ਸਪੋਕਸਮੈਨ ‘ਚ 20 ਦਸੰਬਰ ਨੂੰ ਛਪਿਆ ਲੇਖ਼ ਪੜ੍ਹ ਕੇ ਲੱਗਦਾ ਤਾਂ ਨਹੀਂ ਕਿ ਡਾਕਟਰ ਹਰਸਿ਼ੰਦਰ ਕੌਰ ਇਸ ਕਾਬਲ ਹੈ ਕਿ ਉਸਨੂੰ “ਪੰਜਾਬਣ ਆਫ਼ ਦਾ ਯੀਅਰ” ਐਵਾਰਡ ਦਿੱਤਾ ਜਾਏ । ਡਾਕਟਰ ਸਾਹਿਬਾ ਕੁੱਲ 15-20 ਦਿਨ ਲਈ ਆਸਟ੍ਰੇਲੀਆ ਵਿਖੇ ਸੈਰ ਸਪਾਟੇ ਲਈ ਆਏ ਸਨ, ਰੱਬ ਜਾਣੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਮਨ ‘ਚ ਸਾਡੇ ਖਿਲਾਫ਼ ਕਿੰਨਾਂ ਕੁ ਜ਼ਹਿਰ ਭਰਿਆ ਪਿਆ ਸੀ ਕਿ ਭਾਰਤ ਵਾਪਸ ਪੁੱਜ ਕੇ ਅਜਿਹੀ ਚੁਆਤੀ ਲਾਈ ਕਿ ਸਾਡੇ ਕਾਲਜਿਆਂ ਦੇ ਕੋਲੇ ਹੋ ਗਏ । ਲੇਖ਼ ਲਿਖਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਇੱਕ ਪਲ ਲਈ ਵੀ ਨਹੀਂ ਸੋਚਿਆ ਕਿ ਭਾਵੇਂ ਅਸੀਂ ਆਸਟ੍ਰੇਲੀਆ ਵਸਦੇ ਹਾਂ, ਪਰ ਹਾਂ ਤਾਂ ਪੰਜਾਬੀ ਮਾਂ ਦੇ ਪੁੱਤਰ-ਧੀਆਂ ਹੀ । ਜੇਕਰ ਇੱਕ ਪਲ ਲਈ ਮੰਨ ਵੀ ਲਈ ਲਈਏ ਕਿ ਕੁਝ ਲੜਕੀਆਂ ਅਜਿਹੀਆਂ ਹੋ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ, ਜੋ ਕਿ ਸਾਡੇ ਵਿਰਸੇ, ਸਾਡੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਨੂੰ ਸ਼ਰਮਿੰਦਾ ਕਰ ਰਹੀਆਂ ਹਨ, ਤਾਂ ਵੀ ਕੀ ਇਹ ਜ਼ਾਇਜ ਹੈ ਕਿ ਡਾਕਟਰ ਸਾਹਿਬਾ ਅਜਿਹਾ ਕੁਝ ਲਿਖ ਦੇਵੇ ਕਿ ਭਵਿੱਖ ‘ਚ ਇੱਥੇ ਵਸਦੀਆਂ ਕੁੜੀਆਂ ਦੇ ਰਿਸ਼ਤੇ ਵੀ ਨਾ ਹੋ ਸਕਣ । ਲੇਖ਼ ਪੜ੍ਹ ਕੇ ਜਾਪਦਾ ਹੈ ਕਿ ਆਸਟ੍ਰੇਲੀਆ ‘ਚ ਵੱਸਦੀਆਂ ਕੁੜੀਆਂ ਡਾਕਟਰ ਸਾਹਿਬਾ ਦੀ ਹੀ ਇੰਤਜ਼ਾਰ ਕਰ ਰਹੀਆਂ ਸਨ, ਕਿ ਉਹ ਇੱਥੇ ਆਉਣ ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਦੁੱਖੜੇ ਰੋ ਸਕਣ । ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਕਿਉਂ ਸਾਨੂੰ ਅਜਿਹੀਆਂ ਕੁੜੀਆਂ ਬਾਰੇ ਜਾਣਕਾਰੀ ਨਹੀਂ, ਜੋ ਕਿ ਆਪਣਾ ਪੇਟ ਭਰਨ ਲਈ ਜੂਠ ਖਾ ਕੇ ਗੁਜ਼ਾਰਾ ਕਰ ਰਹੀਆਂ ਹਨ । ਲੱਗਦਾ ਹੈ ਜਿਵੇਂ ਹੀ ਡਾਕਟਰ ਸਾਹਿਬਾ ਦਾ ਜਹਾਜ਼ ਆਸਟ੍ਰੇਲੀਆ ਦੀ ਧਰਤੀ ਤੇ ਉਤਰਿਆ, ਅਜਿਹੀਆਂ ਕੁੜੀਆਂ ਬਰਸਾਤ ਦੇ ਡੱਡੂਆਂ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਦੁਆਲੇ ‘ਕੱਠੀਆਂ ਹੋ ਗਈਆਂ ਤੇ ਲੱਗ ਪਈਆਂ, ਗੜੈਂ-ਗੜੈਂ ਕਰਨ । ਪਹਿਲੀ ਕੁੜੀ ਦੀ ਗੱਲ ਕਰਦੇ ਹਾਂ । ਉਸਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਤਿੰਨ ਦਿਨ ਤੋਂ ਭੁੱਖੀ ਹਾਂ । ਜੇਕਰ ਇਹ ਕੁੜੀ ਡਾਕਟਰ ਸਾਹਿਬਾ ਦਾ ਕਾਲਪਨਿਕ ਪਾਤਰ ਨਹੀਂ ਹੈ ਤਾਂ ਸ਼ੱਕ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਕੀ ਵਾਕਈ ਹੀ ਇਹ ਕੁੜੀ ਪੰਜਾਬਣ ਹੈ ? ਜੇਕਰ ਹੁੰਦੀ ਤਾਂ ਘੱਟੋ-ਘੱਟ ਉਸਨੂੰ ਸਾਡੇ ਗੁਰੂਘਰਾਂ ਦੀ ਮਰਿਆਦਾ ਦਾ ਪਤਾ ਹੁੰਦਾ । ਗੁਰੂਘਰ ‘ਚ ਲੰਗਰ ਚਲਦੇ ਨੇ, ਕੀ ਉਹ ਕੁੜੀ ਕਿਸੇ ਗੁਰੂਘਰ ‘ਚ ਗਈ ? ਕਿਸੇ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਕੋਲ ਆਪਣਾ ਦੁੱਖੜਾ ਜ਼ਾਹਿਰ ਕੀਤਾ ? ਜੇਕਰ ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਡਾਕਟਰ ਸਾਹਿਬਾ ‘ਚ ਉਹਨੂੰ ਕਿਹੜੀ “ਦੇਵੀ ਮਾਤਾ” ਨਜ਼ਰ ਆ ਗਈ ਸੀ, ਜਿਸਨੇ ਚੁਟਕੀ ਮਾਰ ਕੇ ਉਸਦੇ ਦੁੱਖਾਂ ਦਾ ਅੰਤ ਕਰ ਦੇਣਾ ਸੀ ? ਹਾਲਾਂਕਿ ਮੈਨੂੰ ਆਸਟ੍ਰੇਲੀਆ ਆਇਆਂ ਕੇਵਲ ਇੱਕ ਸਾਲ ਹੀ ਹੋਇਆ ਹੈ, ਪਰ ਨਾ ਤਾਂ ਅਜਿਹਾ ਕੋਈ ਕੇਸ ਨਿਗ੍ਹਾ ‘ਚ ਆਇਆ ਕਿ ਕਿਸੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਨੂੰ ਜੂਠ ਖਾ ਕੇ ਪੇਟ ਭਰਨਾ ਪਿਆ ਹੋਵੇ ਤੇ ਨਾ ਹੀ ਅਜਿਹਾ ਕੇਸ ਜਿਸ ‘ਚ ਮਾਪਿਆਂ ਨੇ ਆਪਣੀ ਧੀ ਸਿਰਫ਼ ਪੈਸਾ ਕਮਾਉਣ ਲਈ ਜੰਮੀ ਹੋਵੇ । ਡਾਕਟਰ ਸਾਹਿਬਾ ਦੇ ਲੇਖ਼ ਮੁਤਾਬਿਕ ਇਸ ਲੜਕੀ ਨੂੰ ਉਸਦੇ ਮਾਪਿਆਂ ਨੇ ਵਿਦੇਸ਼ ਆਉਣ ਦੀ ਪੌੜੀ ਬਨਾਉਣ ਲਈ ਜੰਮਿਆ ਸੀ । ਡਾਕਟਰ ਸਾਹਿਬਾ ਪੜ੍ਹੇ-ਲਿਖੇ ਹਨ, ਜੇਕਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਕੇਵਲ ਸ਼ੋਹਰਤ ਖੱਟਣ ਲਈ ਇਹ ਲੇਖ਼ ਲਿਖਿਆ ਹੈ ਤਾਂ ਸ਼ਾਬਾਸ਼ੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ.... ਪਰ ਇੱਕ ਬੇਵਕੂਫ਼ ਤੋਂ ਲੈ ਸਮਝਦਾਰ ਇਨਸਾਨ ਤੱਕ ਹਰ ਕੋਈ ਇਹ ਲੇਖ ਪੜ੍ਹ ਕੇ ਹੈਰਾਨ-ਪ੍ਰੇਸ਼ਾਨ ਹੋਵੇਗਾ ਕਿ ਕੁੜੀ ਦੇ ਮਾਪੇ ਅਜਿਹੀ ਕਿਹੜੀ “ਗੌਰਮਿੰਟ” ਹੈ ਜਿਸਨੇ ਵੀਹ ਸਾਲਾ ਯੋਜਨਾ ਬਣਾਈ । ਸਰਕਾਰ ਦੀਆਂ ਤਾਂ ਪੰਜ ਸਾਲਾ ਯੋਜਨਾਵਾਂ ਵੀ ਰਾਹ ‘ਚ ਹੀ ਦਮ ਤੋੜ ਦਿੰਦੀਆਂ ਨੇ । ਪਰ ਧੰਨ ਹਨ ਇਹ ਮਾਪੇ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਇਹੀ ਸੋਚ ਕੇ ਧੀ ਜੰਮੀ ਕਿ ਜਦੋਂ ਉਹ ਜਵਾਨ ਹੋ ਜਾਵੇਗੀ ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਵਿਦੇਸ਼ ਦੀ ਸੈਰ ਕਰਵਾਏਗੀ । ਹੋਰ ਤਾਂ ਹੋਰ ! ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਵੀਹ ਸਾਲਾ ਯੋਜਨਾ ਵੀ ਅੱਧੀ ਸਿਰੇ ਚੜ੍ਹ ਗਈ । ਡਾਕਟਰ ਸਾਹਿਬਾ ! ਦੇਖਿਓ ਕਿਤੇ ਤੁਹਾਡਾ ਇਹ ਲੇਖ਼ ਇਹ ਅਮਰੀਕਾ, ਕੈਨੇਡਾ ਆਦਿ ਛਪ ਜਾਵੇ ਤੇ ਉਹ ਲੋਕ ਸਾਡੇ ਅਜਿਹੇ “ਹੀਰੇ” ਚੁਰਾ ਲੈਣ ਜੋ ਕਿ ਵੀਹ ਸਾਲਾ ਯੋਜਨਾਵਾਂ ਬਨਾਉਣ ਤੇ ਸਿਰੇ ਚੜ੍ਹਾਉਣ ‘ਚ ਮਾਹਿਰ ਹਨ । ਉਸ ਕੁੜੀ ਮੁਤਾਬਿਕ “ਆਇਆਂ ਨੂੰ ਚਾਰ ਮਹੀਨੇ ਹੋਏ ਹਨ ਪਰ ਘਰ ਦੇ ਪੈਸੇ ਮੰਗਦੇ ਹਨ ।” ਵਿਆਹ ਨਕਲੀ ਹੋਇਆ, ਇਹ ਤਾਂ ਡਾਕਟਰ ਸਾਹਿਬਾ ਖ਼ੁਦ ਹੀ ਦੱਸ ਚੁੱਕੇ ਹਨ । ਇਹ ਵੀ ਜ਼ਾਹਿਰ ਜਿਹੀ ਗੱਲ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਜੋੜੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਦੇ ਆਧਾਰ ਤੇ ਆਸਟ੍ਰੇਲੀਆ ਆਈ ਹੋਵੇਗੀ । ਇੱਥੇ ਦੋ ਗੱਲਾਂ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ । ਪਹਿਲੀ ਗੱਲ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਪੜ੍ਹਦਾ ਕੌਣ ਹੈ । ਲੇਖ਼ ਮੁਤਾਬਿਕ ਖ਼ਰਚਾ ਕੁੜੀ ਦੇ ਮਾਪਿਆਂ ਨੇ ਕੀਤਾ ਤਾਂ ਪੜ੍ਹਾਈ ਲੜਕਾ ਹੀ ਕਰਦਾ ਹੋਵੇਗਾ, ਕਿਉਂ ਜੋ ਅਜਿਹੇ ਵਿਆਹਾਂ ਵਿੱਚ ਲੜਕੀ ਪੜ੍ਹਦੀ ਹੈ ਤੇ ਲੜਕੇ ਵਾਲੇ ਖ਼ਰਚਾ ਕਰਦੇ ਹਨ । ਇੱਥੇ ਪੁਜੀਸ਼ਨ ਉਲਟ ਹੈ । ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਕੁ ਖ਼ਰਚ ਲੜਕੀ ਦੇ ਮਾਪਿਆਂ ਨੇ ਉਸਦੇ ਇੱਥੇ ਆਉਣ ਤੇ ਕੀਤਾ ਹੈ, ਜੇਕਰ ਆਪਣੇ ਲੜਕੇ ਨੂੰ ਇੱਥੇ ਭੇਜਣ ‘ਤੇ ਕਰਦੇ ਤਾਂ ਕੀ ਉਹ ਠੀਕ ਨਹੀਂ ਸੀ ? ਲੱਖਾਂ ਰੁਪਏ ਵੀ ਲਗਾ ਦਿੱਤੇ, ਕੁੜੀ ਪੱਕੀ ਤਾਂ ਫਿਰ ਵੀ ਨਾ ਹੋਈ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਆਪਣੇ ਮੁੰਡੇ ਦੇ ਪੜ੍ਹਾਈ ਛੱਡ ਕੇ ਭੈਣ ਦੁਆਰਾ ਬਾਹਰ ਬੁਲਾਉਣ ਦੀ ਉਮੀਦ ਵੀ ਸ਼ੱਕ ਦੇ ਘੇਰੇ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਨਹੀਂ ਹੈ । ਅਗਲੀ ਗੱਲ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਵੀਹ ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਵਿਦੇਸ਼ ਸੈੱਟ ਹੋਣਾ ਅੱਜ ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਅਸਾਨ ਸੀ । ਜੇਕਰ ਕੁੜੀ ਦਾ ਪਿਓ ਖੁਦ ਬਾਹਰ ਸੈੱਟ ਹੋਣ ਦੀ ਕੋਸਿ਼ਸ਼ ਕਰਦਾ ਤਾਂ ਅੱਜ ਨੂੰ ਉਹ ਵਿਦੇਸ਼ ‘ਚ ਕਰੋੜਾਂਪਤੀ ਹੁੰਦੇ । ‘ਤੇ ਜਦੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵੀਹ ਸਾਲਾ ਯੋਜਨਾ ਦਾ ਨੀਂਹ ਪੱਥਰ ਧਰਿਆ ਸੀ, ਜੇ ਮੁੰਡਾ ਜੰਮ ਪੈਂਦਾ ਤਾਂ..... ?
ਕਲਾਮ ਬੁੱਲ੍ਹੇ ਸ਼ਾਹ
ਉੱਠ ਗਏ ਗਵਾਂਢੋਂ ਯਾਰ
ਰੱਬਾ ਹੁਣ ਕੀ ਕਰੀਏ ????
ਉੱਠ ਗਏ ਹੁਣ ਰਹਿੰਦੇ ਨਾਹੀਂ
ਹੋਇਆ ਸਾਥ ਤਿਆਰ
ਰੱਬਾ ਹੁਣ ਕੀ ਕਰੀਏ ????
ਦਾਢ ਕਲੇ਼ਜੇ ਬਲ ਬਲ ਉਠਦੀ
ਭੜਕੇ ਬਿਰਹੋਂ ਨਾਰ
ਰੱਬਾ ਹੁਣ ਕੀ ਕਰੀਏ ????
