ ਇਹ ਜਮਾਤ ਹਾਕਮ ਜਮਾਤਾਂ ਦੇ ਫੈਲਾਏ ਜਾਲ ਵਿਚ ਫਸਕੇ ਮਜ਼ਦੂਰ ਜਮਾਤ ਤੋਂ ਦੂਰ ਹੋਈ ਹੈ, ਉਥੇ ਹਮੇਸ਼ਾਂ ਖੜੋਤ ਜਾਂ ਗਿਰਾਵਟ ਆਈ ਹੈ |

ਭਾਰਤੀ ਮੱਧਵਰਗ ਬਹੁਤ ਵਿਸ਼ਾਲ ਹੈ | ਪਰ ਦੁਖਾਂਤ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਆਪਣੇ ਇਤਿਹਾਸਕ ਫਰਜ਼ਾਂ ਪ੍ਰਤੀ ਅਵੇਸਲਾ ਹੋਇਆ ਬੈਠਾ ਹੈ | ‘ਬਿੱਲੀ ਨੂੰ ਵੇਖਕੇ ਕਬੂਤਰ ਦੇ ਅੱਖਾਂ ਮੀਚਣ ਵਾਂਗ’ ਇਹ ਵਰਗ ਵੀ ਅੱਖਾਂ ਮੀਚੀ ਬੈਠਾ ਹੈ | ‘ਮਹਾਨ ਭਾਰਤ’ ਦੇ ਗਰੀਬ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਮਨਾਂ ਵਿਚ ਆਜ਼ਾਦੀ ਨੇਜੋ ਸੁਪਨੇ ਸਿਰਜੇ ਸਨ, ਉਹ ਚਕਨਾਚੂਰ ਹੋ ਚੁੱਕੇ ਹਨ | ਸਮਾਜ ਵਿਚ ਸਾਰੇ ਪਾਸੇ ਨਿਰਾਸ਼ਾ ਦਾ ਬੋਲਬਾਲਾ ਹੈ | ਰਾਜਨੀਤੀ ਦਾ ਪੂਰੀ ਤਰਾਂ ਅਪਰਾਧੀਕਰਨ ਹੋ ਚੁਕਾ ਹੈ | ਸਰਮਾਏਦਾਰਾਂ ਨੇ ਆਪਣੀਆਂ ਨਿੱਜੀ ਸੈਨਾਵਾਂ ਕਾਇਮ ਕੀਤੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਹਨ | ਹਰ ਪਾਸੇ ਭ੍ਰਿਸ਼ਟਾਚਾਰ ਦਾ ਬੋਲਬਾਲਾ ਹੈ | ਔਰਤ ਦੀ ਹਾਲਤ ਤਰਸਯੋਗ ਬਣੀ ਹੋਈ ਹੈ | ਜਾਤ-ਪਾਤੀ ਵਿਵਸਥਾ ਆਪਣੀ ਚਰਮ ਸੀਮਾ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚ ਚੁੱਕੀ ਹੈ | ਬੱਚੀਆਂ ਨਾਲ ਬਲਾਤਕਾਰ ਹੋ ਰਹੇ ਹਨ | ਧਾਰਮਕ ਮੂਲਵਾਦ ਆਪਣਾ ਕਰੂਰ ਚਿਹਰਾ ਲੈ ਕੇ ਹਾਜ਼ਰ ਹੈ | ਗੁਜਰਾਤ ਵਿੱਚ ਇਸ ਧਾਰਮਕ ਮੂਲਵਾਦ ਦਾ ਚਿਹਰਾ ਹਰ ਇਕ ਨੇ ਵੇਖਿਆ ਹੈ | ਗਰਭਵਤੀ ਔਰਤ ਦੇ ਗਰਭ ਵਿਚੋਂ ਬੱਚਾ ਕੱਢਕੇ ਮਾਰਨ ਉਪਰੰਤ ਵੀ ਇਹ ਧਾਰਮਕ ਮੂਲਵਾਦ ਪੂਰੀ ਸ਼ਾਨ ਨਾਲ ਰਾਜਸੱਤਾ ਤੇ ਬਿਰਾਜਮਾਨ ਹੋਇਆ ਹੈ | ਇਸਨੂੰ ਭਾਰਤੀ ਲੋਕਤੰਤਰ ਦੀ ਮਹਾਨ ਸਫਲਤਾ ਗਰਦਾਨਿਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਜਸ਼ਨ ਮਨਾਏ ਜਾ ਰਹੇ ਹਨ | ਹਰ ਰੋਜ਼ ਨਵਾਂ ਘੁਟਾਲਾ ਸਾਹਮਣੇ ਆ ਰਿਹਾ ਹੈ | ਜਗੀਰੂ ਅਤੇ ਸਰਮਾਏਦਾਰ ਪਿਛੋਕੜ ਵਾਲੀਆਂ ਸਾਰੀਆਂ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਪਾਰਟੀਆਂ ਇਸ ਖੇਡ ਵਿਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ | ਇਥੋਂ ਤੱਕ ਕਿ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਰੱਖਿਆ ਮੰਤਰੀ ਤੱਕ ਵੀ ਇਸ ਵਿਚ ਸ਼ਾਮਲ ਦੱਸੇ ਗਏ ਹਨ | ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਵਰਗੇ ਉੱਚ ਅਹੁਦੇ ‘ਤੇ ਬਿਰਾਜਮਾਨ ਵਿਅਕਤੀ ਕਈ-ਕਈ ਚਿਹਰੇ ਸਾਂਭੀ ਬੈਠਾ ਹੈ |

ਗੁਰਬਾਣੀ ਵਿਚਲੀ ਸਿੱਖਿਆ ਦੀ ਪ੍ਰੀਭਾਸ਼ਾ ‘ਵਿੱਦਿਆ ਵਿਚਾਰੀ ਤਾਂ ਪਰਉਪਕਾਰੀ’ ਇਕ ਵਿਗਿਆਨਕ ਪ੍ਰੀਭਾਸ਼ਾ ਹੈ | ਇਸ ਦਾ ਸਰਲ ਜਿਹਾ ਅਰਥ ਹੈ ਜੋ ਆਦਮੀ ਪੜ ਲਿਖਕੇ ਸਮਾਜ ਦੇ ਭਲੇ ਬਾਰੇ ਨਹੀਂ ਸੋਚਦਾ, ਉਸਨੂੰ ਪੜਿਆ ਲਿਖਿਆ ਨਹੀਂ ਕਿਹਾ ਜਾ ਸਕਦਾ | ਪਰ ਅਜੋਕਾ ਪੜਿਆ ਲਿਖਿਆ ਵਰਗ ਇਸ ਪ੍ਰੀਭਾਸ਼ਾ ਤੇ ਕਿੰਨਾ ਕੁ ਪੂਰਾ ਉਤਰਦਾ ਹੈ ? ਅਧਿਆਪਕ, ਵਕੀਲਾਂ ਤੇ ਡਾਕਟਰਾਂ ਦੇ ਇਕ ਹਿੱਸੇ ਦਾ ਹੋ ਰਿਹਾ ਅਮਾਨਵੀਕਰਨ ਸਾਡੀ ਵਿੱਦਿਆ ਦੇ ‘ਅਸਲੀ ਅਰਥ’ ਸਮਝ ਰਿਹਾ ਹੈ | ਇਹ ਲੋਕ ਸਿਰਫ਼ ਪੈਸਾ ਕਮਾਉਣ ਲਈ ਹੀ ਪੜੇ ਹਨ | ਆਮ ਗ਼ਰੀਬ ਤੇ ਮਜ਼ਦੂਰ ਵਰਗ ਨਾਲ ਇਨਾਂ ਨੂੰ ਕੋਈ ਪਿਆਰ ਨਹੀਂ | ਇਨਾਂ ਦੀਆਂ ਵੱਖਰੀਆਂ ਕਲੋਨੀਆਂ ਇਨਾਂ ਦੀ ਸੋਚਣੀ ਦਾ ਪ੍ਰਗਟਾਵਾ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ | ਇਹ ਮਜ਼ਦੂਰ ਅਤੇ ਗ਼ਰੀਬ ਵਰਗ ਤੋਂ ਇਸ ਲਈ ਦੂਰ ਰਹਿਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹਨ ਤਾਂ ਜੋ ਆਪਣੇ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਇਕ ਚੰਗਾ ਮਾਹੌਲ ਦੇ ਸਕਣ | ਮੈਨੂੰ ਬੜਾ ਦੁੱਖ ਹੋਇਆ, ਜਦੋਂ ਪਿੱਛੇ ਜਿਹੇ ਇਕ ਲੈਕਚਰਾਰ ਅਧਿਆਪਕਾ ਨੇ ਔਰਤ ਦੀ ਗੁਲਾਮੀ ਦੀ ਗੱਲ ਸਵੀਕਾਰ ਹੀ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀ | ਉਸਦਾ ਤਰਕ ਸੀ ਕਿਉਂਕਿ ਔਰਤ ਸਰੀਰਕ ਤੌਰ ਤੇ ਕਮਜ਼ੋਰ ਹੈ, ਇਸ ਲਈ ਉਸਦੀ ਦੂਜੇ ਨੰਬਰ ਵਾਲੀ ਪੁਜੀਸ਼ਨ ਹਮੇਸ਼ਾ ਬਣੀ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ | ਹੈਰਾਨ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਦਰਸ਼ਨ ਸ਼ਾਸਤਰ ਛੁਪਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ ਨਾ ਇਸ ਦਲੀਲ ਵਿੱਚ | ਮੱਧ ਵਰਗ ਦੇ ਬਹੁਤੇ ਲੋਕ ਆਪਣੇ-ਆਪਣੇ ਹੁਨਰ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਪੈਸੇ ਕਮਾਉਣ ਲਈ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਗਰੀਬ ਵਰਗ ਤੋਂ ਦੂਰ ਹੀ ਭੱਜਦੇ ਹਨ |

ਮੱਧ ਵਰਗ ਦੇ ਇਕ ਹਿੱਸੇ ਦੀ ਹਊਮੈ ਦਾ ਕਾਰਨ ਸਾਡੀ ਜਾਤ-ਪਾਤ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਵੀ ਹੈ | ਲਗਭਗ ਤਿੰਨ ਸਦੀਆਂ ਚੱਲੀ ਸਿੱਖ ਲਹਿਰ ਨੇ ਇਸ ਜਾਤ-ਪਾਤ ਸਿਸਟਮ ਨੂੰ ਸੱਟ ਤਾਂ ਮਾਰੀ, ਪਰ ਇਸ ਨੂੰ ਖ਼ਤਮ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕੀ | ਇਹ ਇਕ ਸਚਾਈ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਸਿਸਟਮ ਅਰਥਾਤ ਜਾਤ-ਪਾਤ, ਲੁੱਟ ਦੇ ਉਦੇਸ਼ ਨਾਲ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ | ਇਹੀ ਕਾਰਨ ਹੈ ਕਿ ਮੁੱਠੀ ਭਰ ਧਾੜਵੀ ਬਾਹਰੋਂ ਆਉਂਦੇ ਰਹੇ ਅਤੇ ਇਸ ਵਿਸ਼ਾਲ ਦੇਸ਼ ਨੂੰ ਕੁਚਲ ਕੇ ਜਾਂਦੇ ਰਹੇ | ਕੁਝ ਹਜ਼ਾਰ ਆਦਮੀ ਲੈ ਕੇ ਈਸਟ ਇੰਡੀਆ ਕੰਪਨੀ ਇਥੇ ਆਈ ਅਤੇ ਜਾਤਾਂ-ਪਾਤਾਂ ਅਤੇ ਧਰਮਾਂ ਵਿਚ ਵੰਡੇ ਇਸ ਦੇਸ਼ ‘ਤੇ ਲਗਭਗ 300 ਸਾਲ ਰਾਜ ਕਰਦੀ ਰਹੀ | ਇਸਦਾ ਅਰਥ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਅਸੀਂ ਕਦੇ ਵੀ ਇਕ ਚੰਗੇ ਇਨਸਾਨ ਨਹੀਂ ਬਣੇ ਅਤੇ ਕਦੇ ਵੀ ਇਕ ਕੌਮ ਨਹੀਂ ਬਣੇ | ਲੁਟੇਰਿਆਂ ਦੇ ਚਲਾਏ ਇਸ ਪ੍ਰਪੰਚ ਦਾ ਹਾਲੇ ਵੀ ਬਹੁਤ ਡੂੰਘਾ ਅਸਰ ਹੈ | ਕਈ ਅਖੌਤੀ ਉੱਚ ਵਰਗ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਅਖੌਤੀ ਨੀਵੀਆਂ ਜਾਤਾਂ ਵਾਲਿਆਂ ਦੀ ਗੱਲ ਵੀ ਸੁਣਨ ਨੂੰ ਤਿਆਰ ਨਹੀਂ | ਅਸੀਂ ਤਾਂ ਰਿਜਰਵੇਸ਼ਨ ਪੱਖੀ ਅਤੇ ਰਿਜਰਵੇਸ਼ਨ ਵਿਰੋਧੀ ਖੇਮਿਆਂ ਵਿਚ ਵੰਡੇ ਹੋਏ ਹਾਂ | ਅਜਿਹਾ ਨਹੀਂ ਸੋਚਦੇ ਕਿ ਇਹ ਨੀਤੀਆਂ ਕਿਸੇ ਇਕ ਵਰਗ ਦੇ ਭਲੇ ਨਹੀਂ ਬਣਦੀਆਂ, ਇਹ ਤਾਂ ਆਪਣੇ ਵੋਟ ਬੈਂਕ ਪੱਕੇ ਲਈ ਬਣਦੀਆਂ ਹਨ | ਜੇਕਰ ਕੋਈ ਇਨਸਾਨ ਸਾਨੂੰ ਉਪਰੋਕਤ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਤੋਂ ਜਾਣੂ ਕਰਵਾਉਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਅਸੀਂ ਉਸ ‘ਤੇ ਕੋਈ ਨਾ ਕੋਈ ਲੇਬਲ ਲਾ ਕੇ ਉਸਦੀ ਗੱਲ ਅਣਸੁਣੀ ਕਰ ਦਿੰਦੇ ਹਾਂ |

ਪਰ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਅਸੀਂ ਜਾਣਦੇ ਹਾਂ ਲੜਦਾ ਉਹੀ ਹੈ ਲੜਨਾ ਜਿਸਦੀ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ | ਆਉਣ ਵਾਲਾ ਸਮਾਂ ਭਾਰਤੀ ਮੱਧ ਵਰਗ ਲਈ ਇਕ ਚੁਣੌਤੀ ਬਣਕੇ ਆ ਰਿਹਾ ਹੈ | ਭਾਰਤੀ ਮੱਧ ਵਰਗ ‘ਤੇ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਸਾਮਰਾਜ ਦੀ ਅੱਖ ਹੈ | ਸਾਡੀ ਸਰਕਾਰ ਦੀਆਂ ਅਵਾਮ ਵਿਰੋਧੀ ਨੀਤੀਆਂ ਰਾਹੀਂ ਸਾਮਰਾਜਵਾਦ ਸਾਡੇ ਦੇਸ਼ ਵਿਚ ਮੁੜ ਦਾਖਲ ਹੋ ਚੁੱਕਾ ਹੈ | ਭਾਰਤੀ ਜਨਤਕ ਖੇਤਰ ਨੂੰ ਮੁੜ ਬਰਬਾਦ ਕੀਤਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ | ਅਮੀਰ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦੀਆਂ ਬਹੁ-ਕੌਮੀ ਕਾਰਪੋਰੇਸ਼ਨਾਂ ਇਸ ਦੇਸ਼ ਵਿਚ ਪੈਰ ਪਸਾਰ ਰਹੀਆਂ ਹਨ | ਜਿਨਾਂ ਨੇ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਕਿਸਾਨ, ਛੋਟੇ ਤੇ ਦਰਮਿਆਨੇ ਵਪਾਰੀ, ਦੁਕਾਨਦਾਰਾਂ, ਕਾਰਖਾਨੇਦਾਰਾਂ ਨੂੰ ਮਲੀਆਮੇਟ ਕਰਕੇ ਰੱਖ ਦੇਣਾ ਹੈ | ਨਿੱਜੀਕਰਨ ਦੀ ਨੀਤੀ ਨੇ ਨਵੀਂ ਭਰਤੀ ਬਿਲਕੁਲ ਬੰਦ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਹੈ | ਸਰਕਾਰੀ ਨੌਕਰੀਆਂ ‘ਤੇ ਲੱਗੇ ਮੁਲਾਜ਼ਮਾਂ ਦੀ ਛਾਂਟੀ ਦਾ ਰਾਹ ਪੱਧਰਾ ਕਰ ਲਿਆ ਗਿਆ ਹੈ | ਇਸ ਲਈ ਸਮੁੱਚੇ ਮੱਧ ਵਰਗ ਅਤੇ ਗਰੀਬ ਵਰਗ ਲਈ ਆਉਣ ਵਾਲਾ ਸਮਾਂ ਗੰਭੀਰ ਚੁਣੌਤੀ ਲੈ ਕੇ ਆ ਰਿਹਾ ਹੈ | ਸੋ, ਇਸ ਸਮੇਂ ਆਪਣੇ ਅੰਦਰਲੀ ਫੋਕੀ ਹਉਮੈ, ਵਿਦਵਤਾ ਅਤੇ ਉੱਚੀ ਜਾਤ ਦਾ ਅਹਿਸਾਸ ਤਿਆਗ ਕੇ, ਇਕ ਜੇਤੂ ਸੰਘਰਸ਼ ਦੀ ਸਖ਼ਤ ਲੋੜ ਹੈ | ਵੈਸੇ ਵੀ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਅਸੀਂ ਸਮਾਜਿਕ ਪ੍ਰਾਣੀ ਤਾਂ ਹੀ ਅਖਵਾ ਸਕਦੇ ਹਾਂ, ਜੇਕਰ ਚੰਗੇ ਸਮਾਜ ਲਈ ਚੱਲ ਰਹੇ ਸੰਘਰਸ਼ ਵਿਚ ਯੋਗਦਾਨ ਪਾਵਾਂਗੇ | ਆਪਣੀ ਹੀ ਜਿੰਦਗੀ ਅਤੇ ਨਿੱਜੀ ਹਿੱਤਾਂ ਵਿਚ ਗ਼ਲਤਾਨ ਵਿਅਕਤੀ ਸਮਾਜਕ ਪ੍ਰਾਣੀ ਅਖਵਾਉਣ ਦਾ ਹੱਕਦਾਰ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ |

ਅੰਤ ਵਿਚ ਮੈਂ ਭਾਰਤੀ ਮੱਧ ਵਿਚਲੇ ਉਨਾਂ ਵੀਰਾਂ ਅੱਗੇ ਸਿਰ ਝੁਕਾਉਂਦਾ ਹੈ ਜੋ ਆਪਣੀ ਇਤਿਹਾਸਕ ਜਿੰਮੇਵਾਰੀ, ਜਾਨ ਤਲੀ ‘ਤੇ ਧਰਕੇ ਨਿਭਾ ਰਹੇ ਹਨ | ਅੰਤ ਵਿਚ ਮਹਾਨ ਇਨਕਲਾਬੀ ਕਵੀ ਪਾਸ਼ ਦੀਆਂ ਇਨਾਂ ਸਤਰਾਂ ਨਾਲ ਚਰਚਾ ਦਾ ਅੰਤ ਕਰਦਾ ਹਾਂ |
ਸਭ ਤੋਂ ਖਤਰਨਾਕ ਹੁੰਦਾ ਹੈ
ਮੁਰਦਾ ਸ਼ਾਂਤੀ ਨਾਲ ਭਰਾ ਜਾਣਾ
ਨਾ ਹੋਣਾ ਤੜਪਦਾ ਸਭ ਸਹਿਣ ਕਰ ਜਾਣਾ
ਘਰਾਂ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਨਿਕਲਣਾ ਕੰਮ ਤੇ
ਤੇ ਕੰਮ ਤੋਂ ਘਰ ਜਾਣਾ
ਸਭ ਤੋਂ ਖਤਰਨਾਕ ਹੁੰਦਾ ਹੈ
ਸਾਡੇ ਸੁਪਨਿਆਂ ਦਾ ਮਰ ਜਾਣਾ |

ਲੀਡਰਾਂ ਦੀ ਸਸਤੇ ਭਾਅ ਦੀ ਸੇਲ.......... ਵਿਅੰਗ / ਰਾਜਿੰਦਰ ਜੱਸਲ

ਆਉ ਜੀ, ਮੌਕੇ ਦਾ ਲਾਭ ਉਠਾਉ, ਚੋਣਾਂ ਦਾ ‘ਤਿਉਹਾਰ’ ਸਿਰ ‘ਤੇ ਹੈ | ਚੋਣਾਂ ਦੇ ਮੌਕੇ ਸਾਡੀ ਖ਼ਾਸ ਪੇਸ਼ਕਸ਼ | ਅਸੀਂ ਲਾ ਦਿੱਤੀ ਜੀ ਲੀਡਰਾਂ ਦੀ ਸੇਲ, ਉਹ ਵੀ ਭਾਰੀ ਡਿਸਕਾਊਂਟ ਤੇ | ਜਲਦੀ ਕਰੋ, ਆਉ ਤੇ ਖਰੀਦੋ | ਪੇਸ਼ਕਸ਼ ਪਹਿਲਾਂ ਆਉ ਤੇ ਖਰੀਦੋ | ਪੇਸ਼ਕਸ਼ ਪਹਿਲਾਂ ਆਉ ਤੇ ਪਹਿਲਾਂ ਪਾਉ ਦੇ ਆਧਾਰ ‘ਤੇ | ਸਾਡੇ ਕੋਲ ਹਰੇਕ ਵੰਨਗੀ ਦੇ ਲੀਡਰ ਹਨ | ਵੱਖ-ਵੱਖ ਪਾਰਟੀਆਂ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਨਵੇਂ ਪੁਰਾਣੇ ਲੀਡਰ ਸਾਡੇ ਕੋਲ ਉਪਲੱਭਧ ਹਨ | ਖਰੀਦਣ ਵੇਲੇ ਧਿਆਨ ਰੱਖੋ, ਕਿਸੇ ਲੀਡਰ ਦੀ ਕੋਈ ਗਰੰਟੀ ਨਹੀਂ, ਵਿਕਿਆ ਲੀਡਰ ਵਾਪਸ ਨਹੀਂ ਹੋਵੇਗਾ | ਚੰਗੀ ਤਰਾਂ ਦੇਖ ਪਰਖ ਕੇ ਖਰੀਦੋ | ਸਾਡਾ ਹਰੇਕ ਲੀਡਰ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਖੱਬੀ-ਖਾਨ ਸਮਝਦਾ ਹੈ | ਹਰ ਪਾਰਟੀ ਤੇ ਹਰ ਦਲ ਦਾ, ਪਿੰਡਾਂ ਦੇ ਪੰਚ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਲੋਕ ਸਭਾ ਦੇ ਐਮ.ਪੀ. ਪੱਧਰ ਦਾ ਆਗੂ ਸਾਡੇ ਕੋਲ ਵਿਕਣ ਲਈ ਰਾਖਵਾਂ ਹੈ | ਲੰਬਾ, ਛੋਟਾ, ਪਤਲਾ, ਮੋਟਾ, ਕਾਲਾ ਗੋਰਾ, ਅਨਪੜ, ਪੜਿਆ-ਲਿਖਿਆ ਲੀਡਰ ਅਸੀਂ ਆਪਣੀ ਸੇਲ ‘ਤੇ ਲਾ ਰੱਖਿਆ ਹੈ |

ਆਹ, ਵਿਕਾਊ ਲੀਡਰ ਰੰਗ ਬਦਲਣ ‘ਚ ਗਿਰਗਟ ਤੋਂ ਵੀ ਮਾਹਰ ਹੈ | ਅਜੇ ਗਿਰਗਟ ਤਾਂ ਕੁਝ ਸਮਾਂ ਲਾ ਦਿੰਦਾ ਹੈ, ਪਰ ਸਾਡਾ ਲੀਡਰ ਭੋਰਾ ਸਮਾਂ ਨਹੀਂ ਲਾਉਂਦਾ | ਮਾਇਆ ਲੱਗੀਆਂ ਪੱਗਾਂ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਰੰਗਾਂ ਦੀਆਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਬੰਨ ਕੇ ਰੱਖੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਹਨ | ਬੱਸ ਇੱਕ ਲਾਹੀ ਤੇ ਦੂਜੀ ਸਿਰ ‘ਤੇ ਧਰੀ | ਇਹ ਲੀਡਰ ਭਾਸ਼ਣਾਂ ਰਾਹੀਂ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਉੱਲੂ ਬਨਾਉਣ ‘ਚ ਪੂਰਾ ਮਾਹਰ ਹੈ | ਕਿਸੇ ਮੇਲੇ-ਮੁਸਾਹਬੇ ‘ਕੱਠੇ ਹੋਏ ਲੋਕਾਂ ਤੇ ਜਾਦੂ ਚਲਾਉਣਾ ਇਹ ਚੰਗੀ ਤਰਾਂ ਜਾਣਦਾ ਹੈ | ਲੋਕਾਂ ਦੀਆਂ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਨਾਲ ਖਿਲਵਾੜ ਕਰਨਾ ਅਤੇ ਕੀਤੇ ਵਾਅਦੇ ਕਰਕੇ ਮੁੱਕਰਨਾ ਇਹਦਾ ਖਾਨਦਾਨੀ ਸੁਭਾਅ ਹੈ |

ਅਹੁ ਪਰੇ ਬੈਠਾ ਲੀਡਰ ਵੋਟਾਂ ਖਰੀਦਣ ‘ਚ ਪੂਰਾ ਮਾਹਰ ਹੈ | ਵੋਟਾਂ ਦੇ ਭਾਅ ਨੂੰ ਉੱਚਾ ਨੀਵਾਂ ਕਰਨਾ ਇਦਾ ਚੁਟਕੀ ਦਾ ਕੰਮ ਹੈ | ਵੋਟਰਾਂ ਨੂੰ ਡਰਾ ਧਮਕਾ ਕੇ ਆਪਣੇ ਵੱਲ ਦਾ ਕਰਨਾ ਇਹਦੀ ਖੱਬੇ ਹੱਥ ਦੀ ਖੇਡ ਹੈ |

ਆਹ ਲੀਡਰ ਜਿਹੜਾ ਖੂੰਜੇ ਵਿੱਚ ਸੁੰਗੜਿਆ ਬੈਠਾ ਹੈ, ਇਹ ਅਜਿਹਾ ਚਾਲਬਾਜ਼ ਲੀਡਰ ਹੈ, ਕਿ ਚਾਲਬਾਜ਼ੀ ‘ਚ ਲੂੰਬੜੀ ਨੂੰ ਵੀ ਹਰਾਉਣ ਦੀ ਸਮਰੱਥਾ ਇਹਦੇ ‘ਚ ਹੈ | ਵੋਟਾਂ ਵੇਲੇ ਐਸੀਆਂ ਚਾਲਾਂ ਚੱਲਦਾ ਹੈ ਕਿ ਵਿਰੋਧੀ ਪਾਰਟੀ ਦੀ ਇੱਕ ਨਹੀਂ ਚੱਲਦੀ | ਆਉ, ਤੇ ਆਪਣਾ ਮਨਪਸੰਦ ਨੇਤਾ ਚੁਣ ਕੇ ਖਰੀਦੋ | ਐਸਾ ਨਾਯਾਬ ਮੌਕਾ ਫਿਰ ਤੁਹਾਡੇ ਹੱਥ ਨਹੀਂ ਲੱਗਣਾ | ਡਿਸਕਾਊਂਟ ਸੇਲ ਫਿਰ ਨਹੀਂ ਲੱਗਣੀ | ਵੋਟਾਂ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਇਹਨਾਂ ਦੇ ਭਾਅ ਅਸਮਾਨੀਂ ਚੜ ਜਾਣਗੇ | ਸਾਡੇ ਕੋਲ ਸਟਾਕ ਸੀਮਿਤ ਹੈ, ਪਰ ਫਿਰ ਵੀ ਜਨਤਾ ਦੀ ਭਾਰੀ ਮੰਗ ‘ਤੇ ਅਸੀਂ ਇਹ ਸੇਲ ਲਾਈ ਹੈ | ਇਥੇ ਵਿਕਣ ਵਾਲਾ ਹਰ ਲੀਡਰ ‘ਵਾਂਟਡ’ ਹੈ | ਤਕਰੀਬਨ ਹਰੇਕ ‘ਤੇ ਹੀ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਥਾਣਿਆਂ ‘ਚ ਉਹ ਸਾਰੇ ਗੁਣ ਮੌਜੂਦ ਹਨ, ਜਿਹੜੇ ਕਿਸੇ ਆਮ ਖਾਸ ਲੀਡਰ ਵਿੱਚ ਹੋਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ |

ਅਹੁ ਜਿਹੜਾ ਲੀਡਰ, ਰੈਕ ਤੇ ਬਾਹਰ ਰੱਖਿਆ ਹੈ, ਉਹ ਸਭ ਤੋਂ ਪੁਰਾਣਾ ਹੈ | ਉਹਦੀ ਵਧੀ ਹੋਈ ਗੋਗੜ ਤੋਂ ਤੁਸੀਂ ਸਹਿਜੇ ਹੀ ਇਹ ਅੰਦਾਜ਼ਾ ਲਾ ਸਕਦੇ ਹੋ ਕਿ ਇਹ ਦੇਸ਼ ਦਾ ਪੈਸਾ ਹੜੱਪਣ ‘ਚ ਕਿੰਨਾ ਮਾਹਰ ਹੈ | ਕਈ ਵੱਡੇ ਘੋਟਾਲਿਆਂ ‘ਚ ਇਹਦਾ ਨਾਂ ਆਉਂਦਾ ਹੈ | ਸੜਕਾਂ, ਪੁਲਾਂ ਤੇ ਹੋਰ ਉਸਾਰੀਆਂ ‘ਚੋਂ ਠੇਕੇਦਾਰਾਂ ਰਾਹੀਂ ਖਾਧਾ ਮੋਟਾ ਕਮਿਸ਼ਨ ਇਹਦੇ ਢਿੱਡ ‘ਚ ਪਿਐ, ਪਰ ਹਜ਼ਮ ਨਾ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਹੀ ਇਹਦੀ ਗੋਗੜ ਵਧੀ ਹੋਈ ਹੈ | ਵਧੀ ਹੋਈ ਗੋਗੜ ਵਾਲੇ ਲੀਡਰ ਦੇ ਉਰਲੇ ਪਾਸੇ ਬੈਠਾ ਲੀਡਰ, ਜਿਹੜਾ ਡਰਾਉਣੀ ਜਿਹੀ ਸ਼ਕਲ ਦਾ ਹੈ, ਉਹ ਵੀ ਸ਼ਾਤਰ ਦਿਮਾਗ ਲੀਡਰ ਹੈ | ਅੰਦਰਖਾਤੇ ਬੱਸਾਂ-ਟਰੱਕਾਂ ਦੇ ਪਰਮਿਟ ਦਵਾਉਣੇ ਤੇ ਉਹਦੇ ‘ਚ ਏਨੀ ਸਫ਼ਾਈ ਕਿ ਚੰਗੇ ਤੋਂ ਚੰਗਾ ਜਾਦੂਗਰ ਵੀ ਮੂੰਹ ‘ਚ ਉਂਗਲਾਂ ਪਾਉਣ ਲਈ ਮਜ਼ਬੂਰ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ |

ਆਹ, ਜਿਹੜਾ ਲੀਡਰ ਖਸਿਆਣੀ ਜਿਹੀ ਹਾਸੀ ਹੱਸ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਇਹ ਅੰਦਰੋਂ ਬੜਾ ਜ਼ਹਿਰੀ ਹੈ | ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਦੀ ਕਾਰਵਾਈ ‘ਚ ਕੁਰਸੀਆਂ ਚਲਾਉਣ ਅਤੇ ਬੇ-ਵਜਾ ਸੰਘ ਪਾੜ-ਪਾੜ ਰੌਲਾ ਪਾਉਣ ‘ਚ ਪੂਰਾ ਮਾਹਰ ਹੈ | ਇਹਨੂੰ ਰਾਜਨੀਤਕ ਦਾਅ ਪੇਚ ਖੇਡਣੇ ਚੰਗੀ ਤਰਾਂ ਆਉਂਦੇ ਹਨ | ਜਦੋਂ ਪਾਰਟੀ ‘ਤੇ ਕੋਈ ਮੁਸੀਬਤ ਆਉਂਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਇਹ ਬੜੀ ਸਫ਼ਾਈ ਨਾਲ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਬਚਾ ਕੇ ਰੱਖਦਾ ਹੈ | ਇਹ ਲੀਡਰ ਭ੍ਰਿਸ਼ਟਾਚਾਰ ਦੀ ਦਲਦਲ ‘ਚ ਗਰਦਨ ਤੱਕ ਖੁੱਭਿਆ ਪਿਐ | ਆਉਣ ਵਾਲੇ ਸਮੇਂ ‘ਚ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਕੋਨੇ-ਕੋਨੇ ‘ਚ ਭ੍ਰਿਸ਼ਟਾਚਾਰੀ ਅਕੈਡਮੀਆਂ ਖੋਲਣ ਦੀ ਵਿਉਂਤ ਬਣਾ ਰਿਹੈ, ਜਿਥੇ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਨੂੰ ਭ੍ਰਿਸ਼ਟਾਚਾਰ ਅਤੇ ਦੇਸ਼ ਧRੋਹ ਦੇ ਨਵੇਂ ਨਵੇਂ ਗੁਰ ਸਿਖਾਏ ਜਾਣਗੇ |

ਆਹ ਲੀਡਰ ਭਾਵੇਂ ਅੰਗੂਠਾ ਛਾਪ ਹੈ ਪਰ ਸੁੱਖ ਨਾਲ ਐਮ.ਐਲ.ਏ. ਦੀ ਚੋਣ ਜਿੱਤ ਕੇ ਸਰਕਾਰ ‘ਚ ਸਿੱਖਿਆ ਮੰਤਰੀ ਰਹਿ ਚੁੱਕਾ ਹੈ | ਇਹਨੇ ਕਲਰਕਾਂ ਦੀਆਂ ਬਦਲੀਆਂ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਪਰਮੋਸ਼ਨਾਂ ਦੇ ਕੇਸ ਬੜੀ ਹਿੰਮਤ ਨਾਲ ਸਿਰੇ ਲਾ ਕੇ ਲੱਖਾਂ ਰੁਪਏ ਬਣਾਏ ਹਨ | ਮੰਤਰੀ ਬਣਨ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਇਹਦੇ ਚੁੱਲੇ-ਚੌਂਕੇ ਦੀਆਂ ਕੰਧੋਲੀਆਂ ਵੀ ਕੱਚੀਆਂ ਸਨ ਪਰ ਅੱਜਕੱਲ ਗੁਸਲਖਾਨੇ ‘ਚ ਮਹਿੰਗੀਆਂ ਟੂਟੀਆਂ ਆਲੇ ਫੁਹਾਰੇ ਲੱਗੇ ਵੇ ਐ | ਪਾਰਟੀ ਪ੍ਰਧਾਨ ਨਾਲ ਗੱਦਾਰੀ ਦੀ ਵਜਹ ਕਰਕੇ ਪਾਰਟੀ ‘ਚੋਂ ਛੇਕਿਆ ਗਿਆ ਤੇ ਅੱਜਕੱਲ ਫੇਰ ਵਿਕਣ ਲਈ ਤੁਹਾਡੇ ਸਾਹਮਣੇ ਹੈ |

ਆਹ ਮੇਰੇ ਖੱਬੇ ਪਾਸੇ ਵਾਲਾ ਲੀਡਰ ਚਿੱਟੇ-ਕੁੜਤੇ ਪਜਾਮੇ ‘ਚ ਉਤੋਂ ਤਾਂ ਭਾਵੇਂ ਸਾਫ਼-ਸੁਥਰਾ ਦਿਸਦੈ ਪਰ ਦਿਲ ਇਹਦਾ ਕਾਲਾ ਸ਼ਾਹ ਹੈ | ਵੋਟਾਂ ਵੇਲੇ ਪਾਰਟੀ ਪ੍ਰਚਾਰ ਕਰਨ ਵੇਲੇ ਵਿਰੋਧੀਆਂ ਨੂੰ ਨਿਹੱਥੇ ਕਰ ਸੁੱਟਣਾ ਹੀ ਇਹਦੀ ਖਾਸੀਅਤ ਹੈ | ਇਹਦੀ ਕੋਠੀ ਦਾ ਇੱਕ ਕਮਰਾ ਟਕੂਏ, ਡਾਂਗਾਂ, ਕਾਪੇ, ਤਲਵਾਰਾਂ ਤੇ ਹੋਰ ਹਥਿਆਰਾਂ ਨਾਲ ਤੁਨਿਆ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ | ਇਹਦੇ ਪੱਕੇ ਪਾਲੇ ਹੋਏ ਗੁੰਡੇ ਵੋਟਾਂ ‘ਚ ਇਹਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਦੇ ਹਨ | ਇਹ ਪੁਲਿਸ ਨਾਲ ਵੀ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ‘ਨਿੱਬੜ’ ਲੈਂਦਾ ਹੈ | ਇਹਦਾ ਭਾਅ ਜ਼ਿਆਦਾ ਨਹੀਂ, ਬੱਸ ਤੁਸੀਂ ਲੈ ਜਾਉ |

ਅਹੁ, ਸਭ ਤੋਂ ਪਿਛਲੇ ਪਾਸੇ ਜਿਹੜਾ ਲੀਡਰ ਬੈਠਾ ਹੈ ਧੁਆਂਖੇ ਜਿਹੇ ਮੂੰਹ ਵਾਲਾ, ਇਹਦੀਆਂ ਖੂਬੀਆਂ ਛੇਤੀ-ਕਿਤੇ ਬਿਆਨ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀਆਂ | ਇਹ ਵੋਟਾਂ ਵੇਲੇ ਨਸ਼ੇ ਵੰਡਣ ‘ਚ ਬੜਾ ਮਾਹਰ ਹੈ | ਆਪਣੇ ਹਲਕੇ ਦੇ ਨੌਜਵਾਨ ਵੋਟਰ ਤਾਂ ਇਸ ਪਤੰਦਰ ਨੇ ਪੱਕੇ ਨਸ਼ਈ ਬਣਾ ਰੱਖੇ ਹਨ | ਇਹ ਵੋਟਾਂ ਵੇਲੇ ਲਾਹਣ ਤੇ ਹੋਰ ਨਸ਼ੇ ਦਿਲ ਖੋਹਲ ਕੇ ਵੰਡਦਾ ਹੈ | ਲਾਹਣ ਦੇ ਡਰੰਮ ਤਾਂ ਇਹ ਮਹੀਨਾ-ਮਹੀਨਾ ਪਹਿਲਾਂ ਭਰਵਾ ਕੇ ਰੱਖ ਲੈਂਦਾ ਹੈ | ਗੋਲੀਆਂ ਤੇ ਕੈਪਸੂਲਾਂ ਦੇ ਪੱਤਿਆਂ, ਕੋਰੈਕਸ, ਫੈਂਸੀ ਡਰਿੱਲਾਂ ਦੀਆਂ ਸ਼ੀਸ਼ੀਆਂ ਦੇ ਆਰਡਰ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਬੁੱਕ ਕਰਵਾ ਦਿੰਦਾ ਹੈ |

ਆਹ ਜਿਹੜਾ ਭਲਵਾਨ ਟਾਈਪ ਲੀਡਰ ਡਰਾਉਣੇ ਜਿਹੇ ਚਿਹਰੇ ਵਾਲਾ ਬੈਠਾ ਹੈ, ਇਹਦਾ ਕੰਮ ਵੀ ਬੜਾ ‘ਠੁੱਕ’ ਆਲਾ ਹੈ | ਆਵਦੇ ਅਰਗੇ ਭਲਵਾਨ ਟਾਈਪ ਦਸ-ਬਾਰਾਂ ਮੁੰਡੇ ਇਹਦੇ ਚੇਲੇ ਐ | ਕਿਸੇ ਤੋਂ ਕੋਈ ਕਬਜ਼ਾ ਵਗੈਰਾ ਲੈਣਾ ਹੈ ਜਾਂ ਕਿਸੇ ਦੀ ਜਾਇਦਾਦ ‘ਤੇ ਨਜ਼ਾਇਜ਼ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰਨ ਹੈ, ਇਹ ਘੁੱਗੀ ਨਹੀਂ ਖੰਘਣ ਦਿੰਦਾ | ਦੂਰ-ਦੂਰ ਤੋਂ ਇਹਦੇ ਕੋਲ ਸਾਈਆਂ ਬੁੱਕ ਹੁੰਦੀਐਂ | ਬੱਸ, ਇਹਦਾ ਰੇਟ ਦੂਜਿਆਂ ਨਾਲੋਂ ਵੱਧ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਤਕੜੇ ਦਾ ਸੱਤੀਂ ਵੀਹੀਂ ਸੌ ਹੁੰਦੈ | ਤੁਸੀਂ ਖਰੀਦ ਕੇ ਤਾਂ ਦੇਖੋ | ਉਹਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਗਿੱਦੜ ਰੰਗੇ ਕੱਪੜਿਆਂ ‘ਚ ਜਿਹੜਾ ਲੀਡਰ ਬੈਠਾ ਹੈ, ਇਹਦੀ ਆਵਦੇ ਹਲਕੇ ਦੇ ਸਾਧਾਂ ਸੰਤਾਂ ਨਾਲ ਵਾਹਵਾ ਸੂਤ ਹੈ | ਉਹ ਵੋਟ ਬੈਂਕ ਤਾਂ ਇਹਦਾ ਪੱਕਾ ਹੀ ਹੈ, ਬਾਕੀ ਆਸੇ ਪਾਸੇ ਹੱਥ ਪੱਲਾ ਮਾਰਕੇ ਵਿਰੋਧੀਆਂ ਨੂੰ ਤਕੜੀ ਚੁਣੌਤੀ ਦੇਣ ਦੀ ਸਮਰੱਥਾ ਇਹਦੇ ‘ਚ ਹੈ | ਇਹਨੂੰ ਪਰਖਣ ‘ਚ ਕੋਈ ਹਰਜ਼ ਨਹੀਂ | ਬਾਕੀ ਜਦੋਂ ਸਰਕਾਰ ਮਾੜੀਆਂ-ਮੋਟੀਆਂ ਪੋਸਟਾਂ ਵਗੈਰਾ ਕੱਢਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਉਦੋਂ ਦਲਾਲੀ ‘ਸੋਹਣੀ’ ਕਰ ਲੈਂਦਾ ਹੈ | ਇਹ ਤਾਂ ਪੋਸਟਾਂ ਭਾਵੇਂ ਨਾ ਵੀ ਨਿਕਲੀਆਂ ਹੋਣ ਤਾਂ ਵੀ .......... | ਬੱਸ ਤੁਸੀਂ ਹੁਣ ਖਰੀਦ ਲਉ, ਇਹਦਾ ਰੇਟ ਸੂਤ ਈ ਐ, ਕੱਟ ਕਟਾ ਕੇ ਸਸਤਾ ਈ ਪਊਗਾ |

ਖਰੀਦੋ, ਅਜ਼ਮਾਓ, ਤੇ ਫ਼ੇਰ ਦੇਖੋ ਸਾਡੇ ਇਹਨਾਂ ਲੀਡਰਾਂ ਦਾ ਕਮਾਲ | ਇਹ ਪਹਿਲਾਂ ਨਾਲੋਂ ਵੀ ਜ਼ਿਆਦਾ ਨਿੱਖਰ ਕੇ ਤੁਹਾਡੇ ਸਾਹਮਣੇ ਆਉਣਗੇ | ਆਉ ਤੇ ਖਰੀਦੋ ਹਰ ਤਰਾਂ ਦਾ ਲੀਡਰ | ਇਥੇ ਤੁਹਾਨੂੰ ਹਰ ਕਿਸਮ ਦਾ ਲੀਡਰ ਮਿਲੇਗਾ, ਪਰ ਉਹ ਨਹੀਂ ਮਿਲੇਗਾ ਜਿਸਦਾ ਇੰਤਜ਼ਾਰ ਹੈ | ਫ਼ਿਲਹਾਲ ਇਹਨਾਂ ਨਾਲ ਹੀ ਕੰਮ ਚਲਾਓ, ਆਉ ਤੇ ਖਰੀਦੋ |

ਡਾਕਟਰਾਂ, ਪ੍ਰੋਫੈਸਰਾਂ.......... ਨਜ਼ਮ/ਕਵਿਤਾ / ਰਤਨ ਰਾਈਕਾ

ਡਾਕਟਰਾਂ, ਪ੍ਰੋਫੈਸਰਾਂ, ਬੁੱਧੀਜੀਵੀਆਂ ਦੀ
ਰਖੇਲ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ
ਜੋ ਸ਼ਬਦਾਂ ਸੰਗ ਹੋਏ

ਬਲਾਤਕਾਰ ਦੀ ਪੀੜਾ
ਪਰਤ ਦਰ ਪਰਤ ਹੰਢਾਉਂਦੀ ਰਹੇ |
ਨਾ ਹੀ
ਸਟੇਟ ਦੇ ਹੱਕ ‘ਚ ਲਿਖੇ ਕਸੀਦੇ ਵਾਂਗ
ਅਜ਼ਾਦੀ ਦੇ ਜਸ਼ਨਾਂ ‘ਚ ਭਟਕੀ ਕਵਿਤਾ
ਸਰਕਾਰੀ ਰਾਗ ਦਾ
ਬੇਸੁਰਾ ਰਾਗ ਗਾਉਂਦੀ ਰਹੇ
ਵਿਹਲੜ ਭੜਵਿਆਂ ਦਾ ਚਿੱਤ ਪਰਚਾਉਂਦੀ ਰਹੇ |
ਕਵਿਤਾ ਕਦੇ ਮੁਥਾਜ ਨਹੀਂ ਹੁੁੰਦੀ
ਸ਼ਰਾਬ ਤੇ ਸ਼ਬਾਬ ਦੇ ਸਹਾਰਿਆਂ ਦੀ
ਕਵਿਤਾ ਬਾਤ ਪਾਉਂਦੀ ਹੈ
ਜਿੰਦਗੀ ਦੀ ਬਾਜ਼ੀ
ਪੈਸੇ ਦੇ ਦੌਰ ਵਿੱਚ ਹਾਰਿਆਂ ਦੀ |
ਕਦੇ ਨਾਹਰਿਆਂ ਦੀ
ਕਦੇ ਨਗਾਰਿਆਂ ਦੀ
ਬਦਨਾਮ ਮੌਸਮਾਂ ਵਲੋਂ
ਬਿਰਖਾਂ ਨੂੰ ਲਾਏ ਲਾਰਿਆਂ ਦੀ |
ਕਵਿਤਾ ਅੱਗ ਲੱਗੇ ਜੰਗਲ ਦੇ
ਬਿਰਖਾਂ ਦੀ ਮੌਨ ਭਾਸ਼ਾ ਹੈ |
ਤਸ਼ੱਦਦ ਨਾਲ ਟੁੱਟ ਚੁੱਕੇ ਗੱਭਰੂ ਦੀ
ਤਬਦੀਲੀ ਲਈ ਲੜਨ ਜਿਹੀ ਆਸ਼ਾ ਹੈ |

ਇਕ ਨਦੀ ਨੂੰ.......... ਗ਼ਜ਼ਲ / ਸ਼ਮਸ਼ੇਰ ਮੋਹੀ

ਇਕ ਨਦੀ ਨੂੰ ਪਹਾੜਾਂ ਦੀ ਢਲਵਾਨ ਤੋਂ
ਕੋਲ ਸਾਗਰ ਦੇ ਪਹਿਲਾਂ ਬੁਲਾਇਆ ਗਿਆ
ਫੇਰ ਉਸਦੀ ਰਵਾਨੀ ‘ਤੇ ਕਰ ਤਬਸਰੇ
ਹੁਕਮ ਪਰਤਣ ਦਾ ਪੜ ਕੇ ਸੁਣਾਇਆ ਗਿਆ


ਕੀ ਪਤਾ ਕਿਉਂ ਸੀ ਉਸਦਾ ਸ਼ੁਦਾ ਹੋ ਗਿਆ
ਉਹ ਜੋ ਸੁਪਨੇ ਜਿਹਾ ਸੀ ਜੁਦਾ ਹੋ ਗਿਆ
ਨਾਮ ਦਿਲ ‘ਤੇ ਇਵੇਂ ਉਹਦਾ ਲਿਖਿਆ ਪਿਐ
ਜੀਕੂੰ ਪੱਥਰ ‘ਤੇ ਹੋਵੇ ਲਿਖਾਇਆ ਗਿਆ

ਰਾਜ਼ ਖ਼ੁਦ ਤੋਂ ਵੀ ਅਪਣੇ ਛੁਪਾਉਂਦਾ ਰਿਹਾ
ਰੋਜ਼ ਚਿਹਰੇ ‘ਤੇ ਚਿਹਰਾ ਲਗਾਉਂਦਾ ਰਿਹਾ
ਜੋ ਨਾ ਬਦਲੇ ਹਵਾਵਾਂ ਦਾ ਰੁਖ਼ ਵੇਖਕੇ
ਮੈਥੋਂ ਆਪਾ ਨਾ ਐਸਾ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ

ਕਿਉਂ ਮੈਂ ਪੰਛੀ ਦੇ ਨਾਂ ਸੀ ਉਡਾਰੀ ਲਿਖੀ
ਉਹਨਾਂ ਇਸਦੀ ਸਜ਼ਾ ਮੈਨੂੰ ਭਾਰੀ ਲਿਖੀ
ਭਾਵੇਂ ਚੁਪ ਹੋ ਗਿਆ ਮੈਂ ਘੜੀ ਦੀ ਘੜੀ
ਪਰ ਨਾ ਸੋਚਾਂ ਨੂੰ ਬੰਜਰ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ

ਸੁੱਤਿਆਂ ਨੂੰ ਜਗਾਉਂਦੇ ਮੇਰੇ ਗੀਤ ਨੇ
ਮੇਰੇ ਬੋਲਾਂ ਤੋਂ ਤਾਂ ਹੀ ਉਹ ਭੈਭੀਤ ਨੇ
ਮੈਂ ਨਾ ਭੇਜਾਂ ਹਵਾ ਹੱਥ ਸੁਨੇਹੇ ਕਿਤੇ
ਮੇਰੇ ਬੋਲਾਂ ‘ਤੇ ਪਹਿਰਾ ਲਗਾਇਆ ਗਿਆ

ਮੈਂ ਕਹਾਣੀ ਕਿਉਂਕਰ ਲਿਖਦਾ ਹਾਂ.......... ਕਹਾਣੀ / ਸਆਦਤ ਹਸਨ ਮੰਟੋ

ਸਤਿਕਾਰਤ ਬੀਬੀਓ ਤੇ ਸਾਹਿਬੋ !

ਮੈਨੂੰ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਮੈਂ ਇਹ ਦੱਸਾਂ ਕਿ ਮੈਂ ਕਹਾਣੀ ਕਿਉਂਕਰ ਲਿਖਦਾ ਹਾਂ |


ਇਹ ‘ਕਿਉਂਕਰ’ ਮੇਰੀ ਸਮਝ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਆਇਆ | ‘ਕਿਉਂਕਰ’ ਦੇ ਅਰਥ ਸ਼ਬਦ ਕੋਸ਼ ਵਿਚ ਤਾਂ ਇਹ ਮਿਲਦੇ ਨੇ : ‘ਕਿਵੇਂ ਤੇ ਕਿਸ ਤਰਾਂ’ |

ਹੁਣ ਤੁਹਾਨੂੰ ਕੀ ਦੱਸਾਂ ਕਿ ਮੈਂ ਕਹਾਣੀ ਕਿਉਂਕਰ ਲਿਖਦਾ ਹਾਂ . ਇਹ ਬੜੀ ਉਲਝਣ ਦੀ ਗੱਲ ਹੈ . ਜੇ ‘ਕਿਸ ਤਰਾਂ ‘ਨੂੰ ਸਾਹਮਣੇ ਰੱਖਾਂ ਤਾਂ ਇਹ ਜਵਾਬ ਦੇ ਸਕਦਾ ਹਾਂ, “ਮੈਂ ਆਪਣੇ ਕਮਰੇ ਵਿਚ ਸੋਫੇ ਉਤੇ ਬੈਠ ਜਾਂਦਾ ਹਾਂ, ਕਾਗਜ-ਕਲਮ ਫੜਦਾ ਹਾਂ ਅਤੇ ਬਿਸਮਿੱਲਾਹ ਕਰਕੇ ਕਹਾਣੀ ਲਿਖਣੀ ਸੁਰੂ ਕਰ ਦਿੰਦਾ ਹਾਂ-ਮੇਰੀਆਂ ਤਿੰਨੇ ਬੱਚੀਆਂ ਰੌਲਾਂ ਪਾ ਰਹੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਨੇ . ਮੈਂ ਉਹਨਾਂ ਨਾਲ ਗੱਲਾ ਵੀ ਕਰਦਾ ਹਾਂ, ਉਹਨਾਂ ਦੀਆਂ ਆਪਸੀ ਲੜਾਈਆਂ ਦਾ ਫੈਸਲਾਂ ਵੀ ਕਰਦਾ ਹਾਂ . ਆਪਣੇ ਵਾਸਤੇ ਸਲਾਦ ਵੀ ਤਿਆਰ ਕਰਦਾ ਹਾਂ . ਕੋਈ ਮਿਲਣ ਵਾਲਾ ਆ ਜਾਏ ਤਾਂ ਉਹਦੀ ਸੇਵਾ ਵੀ ਕਰਦਾ ਹਾਂ……ਪਰ ਕਹਾਣੀ ਲਿਖੀ ਜਾਂਦਾ ਹਾਂ .”

ਹੁਣ ‘ਕਿਵੇਂ’ ਦਾ ਸਵਾਲ ਆਏ ਤਾਂ ਮੈਂ ਇਹ ਕਹਾਂਗਾ : “ਮੈ ਓਦਾਂ ਹੀ ਕਹਾਣੀ ਲਿਖਦਾ ਹਾਂ, ਜਿੱਦਾਂ ਖਾਣਾ ਖਾਂਦਾ ਹਾਂ, ਨਹਾਉਂਦਾਂ ਹਾਂ, ਸਿਗਰਟ ਪੀਦਾਂ ਹਾਂ ਅਤੇ ਝੱਖ ਮਾਰਦਾ ਹਾਂ .”

ਜੇ ਇਹ ਪੁਛਿਆ ਜਾਏ ਕਿ ਮੈਂ ਕਹਾਣੀ ਕਿਉਂ ਲਿਖਦਾ ਹਾਂ ਤਾਂ ਇਸਦਾ ਜਵਾਬ ਹਾਜ਼ਿਰ ਹੈ .

“ਮੈਂ ਕਹਾਣੀ ਅੱਵਲ ਤਾਂ ਇਸ ਵਾਸਤੇ ਲਿਖਦਾ ਹਾਂ ਕਿ ਮੈਨੂੰ ਕਹਾਣੀਕਾਰੀ ਦੀ ਸ਼ਰਾਬ ਵਾਂਗ ਬਾਣ ਪੈ ਗਈ ਹੈ .”

ਮੈਂ ਕਹਾਣੀ ਨਾ ਲਿਖਾਂ ਤਾਂ ਮੈਨੂੰ ਮਹਿਸੂਸ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਮੈਂ ਨਹਾਤਾ ਨਹੀਂ ਜਾਂ ਮੈਂ ਸ਼ਰਾਬ ਨਹੀਂ ਪੀਤੀ .

ਮੈਂ ਕਹਾਣੀ ਨਹੀਂ ਲਿਖਦਾ, ਹਕੀਕਤ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਕਹਾਣੀ ਮੈਨੂੰ ਲਿਖਦੀ ਹੈ .

ਮੈਂ ਬੁਹਤ ਘੱਟ ਪੜਿਆ ਲਿਖਿਆ ਆਦਮੀ ਹਾਂ…ਉਂਝ ਤਾਂ ਵੀਹ ਤੋਂ ਉਤੇ ਕਿਤਾਬਾਂ ਲਿਖੀਆਂ ਨੇ, ਪਰ ਮੈਨੂੰ ਕਦੇ ਕਦੇ ਹੈਰਾਨੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਕੌਣ ਹੈ, ਜੀਹਨੇ ਏਨੀਆਂ ਅੱਛੀਆਂ ਕਹਾਣੀਆਂ ਲਿਖੀਆਂ ਨੇ, ਜਿਹਨਾਂ ਉਤੇ ਨਿਤ ਮੁਕੱਦਮੇ ਚਲਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਨੇ .

ਜਦੋ ਕਲਮ ਮੇਰੇ ਹੱਥ ਵਿਚ ਨਾ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਮੈਂ ਕੇਵਲ ਸਆਦਤ ਹਸਨ ਹੁੰਦਾ ਹਾਂ, ਜਿਹਨੂੰ ਉਰਦੂ ਆਉਂਦੀ ਹੈ, ਨਾ ਫਾਰਸੀ, ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਨਾ ਫRਾਂਸੀਸੀ .

ਕਹਾਣੀ ਮੇਰੇ ਦਿਮਾਗ ‘ਚ ਨਹੀਂ, ਜੇਬ ਚ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਜਿਸਦੀ ਮੈਨੂੰ ਕੋਈ ਖ਼ਬਰ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ . ਮੈਂ ਆਪਣੇ ਦਿਮਾਗ ‘ਤੇ ਜੋਰ ਦਿੰਦਾ ਹਾਂ ਕਿ ਕੋਈ ਕਹਾਣੀ ਨਿਕਲ ਆਏ ਕਹਾਣੀਕਾਰ ਬਣਨ ਦੀ ਵੀ ਬੁਹਤ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਦਾ ਹਾਂ . ਸਿਗਰਟ ਤੇ ਸਿਗਰਟ ਫੂਕੀ ਜਾਂਦਾ ਹਾਂ .

ਅਣਲਿਖੀ ਕਹਾਣੀ ਦੇ ਪੈਸੇ ਪੇਸ਼ਗੀ ਵਸੂਲ ਕਰ ਚੁਕਿਆ ਹੁੰਦਾ ਹਾਂ, ਇਸ ਲਈ ਬੜੀ ਕੋਫ਼ਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ .

ਪਾਸੇ ਬਦਲਦਾ ਹਾਂ, ਉਠ ਕੇ ਆਪਣੀਆਂ ਚਿੜੀਆਂ ਨੂੰ ਦਾਣੇ ਪਾਉਦਾਂ ਹਾਂ, ਬੱਚੀਆਂ ਨੂੰ ਝੂਲਾ ਝੁਲਾਉਂਦਾ ਹਾਂ, ਘਰ ਦਾ ਕੂੜਾ-ਕਬਾੜਾ ਸਾਫ਼ ਕਰਦਾ ਹਾਂ, ਨੰਨੇ ਮੁੰਨੇ ਜੁੱਤੇ, ਜੋ ਘਰ ‘ਚ ਥਾਂ-ਕੁਥਾਂ ਖਿੰਡੇ ਪਏ ਹੁੰਦੇ ਨੇ; ਚੁੱਕ ਕੇ ਇਕ ਥਾਂ ‘ਤੇ ਰੱਖਦਾ ਹਾਂ-ਪਰ ਕੰਬਖਤ ਕਹਾਣੀ, ਜੋ ਮੇਰੀ ਜੇਬ ‘ਚ ਪਈ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ, ਮੇਰੇ ਜ਼ਿਹਨ ‘ਚ ਉਤਰਦੀ ਨਹੀਂ ਅਤੇ ਮੈਂ ਤਿਲਮਿਲਾਉਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹਾਂ .

ਜਦੋਂ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਕੋਫ਼ਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਬਾਥਰੂਮ ‘ਚ ਚਲਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹਾਂ, ਪਰ ਉਥੋਂ ਵੀ ਕੁਝ ਪ੍ਰਾਪਤ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ . ਸੁਣਿਆ ਹੈ ਕਿ ਹਰ ਬੜਾ ਆਦਮੀ ਗੁਸਲਖ਼ਾਨੇ ਵਿਚ ਸੋਚਦਾ ਹੈ-ਮੈਂ ਗੁਸਲਖ਼ਾਨੇ ਵਿਚ ਵੀ ਨਹੀਂ ਸੋਚ ਸਕਦਾ .

ਹੈਰਤ ਹੈ ਕਿ ਫੇਰ ਵੀ ਮੈਂ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਅਤੇ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਦਾ ਬਹੁਤ ਬੜਾ ਕਹਾਣੀਕਾਰ ਹਾਂ .

ਮੈਂ ਇਹੀ ਕਹਿ ਸਕਦਾ ਹਾਂ ਕਿ ਮੇਰੇ ਆਲੋਚਕਾਂ ਦੀ ਖ਼ੁਸ਼ਫਹਿਮੀ ਹੈ ਜਾਂ ਮੈਂ ਉਨਾਂ ਦੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ‘ਚ ਘੱਟਾ ਪਾ ਰਿਹਾ ਹਾਂ, ਉਹਨਾਂ ਉਤੇਂ ਕੋਈ ਜਾਦੂ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹਾਂ .

ਕਿੱਸਾ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਮੈਂ ਖ਼ੁਦਾ ਨੂੰ ਹਾਜ਼ਿਰ ਨਾਜ਼ਿਰ ਰੱਖ ਕੇ ਕਹਿੰਦਾ ਹਾਂ ਕਿ ਮੈਂਨੂੰ ਇਸ ਬਾਰੇ ਕੋਈ ਇਲਮ ਨਹੀਂ ਕਿ ਮੈਂ ਕਹਾਣੀ ਕਿਉਂਕਰ ਲਿਖਦਾ ਹਾਂ ਅਤੇ ਕਿਵੇਂ ਲਿਖਦਾ ਹਾਂ .

ਅਕਸਰ ਮੌਕਿਆਂ ‘ਤੇ ਅਜਿਹਾ ਹੋਇਆ ਹੈ ਕਿ ਜਦੋਂ ਮੈਂ ਨਿਰਾਸ਼ ਹੋਇਆ ਤਾਂ ਮੇਰੀ ਪਤਨੀ ਨੇ ਮੈਨੂੰ ਕਿਹਾ: “ਤੁਸੀਂ ਸੋਚੋ ਨਾ…ਕਲਮ ਚੁੱਕੋ ਅਤੇ ਲਿਖਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿਓ .”

ਮੈਂ ਉਹਦੇ ਕਹਿਣ ‘ਤੇ ਪੈਂਸਿਲ ਜਾਂ ਕਲਮ ਚੁੱਕਦਾ ਹਾਂ ਅਤੇ ਲਿਖਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੰਦਾ ਹਾਂ .

ਦਿਮਾਗ ਬਿਲਕੁਲ ਖਾਲੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਪਰ ਜੇਬ ਭਰੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਆਪ ਕੋਈ ਕਹਾਣੀ ਉਛਲ ਕੇ ਬਾਹਰ ਆ ਜਾਂਦੀ ਹੈ

ਮੈਂ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਇਸ ਪੱਖੋਂ ਕਹਾਣੀਕਾਰ ਨਹੀਂ, ਜੇਬ ਕਤਰਾ ਸਮਝਦਾ ਹਾਂ, ਜੋ ਆਪਣੀ ਜੇਬ ਆਪ ਹੀ ਕੱਟਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਤੁਹਾਡੇ ਹਵਾਲੇ ਕਰ ਦਿੰਦਾ ਹੈ.

ਮੇਰੇ ਵਰਗਾ ਬੱਧੂ ਵੀ ਦੁਨੀਆਂ ‘ਚ ਕੋਈ ਹੋਰ ਹੋਊਗਾ ?

ਵੇ ਸਮਿਆਂ.......... ਗੀਤ / ਸੁਬੇਗ ਸੱਧਰ

ਵੇ ਸਮਿਆਂ ਤੂੰ ਮੋੜ ਮੁਹਾਰਾਂ
ਜੀਵਨ ਨੂੰ ਪਰਤਾ ਜਾ ਵੇ
ਅਜੇ ਤਾਂ ਖੇਡਣ ਦੇ ਦਿਨ ਸਾਡੇ
ਤੂੰ ਆ ਜਾ ਤੂੰ ਆ ਜਾ ਵੇ


ਤੂੰ ਸਾਥੋਂ ਕਿਉਂ ਦੂਰ ਹੈਂ ਹੋਇਆ
ਬਿਨ ਤੇਰੇ ਅਸੀਂ ਪੂਰੇ ਨਾ
ਤੂੰ ਹੋਵੇਂ ਤਾਂ ਕੋਈ ਵੀ ਪਤਝੜ
ਸਾਨੂੰ ਈਕਣ ਘੂਰੇ ਨਾ
ਸਾਡੇ ਤੇ ਜੋ ਪਰਤ ਚੜੀ
ਮਿੱਟੀ ਦੀ ਉਹ ਤੂੰ ਲਾਹ ਜਾ ਵੇ
ਵੇ ਸਮਿਆਂ ....

ਜਿਥੇ ਕਾਨ ਗੋਪੀਆਂ ਦੇ
ਝੁਰਮਟ ਨੇ ਰਾਸ ਰਚਾਈ ਸੀ
ਜਿਥੇ ਵਿਚ ਬੇਲਿਆਂ ਰਾਂਝਣ ਨੇ
ਕੋਈ ਪ੍ਰੀਤ ਪੁਗਾਈ ਸੀ
ਉਹ ਥਾਵਾਂ ਹੁਣ ਖੰਡਰ ਬਣੀਆਂ
ਰੂਪ ਹੁਸਨ ਹੁਣ ਕਾਹਦਾ ਵੇ
ਵੇ ਸਮਿਆਂ ....

ਅਜੇ ਤਾਂ ਸਾਡੀ ਜਿੰਦ ਬਾਂਕੜੀ ਦੇ
ਬਾਂਕੇ ਨੇ ਆਉਣਾ ਹੈ
ਅਜੇ ਤਾਂ ਸਾਡੇ ਅੰਗ ਸੰਗ ਨੂੰ
ਕਿਸੇ ਖਿੜਿਆ ਫੁੱਲ ਬਨਾਉਣਾ ਹੈ
ਕਿੰਜ ਅਚਾਨਕ ਬੰਦ ਹੋ ਗਿਆ
ਉਮਰਾਂ ਦਾ ਦਰਵਾਜ਼ਾ ਵੇ
ਵੇ ਸਮਿਆਂ ....

ਤੂੰ ਆਵੇਂ ਤਾਂ ਕੱਲਰੀ ਧਰਤੀ
ਬਾਗਾਂ ਵਿਚ ਵੱਟ ਜਾਵੇ ਵੇ
ਤੂੰ ਆਵੇਂ ਤਾਂ ਮਿਰਗ ਕਥੂਰੀ
ਮਿਰਗਾਂ ਨੂੰ ਲੱਭ ਜਾਵੇ ਵੇ
ਆ ਸਮਿਆਂ ਚੁੰਮ ਸਾਡਾ ਮੱਥਾ
ਲੀਕ ਵਸਲ ਦੀ ਵਾਹ ਜਾ ਵੇ
ਵੇ ਸਮਿਆਂ ਤੂੰ ਮੋੜ ਮੁਹਾਰਾਂ
ਜੀਵਨ ਨੂੰ ਪਰਤਾ ਜਾ ਵੇ
ਅਜੇ ਤਾਂ ਖੇਡਣ ਦੇ ਦਿਨ ਸਾਡੇ
ਤੂੰ ਆ ਜਾ ਤੂੰ ਆ ਜਾ ਵੇ

ਤੈਨੂੰ ਹੱਥੀਂ ਵਿਦਾ ਕਰ.......... ਗੀਤ / ਰਣਜੀਤ ਕਿੰਗਰਾ, ਕੈਨੇਡਾ

ਸਾਰੇ ਅੱਥਰੂ ਅੱਥਰੂ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੇ, ਹੁੰਦਾ ਅੱਥਰੂਆਂ ਦੇ ਵਿੱਚ ਫਰਕ ਲੋਕੋ |
ਇੱਕ ਝੂਠੇ ਦਿਖਾਵੇ ਦੇ ਅੱਥਰੂ ਨੇ, ਇੱਕ ਗੁੱਸੇ ਦੇ, ਲਾਉਣ ਜੋ ਤਰਕ ਲੋਕੋ |
ਦੀਦ ਯਾਰ ਦੀ ਅੱਥਰੂ ਸਵਰਗ ਹੁੰਦੇ, ਯਾਰ ਵਿੱਛੜੇ ਅੱਥਰੂ ਨਰਕ ਲੋਕੋ |

ਵਿਰਲਾ ਕਿੰਗਰੇ ਸਮਝਦੈ ਅੱਥਰੂਆਂ ਨੂੰ ਹੁੰਦੇ ਅੱਥਰੂ ਦਿਲੇ ਦਾ ਅਰਕ ਲੋਕੋ |

****

ਤੈਨੂੰ ਹੱਥੀਂ ਵਿਦਾ ਕਰ, ਹੱਥ ਕਾਲਜੇ ‘ਤੇ ਧਰ;
ਰੱਜ ਰੱਜ ਕੇ ਵਹਾਏ ਅਸੀਂ ਖਾਰੇ ਅੱਥਰੂ |
ਸਾਡੇ ਹਾਉਕਿਆਂ ਦੇ ਸੱਜਰੇ ਸਹਾਰੇ ਅੱਥਰੂ |

ਜਦੋਂ ਯਾਦ ਤੇਰੀ ਆਈ, ਦਿਲ ਹੋ ਗਿਆ ਸ਼ੁਦਾਈ;
ਚੱਲੇ ਅੱਖੀਆਂ ‘ਚੋਂ ਅੱਜ, ਬੇ-ਮੁਹਾਰੇ ਅੱਥਰੂ |
ਸਾਡੇ ਹਾਉਕਿਆਂ ਦੇ..........

ਦਿੱਤਾ ਰੱਜ ਕੇ ਦਿਲਾਸਾ, ਝੂਠਾ ਮੂਠਾ ਧਰਵਾਸਾ;
ਰੁਕੇ ਫੇਰ ਵੀ ਨਾ ਹਿਜਰਾਂ ਦੇ ਮਾਰੇ ਅੱਥਰੂ |
ਸਾਡੇ ਹਾਉਕਿਆਂ ਦੇ..........

ਸਾਡੀ ਜਿੰਦ ਦਾ ਸਹਾਰਾ, ਜਾਨੋਂ ਵੱਧ ਕੇ ਪਿਆਰਾ;
ਸਾਨੂੰ ਤੈਥੋਂ ਵੱਧ ਲੱਗਦੇ ਪਿਆਰੇ ਅੱਥਰੂ |
ਸਾਡੇ ਹਾਉਕਿਆਂ ਦੇ..........

ਕਰ ਆਉਣ ਦੀ ਕੋਈ ਗੱਲ, ਦੇਹ ਸੁਨੇਹਾ ਭਾਵੇਂ ਘੱਲ;
ਤੇਰੇ ਆਉਣ ਦੀ ਉਡੀਕ ਦੇ ਨੇ ਲਾਰੇ |
ਸਾਡੇ ਹਾਉਕਿਆਂ ਦੇ..........

ਜਾਵੇ ਉਮਰਾਂ ਵੀ ਬੀਤ, ਸਾਡੀ ਮੁੱਕੂ ਨਾ ਉਡੀਕ;
ਭਾਵੇਂ ਮੁੱਕ ਜਾਣ ਅੱਖੀਆਂ ‘ਚੋਂ ਸਾਰੇ ਅੱਥਰੂ |
ਸਾਡੇ ਹਾਉਕਿਆਂ ਦੇ..........

ਰਹਿਗੀ ਹੱਡੀਆਂ ਦੀ ਮੁੱਠ, ਜਿੰਦ ਰੋਈ ਫੁੱਟ ਫੁੱਟ;
ਹਾਰ ਚੱਲੀ ਜਿੰਦ ਪਰ ਨਾ ਇਹ ਹਾਰੇ ਅੱਥਰੂ |
ਸਾਡੇ ਹਾਉਕਿਆਂ ਦੇ..........

ਪਿੰਡ ਚਕਰ ਨੂੰ ਆਵੀਂ, ਸਾਨੂੰ ਹੋਰ ਨਾ ਰੁਆਵੀਂ;
ਮਰ ਜਾਣ ਨਾ ਇਹ ਕਿੰਗਰੇ ਕੁਆਰੇ ਅੱਥਰੂ |
ਸਾਡੇ ਹਾਉਕਿਆਂ ਦੇ..........

ਵਿਦਾਈ.......... ਨਜ਼ਮ/ਕਵਿਤਾ / ਨਿਰਮੋਹੀ ਫਰੀਦਕੋਟੀ

ਧੀ
ਆਪਣੀ ਮਾਂ ਨਾਲ
ਬੈੱਡ ਤੇ ਸੁੱਤੀ ਪਈ ਹੈ

ਗੂੜੀ ਨੀਂਦ ਵਿੱਚ ਹੈ ਜਾਂ
ਕੋਈ ਹੁਸੀਨ ਸੁਪਨਾ
ਦੇਖ ਰਹੀ ਹੈ

ਮੈਂ ਪਈ ਪਈ ਨੂੰ
ਨਿਹਾਰਦਾ ਹਾਂ
ਮਨ ਹੀ ਮਨ ਵਿਚਾਰਦਾ ਹਾਂ
ਬਸ
ਮੇਰੇ ਘਰ ਹਫਤਾ ਕੁ
ਹੋਰ ਹੈ
ਫਿਰ
ਪਰਾਈ ਹੋ ਜਾਵੇਗੀ
ਵਿਦਾ ਹੋਣ ਵੇਲੇ
ਮੈਨੂੰ ਧਰਵਾਸਾ ਦੇਵੇਗੀ
“ਧੀਆਂ ਜੰਮਦੀਆਂ ਹੋਣ ਪਰਾਈਆਂ
ਵੇ ਨਾ ਰੋ ਬਾਬਲਾ !!!”

ਨਾ ਇਧਰ ਨਾ ਉਧਰ.......... ਗ਼ਜ਼ਲ / ਰਾਮ ਸਿੰਘ

ਨਾ ਇਧਰ ਨਾ ਉਧਰ ਦਰਮਿਆਨੇ ਜਿਹੇ
ਐਵੇਂ ਜੀਵੀ ਗਏ ਬੇਧਿਆਨੇ ਜਿਹੇ


ਐਨਾ ਬੇਚੈਨ ਦਿਲ ਦਾ ਸਬਰ ਵੇਖਿਆ
ਸ਼ਿਕਵੇ ਕੀਤੇ ਵੀ ਤਾਂ ਬੇਜ਼ੁਬਾਨੇ ਜਿਹੇ

ਜਦ ਵੀ ਦੱਸੀਆਂ ਅਸਾਂ ਰੋ ਕੇ ਮਜ਼ਬੂਰੀਆਂ
ਉਹਨੂੰ ਲੱਗਦੇ ਰਹੇ ਨੇ ਬਹਾਨੇ ਜਿਹੇ

ਸਾਡੀ ਮਰਿਆਂ ਦੀ ਗਠੜੀ ‘ਚੋਂ ਨਿਕਲੇਗਾ ਕੀ
ਰੀਝ ਉੱਡ ਜਾਣ ਦੀ ‘ਪਰ’ ਬੇਗਾਨੇ ਜਿਹੇ

ਮੁੱਕਦੇ ਮੁੱਕ ਜਾਂਗੇ ਮੁਕਣੇ ਨਹੀਂ ਮਹਿਰਮਾਂ
ਮੇਰੇ ਤਰਲੇ ਜਿਹੇ ਤੇਰੇ ਤਾਅਨੇ ਜਿਹੇ

ਭਰੂਣ ਹੱਤਿਆ – ਹੱਤਿਆ ਜਾਂ ????.......... ਲੇਖ / ਰਿਸ਼ੀ ਗੁਲਾਟੀ

ਬੜੇ ਹੀ ਦੁੱਖ ਤੇ ਅਫਸੋਸ ਵਾਲੀ ਗੱਲ ਹੈ ਕਿ ਅੱਜ 21ਵੀਂ ਸਦੀ ਵਿੱਚ ਧੀਆਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਵਜੂਦ ਨੂੰ ਬਚਾਈ ਰੱਖਣ ਲਈ ਆਪਣੇ ਜਨਮ ਦਾਤਿਆਂ, ਆਪਣੇ ਵਡੇਰਿਆਂ ਅੱਗੇ ਸੈਮੀਨਾਰਾਂ ਵਿੱਚ ਤਰਕ ਦੇਣੇ ਪੈ ਰਹੇ ਹਨ | ਵਿਚਾਰ ਕਰਨ ਵਾਲੀ ਗੱਲ ਹੈ ਕਿ ਇੱਕ ਅਣਜੰਮੀ ਬੇਟੀ ਹੱਥ ਜੋੜ ਕੇ ਆਪਣੇ ਜੀਵਨ ਦੀ ਭੀਖ ਮੰਗਣ ਲਈ ਮਜ਼ਬੂਰ ਕਿਉਂ ਹੋ ਗਈ ? ਜੇਕਰ ਸਾਡੇ ਤੋਂ ਕੋਈ ਵਿਅਕਤੀ ਕੋਈ ਚੀਜ਼ ਖੋਹ ਲਵੇ ਤਾਂ ਸਾਨੂੰ ਬੜੀ ਤਕਲੀਫ਼ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਤੇ ਇੱਥੇ ਇੱਕ ਅਣਜੰਮੀ ਧੀ ਤੋਂ ਜੀਵਨ ਦਾ ਆਨੰਦ ਲੈਣ ਦਾ ਅਧਿਕਾਰ ਹੀ ਖੋਹਿਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਦੀ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਕੋਈ ਤਕਲੀਫ਼ ਨਹੀਂ ਮਹਿਸੂਸ ਹੋ ਰਹੀ |

ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਅੱਜ ਔਰਤ ਹੀ ਔਰਤ ਦੀ ਦੁਸ਼ਮਣ ਬਣੀ ਬੈਠੀ ਹੈ | ਇਹ ਉਹੀ ਸੱਸ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਜੋ ਆਪਣੀ ਨੂੰਹ ਨਾਲ ਭੈੜਾ ਵਤੀਰਾ ਕਰਦੀ ਹੈ ਪਰ ਜਦ ਆਪਣੀ ਧੀ ਦੀ ਗੱਲ ਆਉਂਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਉਸਦੀ ਸਾਰੀ ਸੋਚ ਬਦਲ ਜਾਂਦੀ ਹੈ | ਨੂੰਹ ਤੇ ਧੀ ਵਿਚਲੇ ਫਰਕ ਦਾ ਪੈਂਡਾ ਕਦ ਮੁੱਕੇਗਾ ? ਉਹ ਕਿਉਂ ਭੁੱਲ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਵੀ ਕਦੀ ਕਿਸੇ ਦੀ ਨੂੰਹ ਸੀ | ਅੱਜ ਆਧੁਨਿਕ ਜ਼ਮਾਨੇ ਵਿੱਚ ਵਿਚਰਦਿਆਂ ਜਦ ਨੂੰਹ ਕਿਸੇ ਫੰਕਸ਼ਨ ਜਾਂ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਅਕਸਰ ਸੱਸ ਵੱਲੋਂ ਇਹ ਗੱਲ ਸੁਨਣ ਨੂੰ ਮਿਲਦੀ ਹੈ ਕਿ “ਅਸੀਂ ਤਾਂ ਇੰਝ ਕਦੇ ਨਹੀਂ ਸੀ ਕਰਦੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ” | ਇਸ ਸਮਾਜ ਦੀਆਂ ਸਾਰੀਆਂ ਸੱਸਾਂ ਨੂੰ ਧਿਆਨ ਦੇਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਕਿ ਅੱਜ ਦਾ ਯੁੱਗ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਬਿਤਾਏ ਸਮੇਂ ਨਾਲੋਂ ਬਹੁਤ ਅਗਾਂਹਵਧੂ ਤੇ ਆਧੁਨਿਕ ਹੋ ਚੁੱਕਾ ਹੈ | ਅੱਜ ਸਮੇਂ ਦੀ ਇਹ ਮੰਗ ਹੈ ਕਿ ਤੁਹਾਡੀਆਂ ਨੂੰਹਾਂ, ਤੁਹਾਡੇ ਪੁੱਤਰਾਂ ਦੇ ਕਦਮਾਂ ਨਾਲ ਕਦਮ ਮਿਲਾਕੇ ਤੁਹਾਡੇ ਪਰਿਵਾਰ ਨੂੰ ਚਲਾਉਣ | ਇਸ ਕੰਪੀਟੀਸ਼ਨ ਦੇ ਯੁੱਗ ਵਿੱਚ ਤੁਹਾਡੇ ਪੁੱਤਰਾਂ ਕੋਲ ਆਪਣੇ ਕੰਮ-ਕਾਰ ਤੋਂ ਕਿੱਥੇ ਵਿਹਲ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਤੁਹਾਡੇ ਪੋਤਿਆਂ-ਪੋਤੀਆਂ ਦੇ ਸਕੂਲਾਂ ਵਿੱਚ ਜਾ ਕੇ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਪੜਾਈ ਲਿਖਾਈ ਬਾਰੇ ਪਤਾ ਕਰਨ | ਬਜ਼ਾਰ ਜਾ ਕੇ ਕਿਲੋ-ਕਿਲੋ ਸਬਜ਼ੀ ਖਰੀਦਣ | ਜੇਕਰ ਤੁਹਾਡੀਆਂ ਨੂੰਹਾਂ ਆਪਣੇ ਪਰਿਵਾਰ ਨੂੰ ਚਲਾਉਣ ਲਈ ਇਹ ਜਿੰਮੇਵਾਰੀ ਸੰਭਾਲ ਰਹੀਆਂ ਹਨ ਤਾਂ ਇਸ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਬੁਰਾਈ ਨਹੀਂ ਹੈ |

ਅਸੀਂ ਆਪਣੇ ਵਿਰਸੇ ਤੇ ਬਹੁਤ ਮਾਣ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਦੇ ਹਾਂ, ਆਪਣੇ ਗੁਰੂਆਂ ਪੀਰਾਂ ਦੇ ਅੱਗੇ ਸਿਰ ਝੁਕਾਉਂਦੇ ਹਾਂ, ਸਾਡੇ ਪਿਆਰੇ ਭਾਰਤ ਨੂੰ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦਿਵਾਉਣ ਲਈ ਸ਼ਹੀਦ ਹੋਏ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦੇ ਪਰਵਾਨਿਆਂ ਨੂੰ ਯਾਦ ਕਰਦੇ ਹਾਂ | ਪਰ ਕੀ ਉਹਨਾਂ ਮਹਾਨ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਕਿਸੇ ਕੋਖ ਤੋਂ ਜਨਮ ਨਹੀਂ ਸੀ ਲਿਆ ? ਕੀ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਛਾਤੀ ਦਾ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਪਿਲਾ ਕੇ ਵੱਡਾ ਕਰਨ ਵਾਲੀ ਮਾਂ ਇੱਕ ਔਰਤ ਨਹੀਂ ਸੀ ? ਉਹ ਔਰਤ ਵੀ ਤਾਂ ਕਦੇ ਬੱਚੀ ਸੀ | ਜੇਕਰ ਉਸ ਬੱਚੀ ਦੇ ਮਾਂ-ਬਾਪ ਨੇ ਅਜੋਕੇ ਸਮਾਜ ਵਿੱਚ ਪਨਪ ਰਹੀ ਬੇਹੱਦ ਸ਼ਰਮਨਾਕ ਲਾਹਣਤ “ਭਰੂਣ ਹੱਤਿਆ” ਦਾ ਸਹਾਰਾ ਲਿਆ ਹੁੰਦਾ ਤਾਂ ਕਿਥੋਂ ਅਜਿਹੇ ਮਹਾਨ ਲੋਕ ਸਾਡਾ ਮਹਾਨ ਵਿਰਸਾ ਬਣ ਸਕਦੇ ਸੀ ? ਜੇ ਸ਼ਹੀਦ ਭਗਤ ਸਿੰਘ, ਸ਼ਹੀਦ ਊਧਮ ਸਿੰਘ, ਲਾਲਾ ਲਾਜਪਤ ਰਾਏ ਜਾਂ ਹੋਰ ਸ਼ਹੀਦਾਂ ਦੀਆਂ ਮਾਵਾਂ ਵੀ ਇਸ ਲਾਹਣਤ ਦਾ ਸ਼ਿਕਾਰ ਹੋ ਜਾਂਦੀਆਂ ਤਾਂ ਭਾਰਤ ਮਾਤਾ ਨੂੰ ਇਹ ਲਾਲ ਕਿੱਥੋਂ ਲੱਭਣੇ ਸਨ ?

ਇਸ ਸਮਾਜ ਦੀਆਂ ਨੂੰਹਾਂ ਜਾਂ ਮੁਟਿਆਰਾਂ ਜਿਨਾਂ ਨੇ ਅੱਜ ਜਾਂ ਕੱਲ ਨੂੰ ਕਿਸੇ ਦੀ ਨੂੰਹ ਬਨਣਾ ਹੈ, ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ “ਭਰੂਣ ਹੱਤਿਆ” ਪ੍ਰਤੀ ਜਾਗਰੂਕ ਹੋ ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਕਿ ਲੜਕਾ ਜਾਂ ਲੜਕੀ ਦੇ ਚੱਕਰ ਨੂੰ ਛੱਡ ਕੇ ਸਿਹਤਮੰਦ ਸੋਚ ਅਪਣਾਓ | ਤੁਹਾਨੂੰ ਅਬਾਰਸ਼ਨ ਕਰਵਾਉਣ ਲਈ ਕੋਈ ਵੀ ਮਜ਼ਬੂਰ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦਾ, ਚਾਹੇ ਉਹ ਤੁਹਾਡੇ ਪਰਿਵਾਰ ਦਾ ਕੋਈ ਵੀ ਮੈਂਬਰ ਕਿਉਂ ਨਾਂ ਹੋਵੇ | ਕਈ ਪਰਿਵਾਰਾਂ ਵਿੱਚ ਲੜਕੇ ਦੇ ਚੱਕਰ ਵਿੱਚ ਚਾਰ-ਚਾਰ, ਪੰਜ-ਪੰਜ ਵਾਰ ਅਬਾਰਸ਼ਨ ਕਰਵਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ | ਜਿਨਾਂ ਮੁਟਿਆਰਾਂ ਨੂੰ ਵਾਰ-ਵਾਰ ਅਬਾਰਸ਼ਨ ਦੀ ਦਰਦਨਾਕ ਹਾਲਤ ਵਿੱਚੋਂ ਨਿਕਲਣਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ, ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਸਰੀਰ ਮਿੱਟੀ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਤੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਅਨੇਕਾਂ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਦੇ ਘਰ ਬਣ ਜਾਂਦੇ ਹਨ | ਕਈ ਪਰਿਵਾਰਾਂ ਵਿੱਚ ਲੜਕੇ ਦੇ ਇੰਤਜ਼ਾਰ ਵਿੱਚ ਚਾਰ-ਚਾਰ, ਪੰਜ-ਪੰਜ ਲੜਕੀਆਂ ਨੂੰ ਜਨਮ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ | ਜਨਮ ਲੈਣ ਵਾਲੀਆਂ ਬੇਕਸੂਰ ਲੜਕੀਆਂ ਨਾਲ ਮਤਰੇਇਆਂ ਵਰਗਾ ਸਲੂਕ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ | ਆਖਿਰ ਕੀ ਕਸੂਰ ਹੈ ਉਹਨਾਂ ਮਾਸੂਮ ਬੱਚੀਆਂ ਦਾ | ਸੁਣੋ ਬੇਦਰਦ ਮਾਪਿਓ ਸੁਣੋ, ਉਹਨਾਂ ਬੱਚੀਆਂ ਨੂੰ ਤੁਸੀਂ ਆਪਣੇ ਮਤਲਬ ਲਈ ਇਸ ਦੁਨੀਆਂ ਵਿੱਚ ਲੈ ਕੇ ਆਏ ਹੋ | ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਪਾਲਣ-ਪੋਸ਼ਣ, ਪੜਾਈ ਤੇ ਜਿੰਦਗੀ ਵਿੱਚ ਚੰਗਾ ਮੁਕਾਮ ਹਾਸਲ ਕਰਨਾ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਅਧਿਕਾਰ ਹੈ | ਜੇਕਰ ਤੁਸੀਂ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਇਹਨਾਂ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਤੋਂ ਵਾਝਿਆਂ ਰੱਖਦੇ ਹੋ ਤਾਂ ਤੁਸੀਂ ਬੇਇਨਸਾਫ਼ੀ ਕਰ ਰਹੇ ਹੋ | ਮੁੰਡੇ ਦੇ ਹੱਥ ਵਿੱਚ ਚਾਕਲੇਟ ਤੇ ਕੁੜੀ ਦੀਆਂ ਚੀਜ਼ੀ ਲੈਣ ਨੂੰ ਤਰਸਦੀਆਂ ਨਿਗਾਹਾਂ, ਮੁੰਡੇ ਖੜਾ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਸਕੂਲ ਦੀ ਬੱਸ ਜਾਂ ਵੈਨ ਦਾ ਇੰਤਜ਼ਾਰ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਤੇ ਨਿੱਕੀ ਜਿਹੀ ਬੱਚੀ ਤੱਪੜਾਂ ਵਾਲੇ ਸਕੂਲ ਜਾ ਰਹੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ | ਕਿਉਂ ਹੈ ਇਹ ਫ਼ਰਕ ? ਜ਼ਰਾ ਗੌਰ ਨਾਲ ਆਪਣੇ ਚਾਰ ਚੁਫੇਰੇ ਦੇਖੋ, ਰੋਜ਼ ਅਖਬਾਰਾਂ ਵਿੱਚ ਪੜਦੇ ਹੋ ਕਿ ਫਲਾਣੀ ਪ੍ਰੀਖਿਆ ਵਿੱਚ ਲੜਕੀ ਨੇ ਪਹਿਲਾ ਸਥਾਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤਾ, ਫਲਾਣੇ ਸਕੂਲ ਦੀਆਂ ਲੜਕੀਆਂ ਨੇ ਰਾਜ ਪੱਧਰ ਤੇ ਪਹਿਲੀਆਂ ਪੁਜੀਸ਼ਨਾਂ ਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕੀਤਾ | ਉਦੋਂ ਤਾਂ ਬੜੇ ਚਾਅ ਨਾਲ ਸਾਰਾ ਪਰਿਵਾਰ ਅਖ਼ਬਾਰ ਲਈ ਮੁਸਕਰਾਉਂਦੇ ਹੋਏ ਚਿਹਰਿਆਂ ਨਾਲ ਫੋਟੋ ਖਿਚਵਾਉਂਦਾ ਹੈ | ਫਿਰ ਜਦ ਉਸੇ ਲੜਕੀ ਦੇ ਅੱਗੇ ਦੋ ਬੇਟੀਆਂ ਜਨਮ ਲੈ ਲੈਂਦੀਆਂ ਹਨ ਤਾਂ ਉਸ ਉੱਪਰ ਮਾਣ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਚਿਹਰੇ ਹੀ ਮੁਰਝਾ ਜਾਂਦੇ ਹਨ | ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਇਸ ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਕਿੰਨੀਆਂ ਲਤਾ ਮੰਗੇਸ਼ਕਰ, ਕਿੰਨੀਆਂ ਕਲਪਨਾਂ ਚਾਵਲਾ ਜਨਮ ਲੈਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਸਮਾਜ ਦੀ ਸੌੜੀ ਸੋਚ ਦਾ ਨਿਸ਼ਾਨਾ ਬਣ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ |

ਸਾਡੇ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਅਬਾਦੀ ਵਿਸਫੋਟਕ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਵਧ ਰਹੀ ਹੈ | ਦੇਸ਼ ਦਾ ਨੌਜਵਾਨ ਤਬਕਾ ਰੋਜ਼ਗਾਰ ਦੀ ਤਲਾਸ਼ ਵਿੱਚ ਭਟਕ ਰਿਹਾ ਹੈ | ਬੇਰੋਜ਼ਗਾਰੀ, ਪਰਿਵਾਰ ਨੂੰ ਚਲਾਉਣ ਤੇ ਭਵਿੱਖ ਦੀ ਚਿੰਤਾ ਵਿੱਚ ਨਸ਼ਿਆਂ ਵਿੱਚ ਗ੍ਰਸਤ ਹੋਣ ਦਾ ਰੁਝਾਨ ਦਿਨ-ਬ-ਦਿਨ ਵਧ ਰਿਹਾ ਹੈ | ਬੇ-ਲਗਾਮ ਮਹਿੰਗਾਈ, ਖੇਤੀ-ਬਾੜੀ ਲਈ ਘਟਦੀ ਜ਼ਮੀਨ, ਘਟਦੇ ਕੁਦਰਤੀ ਸੋਮੇ ਤੇ ਹੋਰ ਵੀ ਬਹੁਤ ਕੁਝ ਜੋ ਚੰਗਾ ਨਹੀਂ ਹੋ ਰਿਹਾ ਤੇ ਮਨੁੱਖਤਾ ਲਈ ਖਤਰਾ ਪੈਦਾ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਇਹਨਾਂ ਸਭ ਅਲਾਮਤਾਂ ਲਈ ਵਧਦੀ ਹੋਈ ਅਬਾਦੀ ਬੜੀ ਹੱਦ ਤੱਕ ਜਿੰਮੇਵਾਰ ਹੈ | ਜੇਕਰ ਇਸ ਤੇ ਜੇਕਰ ਕਾਬੂ ਨਾਂ ਪਾਇਆ ਗਿਆ ਤਾਂ ਉਹ ਦਿਨ ਦੂਰ ਨਹੀਂ ਜਦ ਕਿ ਆਉਣ ਵਾਲੀਆਂ ਪੀੜੀਆਂ ਬੁਨਿਆਦੀ ਸਹੂਲਤਾਂ ਨੂੰ ਤਰਸਣਗੀਆਂ | ਸਾਇੰਸ ਨੇ ਇੱਕ ਬਹੁਤ ਵਧੀਆ ਤੋਹਫਾ ਮਨੁੱਖਤਾ ਨੂੰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ ਕਿ ਬੱਚੇ ਦੇ ਜਨਮ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਉਸਦੀ ਤੰਦਰੁਸਤੀ ਆਦਿ ਬਾਰੇ ਮਾਪੇ ਜਾਣ ਲੈਂਦੇ ਸਨ | ਜੇਕਰ ਹੋਣ ਵਾਲਾ ਬੱਚਾ ਅਪੰਗ ਆਦਿ ਹੁੰਦਾ ਤਾਂ ਉਸਨੂੰ ਜਨਮ ਦੇ ਕੇ ਸਾਰੀ ਉਮਰ ਦਾ ਦੁੱਖ ਭੋਗਣ ਦੀ ਬਜਾਏ, ਅਬਾਰਸ਼ਨ ਕਰਵਾ ਕੇ ਜਨਮ ਨਾਂ ਦੇਣ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕੋਈ ਗਲਤ ਫੈਸਲਾ ਨਹੀਂ ਸੀ ਪਰ ਸਾਡੀਆਂ ਸੌੜੀਆਂ ਸੋਚਾਂ ਨੇ ਸਾਇੰਸ ਦੇ ਇਸ ਵਰਦਾਨ ਨੂੰ ਸਰਾਪ ਬਣਾ ਕੇ ਪੇਸ਼ ਕਰ ਦਿੱਤਾ | ਜੋ ਗਰਭ ਟੈਸਟ ਬੱਚੇ ਦੀ ਤੰਦਰੁਸਤੀ ਪਰਖਣ ਲਈ ਬਣਾਏ ਗਏ ਸਨ, ਉਸਨੂੰ ਮੁੰਡੇ ਜਾਂ ਕੁੜੀ ਦੇ ਟੈਸਟ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਚੱਲਿਤ ਕਰਕੇ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਡਾਕਟਰਾਂ ਦੇ ਘਰ ਭਰਨੇ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੇ | ਜੋ ਖੋਜਾਂ ਅਪੰਗ ਬੱਚਿਆਂ ਦੀ ਜਿੰਦਗੀ ਨਰਕ ਬਨਣ ਤੋਂ ਬਚਾਉਣ ਲਈ ਕੀਤੀਆਂ ਗਈਆਂ ਸਨ, Aਹ ਮਾਸੂਮ ਜਿੰਦਾਂ ਨੂੰ ਰੋਲਣ ਲਈ ਵਰਤੀਆਂ ਜਾਣ ਲਗੀਆਂ | ਜੇਕਰ ਸਾਇੰਸ ਦੀ ਇਸ ਖੋਜ ਨੂੰ ਕੁੜੀਆਂ ਦੇ ਜਨਮ ਤੇ ਰੋਕ ਲਾਉਣ ਦੀ ਬਜਾਏ ਆਬਾਦੀ ਤੇ ਕੰਟਰੌਲ ਲਈ ਵਰਤਿਆ ਜਾਏ ਤਾਂ ਸ਼ਾਇਦ ਇਸ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਬੁਰਾਈ ਵੀ ਨਹੀਂ ਹੋਵੇਗੀ | ਕਿਉਂਕਿ ਮੈਡੀਕਲ ਸਾਇੰਸ ਸੱਤ ਮਹੀਨੇ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਦੇ ਭਰੂਣ ਨੂੰ ਬੇਬੀ ਨਹੀਂ ਮੰਨਦੀ, ਕੇਵਲ ਸਰੀਰ ਦਾ ਇੱਕ ਹਿੱਸਾ ਹੀ ਮੰਨਦੀ ਹੈ | ਇਸ ਹਾਲਤ ਵਿੱਚ ਇਸਨੂੰ ਹੱਤਿਆ ਨਾਂ ਕਹਿ ਕੇ ਕੇਵਲ ਫੈਮਲੀ ਪਲਾਨਿੰਗ ਦਾ ਇੱਕ ਹਿੱਸਾ ਹੀ ਮੰਨਿਆ ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ | ਅੱਜ ਲੋੜ ਹੈ ਸਾਇੰਸ ਦੇ ਇਹਨਾਂ ਵਰਦਾਨਾਂ ਦੀ ਸਹੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਤੇ ਵਰਤੋਂ ਸਮਝਣ ਦੀ | ਇਹ ਸਭ ਸੰਭਵ ਤਾਂ ਹੀ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ ਜੇਕਰ ਸਾਡੀ ਨੌਜਵਾਨ ਪੀੜੀ ਖੁਦ ਜਾਗਰੂਕ ਹੋਵੇ ਤੇ ਵਧ ਕੇ ਬੱਚੀਆਂ ਦੀ ਰਾਖੀ ਲਈ ਅੱਗੇ ਆਵੇ |

ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਪਨਪ ਰਹੀ ਇੱਕ ਹੋਰ ਲਾਹਣਤ ਦਹੇਜ ਵੀ ਭਰੂਣ ਹੱਤਿਆ ਦਾ ਇੱਕ ਵੱਡਾ ਕਾਰਨ ਹੈ | ਲੱਖਾਂ ਰੁਪਏ ਲੜਕੀ ਦੇ ਵਿਆਹ ਤੇ ਲਗਾਉਣ ਤੋਂ ਬਚਣ ਲਈ ਮਾਪੇ ਅੱਠ-ਦਸ ਹਜ਼ਾਰ ਰੁਪਏ ਖਰਚ ਕਰਕੇ ਆਪਣਾ ਭਵਿੱਖ ਸੁਰਖਿੱਅਤ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹਨ | ਲੱਖਾਂ ਰੁਪਏ ਲਗਾ ਕੇ ਵੀ ਕਿਹੜਾ ਲੜਕੀਆਂ ਦਾ ਭਵਿੱਖ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਹੈ ? ਹਰ ਰੋਜ਼ ਅਖਬਾਰਾਂ ਵਿੱਚ, ਟੈਲੀਵੀਜ਼ਨ ਵਿੱਚ ਅਜਿਹੀਆਂ ਖਬਰਾਂ ਮਿਲ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ, ਜਿਨਾਂ ਵਿੱਚ ਮੁਟਿਆਰਾਂ ਦਹੇਜ ਦੀ ਬਲੀ ਚੜ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ | ਨਿੱਕੇ ਨਿੱਕੇ ਮਾਸੂਮ ਬਾਲ ਰੁਲ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਜਦ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਮਾਂ ਨਹੀਂ ਰਹਿੰਦੀ | ਉਹਨਾਂ ਬੱਚਿਆਂ ਦੇ ਪਿਤਾ ਤੇ ਦਾਦਾ-ਦਾਦੀ ਦਾ ਧਿਆਨ ਹੋਰ ਸਾਮੀਆਂ ਟਿਕਾਉਣ ਵੱਲ ਹੁੰਦਾ ਹੈ | ਫਿਰ ਮਤਰੇਈ ਮਾਂ ਦੇ ਘਰ ਵਿੱਚ ਆ ਜਾਣ ਤੇ ਰਹੀ ਸਹੀ ਕਸਰ ਵੀ ਪੂਰੀ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ |

ਸੋ ਨਿਚੋੜ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਜੇਕਰ ਅਸੀਂ ਭਰੂਣ ਹੱਤਿਆ ਵਰਗੀ ਲਾਹਣਤ ਤੋਂ ਛੁਟਕਾਰਾ ਪਾਉਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹਾਂ ਤਾਂ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਸਾਨੂੰ ਇਸਦੇ ਕਾਰਣਾਂ ਵੱਲ ਝਾਤ ਮਾਰਨੀ ਪਵੇਗੀ | “ਭਰੂਣ ਹੱਤਿਆ ਬੁਰੀ ਲਾਹਣਤ ਹੈ” ਦੇ ਨਾਅਰੇ ਲਗਾ ਕੇ, ਭਾਸ਼ਣ ਦੇ ਕੇ, ਸੈਮੀਨਾਰ ਕਰਵਾ ਕੇ, ਸਰਕਾਰੀ ਤੰਤਰ ਜਾਂ ਉਸਦਾ ਪੈਸਾ ਵਰਤਕੇ ਜਾਂ ਡਾਕਟਰਾਂ ਨੂੰ ਜਿੰਮੇਵਾਰ ਠਹਿਰਾ ਕੇ ਇਸਤੋਂ ਛੁਟਕਾਰਾ ਨਹੀਂ ਪਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ | ਇਸ ਲਾਹਣਤ ਨੂੰ ਉਤਸ਼ਾਹ ਦੇਣ ਲਈ ਮਾਪੇ ਵੀ ਬਰਾਬਰ ਦੇ ਜੁੰਮੇਵਾਰ ਹਨ | ਸੋ ਜੇਕਰ ਸਾਡਾ ਸਮਾਜ ਇਸਤੋਂ ਮੁਕਤੀ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਪਹਿਲਾਂ ਸਾਨੂੰ ਇਸਦੇ ਕਾਰਣਾਂ ਨੂੰ ਨੱਥ ਪਾਉਣੀ ਪਵੇਗੀ |

ਸਲੀਬ ਤੇ ਸਰਗਮ.......... / ਸਾਧੂ ਸਿੰਘ (ਪ੍ਰੋ:)

ਕਿਆਮਤ ਨਹੀਂ ਹੈ ਕੋਈ, ਜੀਂਦੇ-ਜੀਅ ਵਿੱਛੜ ਜਾਣਾ |
ਮਿਟ ਕੇ ਵੀ ਅਮਰ ਹੋਈਏ, ਵਿਸਾਰੇ ਨਾ ਜੇ ਜ਼ਮਾਨਾ |


ਸਰਗ਼ਮ ਹੀ ਹੋ ਗਏ ਹਾਂ, ਜੀਵਨ ਨੂੰ ਸੁਰ ‘ਚ ਕਰਦੇ
ਸਲੀਬਾਂ ਤੇ ਵੀ ਹੈ ਗਾਇਆ, ਮੁਹੱਬਤ ਦਾ ਹੀ ਤਰਾਨਾ |

ਕਟਿਹਰੇ ਤੇ ਹੀ ਕਟਿਹਰਾ, ਸੀਖਾਂ ਦਾ ਦਰ ਦਿਖਾਵੇ
ਆਦਲ ਨਾ ਸਮਝ ਪਾਏ, ਦੁੱਖ ਦਰਦ ਦਾ ‘ਫਸਾਨਾ |

ਡੁਲੇਗਾ ਜਦ ਜ਼ਮੀਂ ਤੇ, ਇੱਕ ਵੀ ਲਹੂ ਦਾ ਕਤਰਾ
ਇਤਿਹਾਸ ਵਿੱਚ ਹੀ ਰਚਣਾਂ ਆਪਣਾ ਹੈ ਜਾਂ ਬੇਗਾਨਾ |

ਲਟ ਲਟ ਹੈ ਸ਼ਮਾਂ ਬਲਦੀ, ਰੋਸ਼ਨ ਫ਼ਿਜ਼ਾਵਾਂ ਕਰਦੀ
ਕੀ ਰਾਜ਼ ਇਸ ਦੇ ਆਂਚਲ, ਬੁਝਦਾ ਰਹੇ ਪਰਵਾਨਾ |

ਨੈਣਾਂ ਦੀ ਪਲ ਕੁ ਚੋਰੀ, ਦਿਲ ਨੂੰ ਬਣਾਏ ਮੁਜਰਮ
ਜੀਵਨ ਹੀ ਸਾਰਾ ਭਰਦਾ, ਇਸ ਜੁਰਮ ਦਾ ਹਰਜਾਨਾ |

ਸੁਲਤਾਨ ਹੀ ਹੈ ਬਿਰਹਾ, ਰੂਹਾਂ ਤੇ ਰਾਜ ਜਿਸਦਾ
ਉਮਰਾਂ ਹੀ ਗਾਲ ਦੇਵੇ, ਇੱਕ ਵਸਲ ਦਾ ਬਹਾਨਾ |

ਰਿੰਦਾਂ ਨੇ ਜਾਗਣਾ ਕੀ, ਸੁੱਖ ਦੀ ਕੀ ਨੀਂਦ ਸੌਣਾ
ਮੰਦਰਾਂ ‘ਚ ਵੀ ਹੈ ਖੁਲਦਾ, ਮੁਦਰਾ ਦਾ ਹੀ ਮੈਖ਼ਾਨਾ |

ਬਹਿਰਾਂ ‘ਚ ਲਹਿਰ ਉੱਠੇ, ਤਰੰਗਾਂ ‘ਚ ਰੰਗ ਸੂਹਾ
ਮੁੜਦਾ ਹੈ ਦਿਲ ‘ਚ ਲਹਿ ਕੇ, ਤੇਰੇ ਤੀਰ ਦਾ ਨਿਸ਼ਾਨਾ |

ਆਰਥਿਕ ਸੁਧਾਰਾਂ ਦੇ ਨਾਂ ਹੇਠ.......... ਲੇਖ / ਕੁਲਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਮੌੜ

ਸੰਨ 1991 ਵਿਚ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਆਰਥਿਕ ਸੁਧਾਰਾਂ ਨਾਂ ਹੇਠ ਬਹੁਤ ਵੱਡੇ ਫੈਸਲੇ ਕੀਤੇ | ਦਰਅਸਲ ਆਰਥਿਕ ਸੁਧਾਰਾਂ ਦੇ ਨਾਂ ਹੇਠ ਭਾਰਤੀ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਹਿੱਤਾਂ ‘ਤੇ ਇਹ ਵੱਡਾ ਹਮਲਾ ਸੀ | ਲੋਕ ਲੁਭਾਉਣੇ ਨਾਮ ਇਸ ਕਰਕੇ ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਤਾਂ ਕਿ ਲੋਕ ਵਿਰੋਧ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਨਾ ਕਰਨਾ ਪਵੇ |


ਡੇਢ ਦਹਾਕੇ ਤੋਂ ਵੀ ਵੱਧ ਸਮਾਂ ਬੀਤ ਜਾਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਆਮ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਇਸ ਦੀ ਸਮਝ ਹੁਣ ਉਦੋਂ ਆਉਣ ਲੱਗੀ ਹੈ ਜਦੋਂ ਇਨਾਂ ਸੁਧਾਰਾਂ ‘ਤੇ ਗਹਿਰਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਪੈਣ ਲੱਗਾ ਹੈ | ਲੋਕਾਈ ਦੀ ਜੋ ਹਾਲਤ ਬਣ ਰਹੀ ਹੈ ਉਸ ਨਾਲ ਮੁਲਕ ਅੰਦਰ ਵੱਡੀਆਂ ਜੋਕਾਂ ਅਤੇ ਆਮ ਲੋਕਾਂ ਦਰਮਿਆਨ ਭੇੜ ਤਿੱਖਾ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੈ | 1991 ਤੋਂ ਹੁਣ ਤਕ ਕਿੰਨੀਆਂ ਹੀ ਸਰਕਾਰਾਂ ਬਦਲ ਚੁੱਕੀਆਂ ਹਨ | ਕਿਸੇ ਵੀ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਇਨਾਂ ਆਰਥਿਕ ਸੁਧਾਰਾਂ ਤੋਂ ਪਾਸੇ ਜਾਣ ਦਾ ਹੌਸਲਾ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਸਾਮਰਾਜੀਆਂ, ਵੱਡੇ ਪੂੰਜੀਪਤੀਆਂ ਅਤੇ ਜਗੀਰਦਾਰਾਂ ਦੇ ਹਿਤਾਂ ਖਾਤਰ ਕੀਤੇ ਜਾ ਰਹੇ ਹਨ |

ਆਰਥਿਕ ਸੁਧਾਰਾਂ ਰਾਹੀਂ ਵੱਡੀਆਂ ਜੋਕਾਂ ਦੀ ਲੁੱਟ ਦੇ ਰਾਹ ਦਾ ਹਰ ਅੜਿੱਕਾ ਦੂਰ ਕੀਤਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ | ਇਹ ਸਿਲਸਿਲਾ ਵਿਕਾਸ ਦੇ ਦੰਭੀ ਲੇਬਲ ਹੇਠ ਚਲਾਇਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ | ਇਹ ਸਿਲਸਿਲਾ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਰੁਜ਼ਗਾਰ, ਕਮਾਈ, ਵਸੀਲਿਆਂ ਅਤੇ ਕਾਰੋਬਾਰਾਂ ਨੂੰ ਉਜਾੜੇ ਦੇ ਮੂੰਹ ਧੱਕ ਕੇ ਅੱਗੇ ਵਧਾਇਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ | ਇਨਾਂ ਸੁਧਾਰਾਂ ਰਾਹੀਂ ਮੁਲਕ ਦੀ ਆਮਦਨ ‘ਚੋਂ ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਨਿਗੂਣਾ ਹਿੱਸਾ ਹੋਰ ਵਧ ਛਾਂਗਿਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ | ਵੱਡੇ ਲੁਟੇਰਿਆਂ ਦੇ ਖਰਬਾਂ ਰੁਪਏ ਦੇ ਕਰਜ਼ਿਆਂ ਅਤੇ ਆਮਦਨ ਟੈਕਸਾਂ ਦੇ ਬਕਾਏ ਵੱਟੇ ਖਾਤੇ ਪਾਏ ਜਾ ਰਹੇ ਹਨ |

ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਕਿਸਾਨਾਂ, ਛੋਟੇ ਸਨਅਤਕਾਰਾਂ ਅਤੇ ਆਮ ਲੋਕਾਂ ਲਈ ਸਬਸਿਡੀਆਂ ਖ਼ਤਮ ਕੀਤੀਆਂ ਜਾ ਰਹੀਆਂ ਹਨ | ਸਰਕਾਰੀ ਅਦਾਰੇ ਵੱਡੀਆਂ ਜੋਕਾਂ ਦੇ ਹਵਾਲੇ ਕੀਤੇ ਜਾ ਰਹੇ ਹਨ | ਰਾਜਭਾਗ ਵੱਲੋਂ ਲੋਕ ਭਲਾਈ ਦਾ ਦਾਅਵਾ ਤਿਆਗ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ | ਪਬਲਿਕ ਵੰਡ ਪ੍ਰਣਾਲੀ, ਫਸਲਾਂ ਦੀ ਖਰੀਦ, ਪੈਨਸ਼ਨ, ਬੀਮਾ, ਸਿਹਤ ਸਹੂਲਤਾਂ ਅਤੇ ਸਿੱਖਿਆ ਵਰਗੇ ਖੇਤਰ ਖਤਮ ਕੀਤੇ ਜਾ ਰਹੇ ਹਨ | ਸੇਵਾਵਾਂ ਦੇ ਨਿਜੀਕਰਨ, ਵਪਾਰੀਕਰਨ ਅਤੇ ਪੰਚਾਇਤੀਕਰਨ ਦਾ ਨਤੀਜਾ ਸਧਾਰਨ ਜਨਤਾ ਤੋਂ ਮੁੱਢਲੀਆਂ ਦੇ ਖੁਸ ਜਾਣ ‘ਚ ਨਿਕਲ ਰਿਹਾ ਹੈ | ਨਵੀਆਂ ਨੀਤੀਆਂ ਨਾਲ ਅਸਾਮੀਆਂ ਦਾ ਖਾਤਮਾ, ਗ੍ਰਾਂਟਾਂ ਅਤੇ ਬਜਟ ਸਹਾਇਤਾ ‘ਚ ਕਟੌਤੀਆਂ ਨਾਲ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਲਈ ਰੁਜ਼ਗਾਰ ਦੇ ਦਰਵਾਜ਼ੇ ਬੰਦ ਹੋ ਗਏ ਹਨ |

ਸੁਧਾਰਾਂ ਦੇ ਇਸ ਦੌਰ ‘ਚ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਤਸਵੀਰ ਹੋਰ ਵੀ ਭਿਆਨਕ ਹਨ | 1991 ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ 2001 ਤਕ ਦੇ ਸਮੇਂ ‘ਚ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਦੇ ਕੰਮ ‘ਚ ਲੱਗੀ ਆਬਾਦੀ ਸਾਢੇ 3 ਫੀਸਦੀ ਤੋਂ ਵੱਧ ਥੱਲੇ ਜਾ ਡਿੱਗੀ ਹੈ | ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਮਰਦਮਸ਼ੁਮਾਰੀ ਦੇ ਅੰਕੜਿਆਂ ਅਨੁਸਾਰ ਇਸ ਅਰਸੇ ਦੌਰਾਨ ਸਨਅਤੀ ਰੁਜ਼ਗਾਰ ‘ਚ ਲੱਗੀ ਆਬਾਦੀ ਵੀ ਸਾਢੇ 3 ਫੀਸਦੀ ਥੱਲੇ ਜਾ ਡਿੱਗੀ ਹੈ | ਬੇਰੁਜ਼ਗਾਰ ਹੋਈ ਇਸ ਆਬਾਦੀ ਨੂੰ ਸੇਵਾਵਾਂ ਦੇ ਖੇਤਰ ਅੰਦਰ ਵੀ ਰੁਜ਼ਗਾਰ ਹਾਸਲ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ | ਰੁਜ਼ਗਾਰ ਉਜਾੜੇ ਦੀ ਇਸ ਤਸਵੀਰ ਦੱਸਦੀ ਹੈ ਕਿ ਸੁਧਾਰਾਂ ਰਾਹੀਂ ‘ਵਿਕਾਸ’ ਕਰਕੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਰੁਜ਼ਗਾਰ ਦੇਣ ਦੇ ਕਿਸੇ ਵੀ ਹਾਕਮ ਪਾਰਟੀ ਦੇ ਐਲਾਨਾਂ ‘ਤੇ ਭਰੋਸਾ ਕਰਨ ਦਾ ਕੋਈ ਆਧਾਰ ਨਹੀਂ ਹੈ | ਸੂਬਾ ਸਰਕਾਰਾਂ ਨੇ ਲੋਕਾਂ ਉੱਪਰ ਇਨਾਂ ਸੁਧਾਰਾਂ ਦਾ ਰੋਲਰ ਫੇਰਨ ਵਿਚ ਇਕ ਦੂਜੀ ਨੂੰ ਮਾਤ ਦੇਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ ਹੈ | ਪੰਜਾਬ, ਹਰਿਆਣਾ, ਯੂ.ਪੀ. ਪੱਛਮੀ ਬੰਗਾਲ, ਰਾਜਸਥਾਨ, ਕੇਰਲ ਜਾਂ ਹੋਰ ਕਿਸੇ ਸੂਬੇ ‘ਚ ਇਸ ਪੱਖੋਂ ਕੋਈ ਵਖਰੇਵਾਂ ਨਹੀਂ ਹੈ | ਨਾ ਹੀ ਕਾਂਗਰਸ, ਬੀ.ਜੇ.ਪੀ., ਕਿਸੇ ਜਨਤਾ ਦਲ, ਬਹੁਜਨ ਸਮਾਜ ਪਾਰਟੀ, ਅਕਾਲੀ ਦਲ, ਸਮਾਜਵਾਦੀ ਪਾਰਟੀ, ਤੇਲਗੂ ਦੇਸਮ, ਡੀ.ਐਮ.ਕੇ. ਜਾਂ ਖੱਬੀਆਂ ਪਾਰਟੀਆਂ ‘ਚ ਕੋਈ ਵਖਰੇਵਾਂ ਨਹੀਂ ਹੈ | ਇਨਾਂ ਨੇ ਨਾ ਸਿਰਫ਼ ਇਹ ਸੁਧਾਰ ਲਾਗੂ ਕੀਤੇ ਹਨ ਸਗੋਂ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਵਿਰੋਧ ਨੂੰ ਲਾਠੀ, ਗੋਲੀ ਅਤੇ ਕਾਲੇ ਕਾਨੂੰਨਾਂ ਰਾਹੀਂ ਕੁੱਟਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ ਹੈ | ਆਰਥਿਕ ਸੁਧਾਰਾਂ ਦੀ ਪ੍ਰੋੜਤਾ ਇਹ ਸਭੇ ਪਾਰਟੀਆਂ ਠੋਕ ਵਜਾ ਕੇ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ ਤੇ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਸੁਧਾਰ ਲਾਗੂ ਕਰਨ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਕਾਬਲ ਦੱਸਦੀਆਂ ਹਨ |

ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਗੁੱਸਾ ਠੰਢਾ ਕਰਨ ਲਈ ਹਾਕਮ ਸੁਧਾਰਾਂ ਦੇ ਰੋਲਰ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਲੋਕਾਂ ਲਈ ਰਾਹਤ ਦੇ ਨਕਲੀ ਐਲਾਨ ਕਰਦੇ ਹਨ | ਯੂ.ਪੀ.ਏ. ਸਰਕਾਰ ਦਾ ਘੱਟੋ-ਘੱਟ ਸਾਂਝਾ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਇਸੇ ਮਜ਼ਬੂਰੀ ਦਾ ਸਿੱਟਾ ਹੈ | ਯੂ.ਪੀ.ਏ. ਸਰਕਾਰ ਦੀਆਂ ਹਮਾਇਤੀ ਖੱਬੇ ਮੋਰਚੇ ਦੀਆਂ ਪਾਰਟੀਆਂ ਇਹ ਮੰਨਦੀਆਂ ਹਨ ਕਿ ਰਾਹਤ ਐਲਾਨਾਂ ‘ਤੇ ਕੋਈ ਅਮਲ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ |

ਦੇਸ਼ ਦੇ ਕੁਝ ਖਿੱਤਿਆਂ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਤਜਰਬੇ ਨੇ ਇਹ ਸਿੱਧ ਕੀਤਾ ਹੈ ਕਿ ਇਨਾਂ ਆਰਥਿਕ ਸੁਧਾਰਾਂ ਦੇ ਹਮਲੇ ਦਾ ਜਿਥੇ ਵੀ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਟਾਕਰਾ ਕੀਤਾ ਹੈ, ਸਰਕਾਰਾਂ ਨੂੰ ਇਨਾਂ ਨੂੰ ਲਾਗੂ ਕਰਨ ਲਈ ਆਪਣਾ ਹੱਥ ਪਿੱਛੇ ਖਿੱਚਣਾ ਪਿਆ ਹੈ | ਇਹ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਸੰਘਰਸ਼ ਸਦਕਾ ਹੀ ਹੋ ਸਕਿਆ ਹੈ ਕਿ ਪੰਜਾਬ ਅੰਦਰ ਅਕਾਲੀ ਸਰਕਾਰ ਅਤੇ ਕਾਂਗਰਸ ਸਰਕਾਰ ਵੱਲੋਂ ਬਿਜਲੀ ਬੋਰਡ ਨੂੰ ਤੋੜਨ ਦੀ ਮਿਆਦ ਕੇਂਦਰ ਸਰਕਾਰ ਨੂੰ ਵਧਾਉਣੀ ਪੈ ਰਹੀ ਹੈ | ਸਕੂਲਾਂ ਨੂੰ ਸਨਅਤਕਾਰਾਂ ਦੇ ਹਵਾਲੇ ਕਰਨ ਦੀ ਵਿਉਂਤ ਸਿਰੇ ਨਹੀਂ ਚੜਨ ਦਿੱਤੀ, ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਜ਼ਿਲੇ ਦੇ ਕਿਸਾਨਾਂ ਦੀਆਂ ਜ਼ਮੀਨਾਂ ਖੋਹ ਕੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਆਰਥਿਕ ਜ਼ੋਨ ਬਨਾਉਣ ਦੀ ਸਕੀਮ ਧਰੀ-ਧਰਾਈ ਰਹਿ ਗਈ, ਟਰਾਈਡੈਂਟ ਗਰੁੱਪ ਤੋਂ ਬਰਨਾਲਾ ਨੇੜੇ ਜ਼ਮੀਨ ਐਕਵਾਇਰ ਕਰਨ ਬਦਲੇ ਭਾਰੀ ਮੁਆਵਜ਼ਾ ਵਸੂਲ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ, ਆਈ.ਟੀ.ਆਈ. ਤੇ ਪੌਲੀਟੈਕਨਿਕ ਕਾਲਜਾਂ ਦੇ ਸੁਸਾਇਟੀ-ਕਰਨ ਨੂੰ ਠੱਲ ਪਾਈ ਹੈ , ਟਰੇਂਡ ਅਧਿਆਪਕਾਂ ਦੇ ਰੁਜ਼ਗਾਰ ਦੇ ਦਰਵਾਜ਼ੇ ਬਿਲਕੁਲ ਬੰਦ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਨਾਕਾਮ ਕੀਤੀ ਹੈ |

ਪਿਆਰ-ਮੁਹੱਬਤ.......... ਗ਼ਜ਼ਲ / ਸੁਰਿੰਦਰਪ੍ਰੀਤ ਘਣੀਆ

ਪਿਆਰ-ਮੁਹੱਬਤ, ਏਕੇ ਤੇ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਭਰੇ ਜੋ ਘਰ ਹੁੰਦੇ ਨੇ |
ਅਰਸ਼ਾਂ ਤੇ ਉੱਡਣ ਲਈ ਅਸਲ ‘ਚ ਬੰਦੇ ਦੇ ਉਹ ਪਰ ਹੁੰਦੇ ਨੇ |

ਚੁੱਪ-ਚੁੱਪ ਰਹਿਣਾ, ਧੁਖਦੇ ਰਹਿਣਾ, ਲੋਅ ਅੱਖਰਾਂ ਦੀ ਵੰਡਦੇ ਰਹਿਣਾ,
ਇੱਕ ਸ਼ਾਇਰ ਨੂੰ ਜਨਮ ਜਾਤ ਹੀ ਮਿਲੇ ਇਹ ਤਿੰਨੇ ਵਰ ਹੁੰਦੇ ਨੇ |

ਕੁਝ ਮਾਸੂਮ ਤੇ ਭੋਲੇ ਚਿਹਰੇ ਹੁੰਦੇ ਏਨੇ ਪਿਆਰੇ-ਪਿਆਰੇ,
ਲੰਘ ਆਉਂਦੇ ਨੇ ਦਿਲ ਦੇ ਅੰਦਰ, ਬੇ-ਸੱਕ ਢੋਏ ਦਰ ਹੁੰਦੇ ਨੇ |

ਇਸ਼ਕ ਦੇ ਪੈਂਡੇ ਤੁਰਨਾ ਹੈ ਜੇ ਸੀਸ ਤਲੀ ‘ਤੇ ਧਰ ਕੇ ਆਵੀਂ,
ਐ ਮੇਰੇ ਦਿਲ! ਇਸ਼ਕ ਦੇ ਪੈਂਡੇ ਡਰ ਕੇ ਨਾ ਤੈਅ ਕਰ ਹੁੰਦੇ ਨੇ |

ਓੜਕ ਤਕ ਇਹ ਰਹਿਣੇ ਰਿਸਦੇ, ਡੂੰਘੇ ਜ਼ਖ਼ਮ ਦਿਲਾਂ ਦੇ ‘ਘਣੀਆ’
ਤੇਰੇ ਝੂਠੇ ਧਰਵਾਸੇ ਸੰਗ ਕਦੋਂ ਭਲਾ ਇਹ ਭਰ ਹੁੰਦੇ ਨੇ |

ਉੱਲੂ ਉੱਲੂ ਕਰਦੀ ਨੀ ਮੈਂ............ ਵਿਅੰਗ / ਐਚ ਐਸ ਡਿੰਪਲ

ਗਰਮੀਆਂ ਦੀਆਂ ਛੁੱਟੀਆਂ ਸਨ. ਛਾਵੇਂ ਬੈਠਾ ਅਖ਼ਬਾਰ ਪੜ ਰਿਹਾ ਸੀ ਕਿ ਨਜ਼ਰ ਇਕ ਖ਼ਬਰ ਤੇ ਅਟਕ ਗਈ. ਦੁਨੀਆਂ ਵਿਚ ਉੱਲੂਆਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਲਗਾਤਾਰ ਘਟ ਰਹੀ ਹੈ. ਮੈਂ ਇਕਦਮ ਨੇਤਾ ਸ੍ਰੀ ਉੱਲੂ ਪ੍ਰਸਾਦ ਜੀ ਦਾ ਫੋਨ ਖੜਕਾਇਆ. ਘੰਟੀ ਖੜਕਣ ਸਾਰ ਨੇਤਾ ਜੀ ਨੇ ਫੋਨ ਚੁੱਕਿਆ ਤੇ ਬੋਲੇ, \"ਦੱਸੋ ਜਨਾਬ, ਉੱਲੂ ਬੋਲ ਰਿਹਾ ਹਾਂ!\" ਮੈਂ ਇਕਦਮ ਲੱਗੇ ਝਟਕੇ ਤੋਂ ਸੰਭਲਿਆ, ਤੇ ਸਮੱਸਿਆ ਦੱਸੀ ਤਾਂ ਨੇਤਾ ਜੀ ਹੱਸੇ ਤੇ ਮੈਨੂੰ ਝਾੜਣ ਲੱਗੇ, \"ਲਓ ਕੀ ਪਾਪ ਕਰਨ ਡਹੇ ਹੋ ਸਾਜਰੇ-ਸਾਜਰੇ! ਉਹ ਵੀ ਸਾਡੇ ਸਨਮੁੱਖ. ਉੱਲੂ ਘਟ ਰਹੇ ਨੇ ਅਖੇ. ਉੱਲੂ ਤਾਂ ਸਗੋਂ ਵਧ ਰਹੇ ਨੇ. ਤੇ ਇਸ ਗੱਲ ਦਾ ਸਿਹਰਾ ਸਾਨੂੰ ਜਾਂਦਾ ਹੈ. ਸਭ ਨੂੰ ਤਾਂ ਉੱਲੂ ਬਣਾਈ ਜਾਂਦੇ ਹਾਂ. ਐਨੇ ਵਾਅਦੇ ਤੇ ਦਾਅਵੇ ਕੀਤੇ ਚੋਣਾਂ ਵੇਲੇ, ਤੇ ਮੰਤਰੀ ਵੀ ਬਣ ਗਏ, ਪਰ ਕੀਤਾ ਕੋਈ ਵਾਅਦਾ ਪੂਰਾ, ਨਹੀਂ ਨਾਂਹ? ਕਿੰਨੇ ਉੱਲੂ ਬਣਾ ਦਿੱਤੇ, ਇਕੋ ਚੁਟਕੀ ਦੇ ਨਾਲ. ਥੋੜੀ ਉਡੀਕ ਹੋਰ ਕਰੋ...... ਵੋਟਾਂ ਦਾ ਮੌਸਮ ਆਉਣ ਈ ਵਾਲਾ ਏ. ਹੋਰ ਉੱਲੂ ਬਣਾਵਾਂਗੇ, ਥੋਕ ਦੇ ਭਾਅ. ਵਾਅਦਾ ਰਿਹਾ. ਇਹ ਮੈਂ ਸੋਲਾਂ ਆਨੇ ਸੱਚ ਆਹਣਾਂ ਆਂ, ਉੱਲੂ ਨੀ ਬਣਾ ਰਿਹਾ ਥੋਡਾ.\" ਤੇ ਮੈਂ ਰਿਸੀਵਰ ਹੇਠਾਂ ਰੱਖਿਆ.
ਪਰ ਸ਼ੱਕ ਕਾਹਦਾ ਜਿਸਦਾ ਇਲਾਜ ਹੀ ਲੱਭ ਗਿਆ. ਮਨ ਚ ਰਹਿੰਦ ਖੂੰਹਦ ਸੀ ਅਤੇ ਮੈਂ ਸਾਈਕਲ ਨੂੰ ਅੱਡੀ ਲਾਈ ਤੇ ਜਾ ਪੁੱਜਾ ਸਕੂਲ. ਸੋਚ ਰਿਹਾ ਸੀ, ਸ਼ਾਇਦ ਸਕੂਲ ਚ ਕੋਈ ਮਿਲ ਜਾਵੇ. ਪਰ ਸਕੂਲ ਵਿਚ ਵੀ ਉੱਲੂ ਬੋਲ ਰਹੇ ਸਨ.......... ਮੈਨੂੰ ਨੇਤਾ ਜੀ ਦੀ ਬਾਣੀ ਸਹੀ ਜਾਪੀ. ਸਕੂਲ ਦੇ ਰੁੱਖਾਂ ਵੱਲ ਵੇਖ ਕੇ ਮੈਨੂੰ ਇਕਬਾਲ ਦਾ ਇਕ ਸ਼ੇਅਰ ਚੇਤੇ ਆਇਆ, \"ਹਰ ਸ਼ਾਖ ਪੇ ਉੱਲੂ ਬੈਠਾ ਹੈ!\"
ਪਰ ਦਿਲ ਮੰਨਣ ਦਾ ਨਾਂ ਨਾ ਲਏ. ਸਕੂਲ ਖੁਲਦਿਆਂ ਮੈਂ ਆਪਣਾ ਉੱਲੂ ਸਿੱਧਾ ਕਰਨ ਲਈ ਇਕ ਪਹਿਲੀ ਜਮਾਤ ਨੂੰ ਪੈਂਤੀ ਸੁਣਾਉਣ ਲਈ ਕਿਹਾ. A, ਉੱਲੂ! ਉਸਨੇ ਆਖਿਆ. ਮੈਂ ਆਖਿਆ, \"ਉੱਲੂ ਅਲੋਪ ਹੋ ਗਏ ਨੇ. A, ਊਠ ਕਿਹਾ ਕਰੋ.\" ਬੱਚੇ ਨੇ ਦਹਿਲਾ ਮਾਰਿਆ, ਮੈਂ ਕੋਈ ਨਹਿਲਾ ਤਾਂ ਮਾਰਿਆ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਫਿਰ ਵੀ ਉਸ ਦਾ ਗੁੱਸਾ ਦੇਖਣ ਵਾਲਾ ਸੀ, \"ਕਿਹੜਾ ਉੱਲੂ ਦਾ ਪੱਠਾ ਕਹਿੰਦਾ ਏ. ਦੇਖ ਲਓ, ਸਾਰੇ ਬੱਚਿਆਂ ਦੇ ਕੈਦਿਆਂ ਵਿਚ ਉੱਲੂ ਏ.\" ਤੇ ਉਸਨੇ ਆਪਣਾ ਕਾਇਦਾ ਮੇਰੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਵਿਚ ਵਾੜ ਦਿੱਤਾ. ਮੈਂ ਆਪਣੀਆਂ ਮੋਟੀਆਂ ਐਨਕਾਂ ਵਿਚ ਦੀ ਵੇਖਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਦਿਆਂ ਕਿਤਾਬ ਨੂੰ ਐਨ ਅੱਖਾਂ ਨਾਲ ਹੀ ਲਾ ਲਿਆ ਸੀ, ਕਿ ਮੈਨੂੰ ਜਾਪਿਆ ਜਿਵੇਂ ਬੱਚਾ ਕਹਿ ਰਿਹਾ ਹੋਵੇ, \"ਉੱਲੂ ਨੂੰ ਦੀਂਹਦਾ ਵੀ ਨੀ.\" ਤੇ ਲੱਗਾ ਜਿਵੇਂ ਟੀਚਰ ਨੂੰ ਟਿੱਚਰ ਕਰਦਾ ਹੋਵੇ, \"ਰਾਤ ਨੂੰ ਵੇਖੀਂ.\" ਮੈਨੂੰ ਹੁਣ ਪੂਰਾ ਯਕੀਨ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ ਬਈ ਉੱਲੂਆਂ ਦੇ ਅਲੋਪ ਹੋਣ ਦੀ ਖ਼ਬਰ ਝੂਠੀ ਹੈ.
ਮੈਂ ਨੇਤਾ ਜੀ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਕਿਤਾਬ ਦੀ ਘੁੱੰਡ ਚੁਕਾਈ ਦੇ ਮੌਕੇ ਤੇ ਬੁਲਾਇਆ. ਨੇਤਾ ਜੀ ਨੇ ਪਹਿਲਾਂ ਤਾਂ ਕੁਝ ਨਹੀਂ ਪੁਛਿਆ ਪਰ ਕਿਤਾਬ ਦਾ ਘੁੰਡ ਚੁੱਕਿਆ ਤਾਂ ਕਿਤਾਬ ਦਾ ਟਾਈਟਲ ਦੇਖ ਕੇ ਉਨਾਂ ਦੇ ਮਿਰਚਾ ਲੜਣ ਲੱਗੀਆਂ, \"ਰਿਹਾ ਨਾਂਹ ਉੱਲੂ ਦਾ ਉੱਲੂ. ਸਾਡੀ ਉੱਲੂ ਨਾਲ ਤੁਲਨਾ ਕਰ ਰਹੇ ਹੋ. ਇਸ ਦਾ ਟਾਈਟਲ ਬਦਲੋ. \"ਹਰ ਸ਼ਾਖ ਪੇ \'ਨੇਤਾ\' ਬੈਠਾ ਹੈ\" ਨਹੀਂ ਚੱਲਣਾ. ਉੱਲੂ ਕਰੋ ਉੱਲੂ.\" ਮੈਂ ਸੱਚਮੁੱਚ ਉੱਲੂ ਬਣ ਗਿਆ ਸਾਂ ਸ਼ਾਇਦ!
ਅੱਖਾਂ ਦੀ ਬੀਮਾਰੀ ਨੇ ਬੜਾ ਤੰਗ ਕੀਤਾ ਸੀ. ਸਕੂਲ ਵਿਚ ਬੱਚਿਆਂ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਸ਼ਰਮਿੰਦਾ ਹੋਣਾ ਪਿਆ ਸੀ. ਸੋ ਮੈਂ ਬਾਬਾ ਉੱਲੂ ਸ਼ਾਹ ਜੀ ਦੇ ਡੇਰੇ ਪੁੱਜਾ. ਹੋਰ ਵੀ ਅਨੇਕਾਂ ਲੋਕ ਸਨ ਉਥੇ. ਬਾਬਾ ਜੀ ਸਭ ਨੂੰ ਉੱਲੂ ਬਣਾ ਰਹੇ ਸਨ.
ਮੈਂ ਵੀ ਬਾਬਾ ਜੀ ਕੋਲ ਪੁੱਜਾ ਤੇ ਆਪਣੀ ਸਮੱਸਿਆ ਦੱਸੀ. ਬਾਬਾ ਜੀ ਨੇ \'ਐਡਵਾਂਸ ਕੈਸ਼ ਪੇਅਮੈਂਟ\' ਮੰਗੀ ਤੇ ਪੈਸੇ ਫਟਾ ਫਟ ਜੇਬ ਵਿਚ ਸੁੱਟਦਿਆਂ ਦੂਜੇ ਖੀਸੇ ਚੋਂ ਪੁੜੀ ਕੱਢ ਕੇ ਮੇਰੇ ਹਵਾਲੇ ਕਰ ਦਿੱਤੀ. ਮੈਂ ਪਾਸੇ ਤੇ ਹੋ ਕੇ ਆਪਣੇ ਅੱਖਾਂ ਦੇ ਵਿਚ ਦਵਾ ਪਾਈ, ਪਰ ਮੇਰੀ ਨਜ਼ਰ ਹੋਰ ਧੁੰਦਲੀ ਹੋ ਗਈ. ਮੁੜ ਬਾਬਾ ਜੀ ਨੂੰ ਅਰਜ਼ ਕੀਤੀ, ਤਾਂ ਬਾਬਾ ਜੀ ਬੋਲੇ, \"ਸ਼ਾਮ ਤੱਕ ਸਭ ਠੀਕ ਹੋ ਜਾਏਗਾ.\" ਜਿਓਂ ਜਿਓਂ ਸ਼ਾਮ ਹੁੰਦੀ ਗਈ, ਬਾਬਾ ਜੀ ਦੇ ਬੋਲ ਸਹੀ ਹੁੰਦੇ ਨਜ਼ਰ ਆਉਣ ਲੱਗੇ, ਨਜ਼ਰ ਸਾਫ਼ ਹੋਣ ਲੱਗੀ. ਰਾਤ ਨੂੰ ਵੀ ਐਨ ਦਿਨ ਵਾਂਗ ਦਿਸਣ ਲੱਗਾ. ਹਨੇਰੇ ਵਿਚ ਵੀ ਮੈਨੂੰ ਉੱਲੂ ਦੇ ਵਾਂਗ ਦਿਸਣ ਲੱਗਾ. ਮੈਂ ਬਾਬਾ ਜੀ ਦੇ ਖੂਬ ਸੋਹਲੇ ਗਾਏ. ਜਿਓਂ ਹੀ ਸਵੇਰ ਹੋਈ, ਮੈਂ ਉਠਿਆ, ਲੱਖ ਵਾਰ ਅੱਖਾਂ ਵਿਚ ਛਿੱਟੇ ਮਾਰੇ, ਪਰ ਨਜ਼ਰ ਧੁੰਦਲੀ ਤੇ ਅਸਪੱਸ਼ਟ ਹੀ ਨਹੀਂ, ਨਾਂਹ ਵਰਗੀ ਸੀ. ਪਹਿਲਾਂ ਮੈਂ ਬਾਬਾ ਜੀ ਵੱਲ ਜਾਣ ਦੀ ਸਲਾਹ ਬਣਾਈ. ਅਚਾਨਕ ਸਾਰਾ ਮਾਮਲਾ ਮੇਰੀ ਸਮਝ \'ਚ ਆ ਗਿਆ. ਬਾਬਾ ਜੀ ਨੇ ਮੈਂਨੂੰ ਉੱਲੂ ਬਣਾਇਆ ਸੀ. ਮੇਰੇ ਮੂੰਹੋਂ ਆਪ ਮੁਹਾਰੇ ਅਲਫਾਜ਼ ਨਿਕਲੇ, \"ਉੱਲੂ ਉੱਲੂ ਕਰਦੀ ਨੀ ਮੈਂ ਆਪੇ ਉੱਲੂ ਹੋਈ.\"
ਸੱਚਾਈ ਤਾਂ ਇਹ ਹੈ ਕਿ Aੱਲੂ ਇਕ ਬਹੁਤ ਹੀ ਸਿਆਣਾ ਪੰਛੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਪੱਛਮ ਦੇ ਵਿਚ ਇਕ ਸ਼ਿਕਾਰੀ ਪੰਛੀ ਮੰਨਿਆਂ ਜਾਦਾ ਹੈ ਜੋ ਕਿ ਸੂਰਜਵੰਸ਼ੀ ਪੰਛੀ ਇੱਲ ਤੋਂ ਵੀ ਵੱਧ ਸਿਆਣਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਭਾਵੇਂ ਕਿ ਉੱਲੂ ਇਕ ਚੰਦਰਵੰਸ਼ੀ ਪੰਛੀ ਹੈ. ਇਹ ਯੂਨਾਨ ਦੀ ਸਿਆਣਪ ਦੀ ਦੇਵੀ ਐਥੀਨਾ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਨਿਧ ਵੀ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਕਰਕੇ ਇਸ ਨੂੰ ਖੂਬ ਮਾਨਤਾ ਦਿੱਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ. ਭਾਰਤ ਦੇ ਵਿਚ ਉੱਲੂ ਨੂੰ ਮੂਰਖ ਪੰਛੀ ਮੰਨਣ ਦਾ ਇਕ ਵੱਡਾ ਕਾਰਣ ਇਹ ਵੀ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਮਾਂ ਲਕਸ਼ਮੀ ਦੇਵੀ ਦਾ ਵਾਹਨ ਹੈ, ਅਤੇ ਦੌਲਤ ਹਮੇਸ਼ਾ ਨਾਜ਼ਾਇਜ਼ ਢੰਗਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਇਕੱਤਰ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ. ਉਂਜ ਤਾਂ ਲਕਸ਼ਮੀ ਹਮੇਸ਼ਾ ਸ਼ੁੱਧ ਮਨਾਂ ਵਿਚ ਹੀ ਨਿਵਾਸ ਕਰਦੀ ਹੈ ਪਰ ਜਦ ਇਹ ਉੱਲੂ ਦੀ ਸਵਾਰੀ ਕਰਦੀ ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਉਹ ਦੌਲਤ ਦੇ ਭ੍ਰਿਸ਼ਟਾਚਾਰ ਦਾ ਸੰਕੇਤ ਬਣਦੀ ਹੈ. ਇਸ ਲਈ ਭਾਰਤ ਦੇ ਵਿਚ ਉੱਲੂ ਮੂਰਖਤਾ, ਬਦਸੂਰਤੀ ਅਤੇ ਬਦਕਿਸਮਤੀ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ ਹੈ.

ਰੱਬ ਖ਼ੈਰ ਕਰੇ.......... ਵਿਅੰਗ / ਚੰਦਿਆਣਵੀ

“ਜੀ ਸੁਣਦੇ ਓਂ ?.... ਆਹ ਕਾਰਡ ਆਇਐ ਵਿਆਹ ਦਾ ਭੂਆ ਜੀ ਦੇ ਘਰੋਂ | ਉਨਾਂ ਦੀ ਵੱਡੀ ਲੜਕੀ ਦੀ ਮੈਰਿਜ ਰੱਖੀ ਐ |” ਖੁਸ਼ੀ ‘ਚ ਭਟੂਰੇ ਵਾਂਗ ਫੁੱਲੀ ਮੇਰੀ ਪਤਨੀ ਬੋਲੀ | “ਤੁਸੀਂ ਛੁੱਟੀਆਂ ਲੈ ਲਿਓ, ਆਪਾਂ ਦੋ ਦਿਨ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਜਾਣੈਂ |” ਆਖ਼ਰ ਬੜੇ ਮਾਣ ਨਾਲ ਸੱਦਿਐ ਮੇਰੀ ਭੂਆ ਨੇ .... ਨਾਲੇ ਸਾਰੇ ਰਿਸ਼ਤੇਦਾਰ ਆਏ ਹੋਣਗੇ |” ਮੈਂ ਸਭ ਕੁਝ ਸੁਣ ਰਿਹਾ ਸੀ, ਉਹ ਬੋਲੀ ਜਾ ਰਹੀ ਸੀ, ਸੱਤ ਵਾਲੀਆਂ ਖਬਰਾਂ ਵਾਂਗ | “ਕੱਲ ਸ਼ਾਮੀਂ ਆਪਾਂ ਬਜ਼ਾਰ ਚੱਲਣੈਂ” ਉਸ ਹੁਕਮ ਸੁਣਾਇਆ.... “ਇਕ ਸੂਟ ਭੂਆ ਦੀ ਕੁੜੀ ਵਾਸਤੇ, ਕੋਈ ਗਹਿਣਾ ਵੀ ਦੇਖਾਂਗੇ.... ਇਕ ਮੇਰਾ ਸੂਟ, ਇਕ ਮੇਰੇ ਸਲੀਪਰ, ਇਕ ਕਲਿੱਪ ਤੇ ਇਕ ਲੈਦਰ ਦਾ ਪਰਸ ਵੀ ਖਰੀਦਣੈਂ |” ਆਖ਼ਰ ਭੂਆ ਦੀ ਕੁੜੀ ਕਿਹੜਾ ਰੋਜ਼ ਵਿਆਹੁਣੀ ਐ |” ਉਸਦੀ ਮੰਗਾਂ ਦੀ ਲਿਸਟ ਅਸਮਾਨ ‘ਚ ਉੱਡਦੀ ਗੁੱਡੀ ਵਾਂਗ ਵਧ ਰਹੀ ਸੀ ਤੇ ਮੇਰਾ ਵਜੂਦ ਫੂਕ ਕੱਢੇ ਗ਼ੁਬਾਰੇ ਵਾਂਗ ਲਗਾਤਾਰ ਸੁੰਗੜਦਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਸੀ |

“ਭਗਵਾਨੇ ਚਾਰ ਮਹੀਨੇ ਹੋ ‘ਗੇ ਤਨਖਾਹ ਤਾਂ ਮਿਲੀ ਨੀਂ, ਮੈਂ ਇਹ ਸਭ ਕਿੱਥੋਂ....“, ਮੈਂ ਬੁੜਬੁੜਾਇਆ | “ਜਿਹੜੇ ਆ ਥੋਡੇ ਦੋਸਤ ਹਰਲ-ਹਰਲ ਕਰਦੇ ਤੁਰੇ ਫਿਰਦੇ ਐ, ਕੀ ਉਹ ਰਗੜ ਕੇ ਫੋੜੇ ‘ਤੇ ਲਾਉਣੇ ਐਂ | ਜੇ ਇਹ ਹੁਣ ਕੰਮ ਨਾ ਆਏ ਤਾਂ ਫਿਰ ਕਦੋਂ ਆਉਣਗੇ, ਨਾਲੇ ਮੌਕਾ ਦੇਖ ਲੋ ਪਰਖ ਕੇ”, ਉਹ ਛੇ ਇੰਚੀ ਗੁੱਤ ਨੂੰ ਸੰਵਾਰਦੀ ਹੋਈ ਬੋਲੀ | “ਭਾਗਵਾਨੇ, ਹਾਲਾਤ ਦੇਖੀਦੇ ਐ, ਜੇ ਮੇਰਾ ਕਹਿਣਾ ਮੰਨੇ ਤਾਂ ਵਿਆਹ ‘ਤੇ ਜਾਣਾ ਹੀ ਕੈਂਸਲ ਕਰ ਦੇਈਏ”, ਮੈਂ ਪਿਆਰ ਨਾਲ ਸਮਝਾਉਣਾ ਚਾਹਿਆ | ਉਹ ਅੱਗ ‘ਤੇ ਪਾਏ ਤੇਲ ਵਾਂਗ ਭੁੜਕੀ, “ਜੋ ਮਰਜ਼ੀ ਹੋਵੇ ਮੈਨੂੰ ਸਾਰਾ ਸਾਮਾਨ ਲਿਆ ਕੇ ਦਿਓ, ਕੀ ਮੇਰਾ ਘਰ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਅਧਿਕਾਰ ਨਹੀਂ.... ਮੇਰਾ ਕੋਈ ਹਿੱਸਾ ਨਹੀਂ ਤੇ ਉਸਨੇ ਤਿੰਨ ਸੌ ਪੈਂਹਠਾਂ ‘ਚੋਂ ਪਹਿਲਾ ਚਲਿੱਤਰ ਚਲਾਉਣਾ, ਜਾਣੀ ਰੋਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ | ਹੁਣ ਮੈਂ ਜਾਲ ‘ਚ ਫਸੇ ਪੰਛੀ ਵਾਂਗ ਫੜਫੜਾ ਰਿਹਾ ਸੀ ਤੇ ਉਸ ਚੰਡੀ ਦੇ ਰੂਪ ਅੱਗੇ ਚੁੱਪ ਹੋਣ ਲਈ ਤਰਲੇ ਕਰਨ ਲੱਗਾ | ਮੈਂ ਅਣਮੰਨੇ ਮਨ ਨਾਲ ਉਸਨੂੰ ਖਰੀਦਦਾਰੀ ਕਰਨ ਲਈ ਹਾਂ ਕਰ ਦਿੱਤੀ, ਤਾਂ ਉਸ ਦੀਆਂ ਵਾਛਾਂ ਰੇਲਵੇ ਦੇ ਖੁੱਲ ਰਹੇ ਫਾਟਕ ਵਾਂਗ ਖੁੱਲ ਗਈਆਂ |

ਅਗਲੇ ਦਿਨ ਸ਼ਾਮ ਨੂੰ ਤਿਆਰ ਹੋ ਗਈ ਬਜ਼ਾਰ ਲਈ | ਪਹਿਲਾਂ ਕੱਪੜੇ ਦੀ ਦੁਕਾਨ ‘ਤੇ ਗਏ ਤਾਂ ਲਾਲਾ ਮੋਟੀ ਸਾਮੀ ਸਮਝ ਕੇ ਦੂਜੇ ਗਾਹਕਾਂ ਨੂੰ ਛੱਡ ਹੀਂ-ਹੀਂ ਕਰਦਾ ਸਾਨੂੰ ਸੂਟ ਦਿਖਾਉਣ ਲੱਗ ਪਿਆ | ਉਹ ਸੂਟਾਂ ਦੇ ਨਵੇਂ ਨਵੇਂ ਰੰਗ ਦਿਖਾ ਰਿਹਾ ਸੀ ਤੇ ਮੇਰੇ ਚਿਹਰੇ ਦੇ ਸਾਰੇ ਰੰਗ ਉੱਡ ਰਹੇ ਸਨ | ਪਲਾਂ ਵਿੱਚ ਹੀ ਮੇਰੀ ਧਰਮ ਪਤਨੀ ਨੇ ਦੋ ਦੀ ਥਾਂ ‘ਤੇ ਤਿੰਨ ਸੂਟ ਕਟਾ ਲਏ | ਫਿਰ ਮੁਨਿਆਰੀ ਤੇ ਜੁੱਤੀਆਂ ਦੀ ਦੁਕਾਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਮੇਰੀ ਜੇਬ ‘ਚੋਂ ਨੋਟ ਇਉਂ ਉੱਡ ਗਏ ਜਿਵੇਂ ਗਧੇ ਦੇ ਸਿਰ ਤੋਂ ਸਿੰਗ |

ਅਗਲੇ ਦਿਨ ਅਟੈਚੀ ਚੁੱਕ ਕੇ ਵਿਆਹ ‘ਤੇ ਜਾਣ ਲਈ ਆਪਣੀ ਪਤਨੀ ਨਾਲ ਬੱਸ ਸਟੈਂਡ ਪਹੁੰਚਿਆ ਤਾਂ ਇਕ ਰੋਡਵੇਜ਼ ਦੀ ਬੱਸ ਦਾ ਕੰਡਕਰ ਸਵਾਰੀਆਂ ਅੱਗੇ ਸਵਾਰ ਹੋਣ ਲਈ ਹਾੜੇ ਕੱਢ ਰਿਹਾ ਸੀ | ਬੱਸ ਵਿੱਚ ਵੜੇ ਤਾਂ ਚਾਰ ਚੁਫੇਰੇ ਧੂੜ ਇਉਂ ਚੜੀ ਪਈ ਸੀ ਜਿਵੇਂ ਮੇਰੀ ਪਤਨੀ ਦੇ ਚਿਹਰੇ ਤੇ ਮੇਕਅੱਪ ਦੀ ਪਰਤ | ਮੈਂ ਅਖ਼ਬਾਰ ਨਾਲ ਸੀਟ ਝਾੜੀ ਤੇ ਬੈਠ ਗਿਆ, ਰੱਬ ਦਾ ਨਾਂ ਲੈ ਕੇ | ਸਮਾਂ ਹੋਇਆ ਤਾਂ ਡਰਾਇਵਰ ਨੇ ਸੈਲਫ਼ ਮਾਰਿਆ, ਬੱਸ ਟੱਸ ਤੋਂ ਮੱਸ ਨਹੀਂ ਸੀ ਹੋ ਰਹੀ | ਫਿਰ ਕੰਡਕਟਰ ਰਾਡ ਲੈ ਕੇ ਜੋਰ-ਜ਼ੋਰ ਨਾਲ ਇੰਜਣ ‘ਤੇ ਮਾਰਨ ਲੱਗਾ ਜਿਵੇਂ ਸੁੱਤੀ ਪਈ ਨੂੰ ਜਗਾਉਣਾ ਹੋਵੇ | ਆਖ਼ਰ ਬੱਸ ਸਟਾਰਟ ਹੋ ਗਈ | ਡਰਾਈਵਰ ਨੇ ਦੋਹਾਂ ਹੱਥਾਂ ਨਾਲ ਗੇਅਰ ਪਾਇਆ ਤਾਂ ਬੱਸ ਝੂਟੇ ਜਿਹੇ ਮਾਰ ਕੇ ਤੁਰਨ ਲੱਗੀ ਜਿਵੇਂ ਉਨੀਂਦਰੇ ‘ਚ ਤੁਰ ਰਹੀ ਹੋਵੇ | ਸਰਦੀ ਦਾ ਮੌਸਮ ਸੀ, ਬੱਸ ਦੇ ਬਹੁਤੇ ਸ਼ੀਸ਼ੇ ਨਾ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਫਰਾਟੇਦਾਰ ਹਵਾ ਅੰਦਰ ਆ ਰਹੀ ਸੀ ਜਿਵੇਂ ਸਾਡਾ ਮੁੜਕਾ ਸੁਕਾਉਣਾ ਹੋਵੇ | ਬੱਸ ਦੀ ਰਫ਼ਤਾਰ ਤੇ ਸ਼ੋਰ ਨੂੰ ਸੁਣ ਕੇ ਮੇਰੇ ਸਾਹ ਸੁੱਕ ਰਹੇ ਸਨ, ਰੱਬ ਖ਼ੈਰ ਕਰੇ |

ਅਜੇ ਦਸ ਕੁ ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਹੀ ਗਏ ਸਾਂ ਕਿ ਘਰਰ-ਘਰਰ ਕਰਕੇ ਬੱਸ ਖੜੋ ਗਈ, ਸੜਕ ਵਿਚਾਲੇ, ਜਿਵੇ ਕਦੇ-ਕਦੇ ਮੇਰੀ ਪਤਨੀ ਰੁੱਸ ਕੇ ਬਹਿ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਤੇ ਲੱਖ ਮਨਾਇਆਂ ਵੀ ਨਹੀਂ ਮੰਨਦੀ | ਉਨਾਂ ਮੇਰੇ ਵਾਂਗ ਕਈ ਉਪਾਅ ਕਰਕੇ ਵੇਖੇ ਪਰ ਨਾਕਾਮਯਾਬ ਹੀ ਰਹੇ | ਸਭ ਸਵਾਰੀਆਂ ਬੱਸ ਤੋਂ ਹੇਠਾਂ ਉਤਰ ਆਈਆਂ, ਮਹਿਕਮੇ ਨੂੰ ਨਿੱਘੀਆਂ-ਨਿੱਘੀਆਂ ਗਾਲਾਂ ਕੱਢਦੀਆਂ ਹੋਈਆਂ | ਲੰਮੀ ਉਡੀਕ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਤੂੜੀ ਵਾਲੇ ਟਰੱਕ ਵਾਂਗ ਭਰੀ ਪ੍ਰਾਈਵੇਟ ਬੱਸ ਨੇ ਤਰਸ ਖਾਧਾ ਤੇ ਪਿੰਡ ਪਹੁੰਚਾਇਆ | ਛੇ ਘੰਟੇ ਦੇ ਸਫ਼ਰ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਵਿਆਹ ਵਾਲੇ ਘਰ ਪਹੁੰਚਦਿਆਂ ਹੀ ਮੇਰੀ ਪਤਨੀ ਫੂਕ ਕੱਢੇ ਗੁਬਾਰੇ ਵਰਗਾ ਮੂੰਹ ਲੈ ਕੇ ਪੱਕੇ ਅੰਬ ਵਾਂਗ ਮੰਜੇ ਉਤੇ ਡਿੱਗ ਪਈ | ਸਾਡੇ ਚਾਹ-ਪਾਣੀ ਪੀਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪਤਨੀ ਨੇ ਹੱਥ-ਮੂੰਹ ਧੋ ਕੇ ਮੂੰਹ ਲਿੱਪਿਆ, ਬਾਹਰ ਸਬਜ਼ੀ ਮੰਡੀ ਵਰਗਾ ਮਾਹੌਲ ਸੀ ਵਿਆਹ ਦਾ | ਤਰਾਂ-ਤਰਾਂ ਦੇ ਪਕਵਾਨਾਂ ਦੀਆਂ ਖੁਸ਼ਬੋਆਂ ਆ ਰਹੀਆਂ ਸਨ | ਸਪੀਕਰ ਏਨਾਂ ਉੱਚੀ ਲਗਾ ਛੱਡਿਆ ਸੀ ਜਿਵੇਂ ਸਾਡੇ ਕੰਨਾਂ ਦੇ ਸੁਰਾਖ਼ ਖੁੱਲੇ ਕਰਨੇ ਹੋਣ | ਕਈ ਕਾਗਜ਼ੀ ਪਹਿਲਵਾਨ ਤੀਲਿਆਂ ਵਰਗੀਆਂ ਲੱਤਾਂ ਨੂੰ ਤੇਜ਼-ਤੇਜ਼ ਇਉਂ ਇਧਰ ਉਧਰ ਮਾਰ ਰਹੇ ਸਨ ਜਿਵੇਂ ਦੌਰਾ ਪਿਆ ਹੋਵੇ | ਮੇਰੀ ਪਤਨੀ ਆਪਣੇ ਰਿਸ਼ਤੇਦਾਰਾਂ ਵਿਚਕਾਰ ਘਿਰੀ ਹੋਈ ਗੋਭੀ ਦੇ ਫੁੱਲ ਵਾਂਗ ਖਿੜੀ ਪਈ ਸੀ | ਵਿਆਹ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਘਰ ਵਾਲਿਆਂ ਤੋਂ ਅਲਵਿਦਾ ਲੈ ਕੇ ਘਰ ਪਹੁੰਚਣ ਤੱਕ ਮੇਰੀਆਂ ਜੇਬਾਂ ਸਰਕਾਰੀ ਖ਼ਜਾਨੇ ਵਾਂਗ ਖ਼ਾਲੀ ਹੋਣ ਦਾ ਐਲਾਨ ਕਰ ਚੁੱਕੀਆਂ ਸਨ | ਮੇਨ ਗੇਟ ਖੁੱਲਿਆ ਤਾਂ ਇਕ ਹੋਰ ਵਿਆਹ ਦਾ ਕਾਰਡ ਵਿਹੜੇ ਵਿਚ ਡਿੱਗਿਆ ਪਿਆ, ਮੈਨੂੰ ਵੇਖਕੇ ਮੁਸਕਰਾ ਰਿਹਾ ਸੀ | ਹੁਣ ਮੈਂ ਕਦੇ ਮੁਸਕਰਾਉਂਦੇ ਕਾਰਡ ਵੱਲ ਤੇ ਕਦੇ ਆਪਣੀਆਂ ਉਦਾਸ ਤੇ ਸੁੰਨਸਾਨ ਜੇਬਾਂ ਵੱਲ ਵੇਖ ਰਿਹਾ ਸਾਂ |