ਬੁੱਲ੍ਹਾ ਸੁ਼ਹ ਪਿਆਰੇ ਬਾਝੋਂ
ਰਹੇ ਉਰਾਰ ਨਾ ਪਾਰ
ਰੱਬਾ ਹੁਣ ਕੀ ਕਰੀਏ ????
ਰੱਬਾ ਹੁਣ ਕੀ ਕਰੀਏ ????
ਉੱਠ ਗਏ ਹੁਣ ਰਹਿੰਦੇ ਨਾਹੀਂ
ਹੋਇਆ ਸਾਥ ਤਿਆਰ
ਰੱਬਾ ਹੁਣ ਕੀ ਕਰੀਏ ????
ਦਾਢ ਕਲੇ਼ਜੇ ਬਲ ਬਲ ਉਠਦੀ
ਭੜਕੇ ਬਿਰਹੋਂ ਨਾਰ
ਰੱਬਾ ਹੁਣ ਕੀ ਕਰੀਏ ????
ਬੁੱਲ੍ਹਾ ਸੁ਼ਹ ਪਿਆਰੇ ਬਾਝੋਂ
ਰਹੇ ਉਰਾਰ ਨਾ ਪਾਰ
ਰੱਬਾ ਹੁਣ ਕੀ ਕਰੀਏ ????
ਸ਼ਬਦ ਸਾਂਝ – ਮਾਂ ਬੋਲੀ ਦੀ ਸੇਵਾ ਲਈ ਨਿਗੁਣਾ ਉਪਰਾਲਾ.......... ਸੰਪਾਦਕੀ / ਸੁਨੀਲ ਚੰਦਿਆਣਵੀ (ਮੁੱਖ ਸੰਪਾਦਕ)
ਅੱਜ ਪੰਜਾਬੀ ਬੋਲੀ, ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਪ੍ਰਤੀ ਕਾਫੀ ਜਿ਼ਆਦਾ ਫਿ਼ਕਰਮੰਦੀ ਜ਼ਾਹਿਰ ਕੀਤੀ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਵੀ ਹੈ। ਭਾਵੇਂ ਕਿ ਪੰਜਾਬੀ ਆਪਣੇ ਆਪ ਵਿਚ ਏਨੀ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਹੈ, ਫਿਰ ਵੀ ਇਸ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਪ੍ਰਤੀ ਚੇਤੰਨਤਾ ਦਾ ਹੋਣਾ ਅਤਿ ਲਾਜ਼ਮੀ ਹੈ। ਅੱਜ ਪੰਜਾਬੀ ਪਿਆਰਿਆਂ ਦੇ ਦੁਹਾਈ ਪਾਉਣ ‘ਤੇ ਪੰਜਾਬ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਵੀ ਪੰਜਾਬੀ ਨੂੰ ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ ਪੂਰਨ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਲਾਗੂ ਕਰਨ ਦਾ ਅਹਿਦ ਲਿਆ ਹੈ। ਜੋ ਸ਼ੁਭ ਸ਼ਗਨ ਹੈ। ਭਾਵੇਂ ਕਿ ਇਹ ਪ੍ਰਤੀਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਨੂੰ ਦੂਸਰੀਆਂ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਢਾਹ ਲਾ ਰਹੀਆਂ ਹਨ, ਇਸ ਵਿਚ ਕੋਈ ਸ਼ੱਕ ਵੀ ਨਹੀਂ ਕਿ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਨੇ ਹਿੰਦੀ, ਅੰਗ੍ਰੇਜ਼ੀ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਨੂੰ ਫੈਸ਼ਨ ਦੇ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਜਾਂ ਸਟੇਟਸ ਸਿੰਬਲ ਬਣਾ ਲਿਆ ਹੈ। ਉਚ ਸ਼੍ਰੇਣੀ ਕਹਾਉਣ ਵਾਲ਼ੇ ਲੋਕ ਪੰਜਾਬੀ ਤੋਂ ਪ੍ਰਹੇਜ਼ ਕਰਦੇ ਹਨ ਤੇ ਅੰਗ੍ਰੇਜ਼ੀ ਨਾਲ਼ ਹੇਜ ਜਤਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਪਰ ਜੇ ਦੂਜਾ ਪੱਖ ਦੇਖਿਆ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਪੰਜਾਬੀ ਨੇ ਸੂਬਿਆਂ ਦੀਆਂ ਹੀ ਨਹੀਂ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦੀਆਂ ਹੱਦਾਂ ਵੀ ਪਾਰ ਕਰ ਲਈਆਂ ਹਨ। ਇਸ ਵਿਚ ਸੱਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਯੋਗਦਾਨ ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤ ਅਤੇ ਸੰਗੀਤ ਦਾ ਰਿਹਾ ਹੈ।
ਜਿਹੜੇ ਲੋਕ ਵਿਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿਚ ਬੈਠੇ ਹਨ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਇਧਰਲੇ ਲੋਕਾਂ ਨਾਲ਼ੋਂ ਵੀ ਜਿ਼ਆਦਾ ਮੋਹ ਹੈ ਪੰਜਾਬੀ ਨਾਲ਼। ਵਿਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿਚ ਉਹ ਲੋਕ ਸਾਹਿਤਕ, ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ, ਸੰਗੀਤਕ ਮਹਿਫਿ਼ਲਾਂ ਦਾ, ਸਮਾਗਮਾਂ ਦਾ ਆਯੋਜਨ ਕਰਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਪੰਜਾਬੀ ਬੋਲਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਅੰਗ੍ਰਜ਼ੀ ਵਾਤਾਵਰਣ ਵਿਚ ਰੱਖ ਕੇ ਵੀ ਪੰਜਾਬੀ ਦੀ ਗੁੜ੍ਹਤੀ ਦਿੰਦੇ ਹਨ। ਓਧਰ ਵੀ ਹੁਣ ਸਾਈਨ ਬੋਰਡ ਜਾਂ ਹੋਰਡਿੰਗ ਵਗੈਰਾ ਪੰਜਾਬੀ ਵਿਚ ਆਮ ਦੇਖਣ ਨੂੰ ਮਿਲ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।
ਸੋ ਸ਼ਬਦ ਸਾਂਝ ਵੀ ਪੰਜਾਬੀ ਦੇ ਹੱਕ ਵਿਚ ਖੜ੍ਹਨ ਦਾ ਇਕ ਛੋਟਾ ਜਿਹਾ ਤੇ ਨਿਗੂਣਾ ਜਿਹਾ ਉਪਰਾਲਾ ਹੈ ਤੇ ਜੁਗਨੂੰ ਵਾਂਗਰ ਹਨੇਰ੍ਹਿਆਂ ਨੂੰ ਰੌਸ਼ਨ ਕਰਨ ਦ ਯਤਨ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਇਸ ਮੈਗਜ਼ੀਨ ਨੇ ਆਪਣੀ ਇਕ ਸਾਲ ਦੀ ਛੋਟੀ ਜਿਹੀ ਉਮਰ ਵਿਚ ਦੁਨੀਆਂ ਦੇ ਕੋਨੇ ਕੋਨੇ ਵਿਚ ਬੈਠੇ ਅਣਗਿਣਤ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਰੂਹ ਦੀ ਖੁਰਾਕ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਨ ਵਿਚ ਬਣਦੀ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਉਣ ਦੀ ਕੋਸਿ਼ਸ਼ ਕੀਤੀ ਹੈ। ਆਪਣੀ ਧਰਤੀ ਤੋਂ ਦੂਰ ਬੈਠੇ ਪੰਜਾਬੀ ਦੇ ਪੁੱਤਰਾਂ ਦੀ ਸਾਹਿਤਕ ਭੁੱਖ ਨੂੰ ਮਿਟਾਉਣ ਦਾ ਯਤਨ ਕਾਫੀ ਹੱਦ ਤੱਕ ਸਾਰਥਕ ਸਿੱਧ ਹੁੰਦਾ ਜਾਪਿਆ ਹੈ, ਕਿਉਂਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਮਿਲਦੀਆਂ ਲਗਾਤਾਰ ਟਿੱਪਣੀਆਂ ਅਤੇ ਮੰਗ ਨੇ ਸਾਡੇ ਅੰਦਰ ਅਕਿਹ ਸਕੂਨ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਸ਼ਬਦ ਸਾਂਝ ਦੇ ਨਵੇਂ ਅੰਕ ਦੀ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਰਹਿੰਦੀ ਤਾਂਘ ਸਾਡੇ ਅੰਦਰ ਇਕ ਅਕਿਹ ਸੰਤੁਸ਼ਟੀ ਅਤੇ ਕੁਝ ਹੋਰ ਨਿਵੇਕਲ਼ਾ ਕਰਨ ਦੀ ਸ਼ਕਤੀ ਭਰਦੀ ਹੈ।
ਦਸੰਬਰ 2008 ਵਿਚ ਮੈਂ ਤੇ ਮੇਰੇ ਮਿੱਤਰ ਆਸਟ੍ਰੇਲੀਆ ਵਾਸੀ ਰਿਸ਼ੀ ਗੁਲਾਟੀ ਨੇ ਬੈਠੇ ਬੈਠਿਆਂ ਸ਼ਬਦ ਸਾਂਝ ਦੀ ਉਤਪਤੀ ਦੀ ਯੋਜਨਾ ਉਲੀਕੀ ਤੇ ਇਹ ਮੈਗਜ਼ੀਨ ਹੋਂਦ ਵਿਚ ਆ ਗਿਆ।
ਪੰਜਾਬੀ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਕਵੀ ਬਾਬਾ ਸ਼ੇਖ਼ ਫ਼ਰੀਦ ਦੀ ਚਰਨ ਛੋਹ ਪ੍ਰਾਪਤ ਧਰਤੀ ਫ਼ਰੀਦਕੋਟ ਤੋਂ ਜਨਮ ਲੈ ਕੇ ਇਸ ਮੈਗਜ਼ੀਨ ਨੇ ਧਰਤੀ ਦੇ ਹਰ ਕੋਨੇ ‘ਤੇ ਆਪਣੇ ਚਾਹੁਣ ਵਾਲ਼ੇ ਲੱਭ ਲਏ ਹਨ। ਭਾਵੇਂ ਕਿ ਮੇਰਾ ਸਾਥੀ ਰਿਸ਼ੀ ਫ਼ਰੀਦਕੋਟ ਛੱਡ ਕੇ ਆਸਟ੍ਰੇਲੀਆ ਜਾ ਵਸਿਐ ਪਰ ਸਾਡਾ ਰਾਬਤਾ ਲਗਾਤਾਰ ਕਾਇਮ ਹੈ ਜਿਸ ਦਾ ਜ਼ਰੀਆ ਸ਼ਬਦ ਸਾਂਝ ਹੀ ਹੈ। ਇਸ ਮੈਗਜ਼ੀਨ ਨੇ ਦੇਸੋ਼ਂ ਵਿਦੇਸ਼ੋਂ ਅਨੇਕਾਂ ਲਿਖਾਰੀਆਂ ਨਾਲ਼ ਸਾਂਝ ਪੁਆਈ ਹੈ ।
ਇਹ ਕੋਈ ਦਾਅਵਾ ਨਹੀਂ ਕਿ ਅਸੀਂ ਪੰਜਾਬੀ ਮਾਂ ਬੋਲੀ ਲਈ ਬੜਾ ਕੁਝ ਕਰ ਰਹੇ ਹਾਂ, ਸਗੋਂ ਪੰਜਾਬੀ ਮਾਂ ਬੋਲੀ ਦਾ ਹੀ ਸਾਡੇ ‘ਤੇ ਬਹੁਤ ਵੱਡਾ ਅਹਿਸਾਨ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਜ਼ਰੀਏ ਹੀ ਸਾਡਾ ਗਿਆਨ ਖ਼ਜ਼ਾਨਾ ਹੋਰ ਅਮੀਰ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੈ ਅਤੇ ਸਾਡਾ ਇਹ ਸੌ਼ਕ ਸਾਨੂੰ ਜਿ਼ੰਦਗੀ ਦੀ ਖ਼ੂਬਸੂਰਤੀ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਸੋ ਦੋਸਤੋ ਵਾਹ ਲੱਗਦੀ ਅਸੀਂ ਆਪ ਸੱਭ ਦੇ ਸਹਿਯੋਗ, ਸੂਝ ਨਾਲ਼ ਸ਼ਬਦ ਸਾਂਝ ਜ਼ਰੀਏ ਪੰਜਾਬੀ ਮਾਂ ਬੋਲੀ ਦੀ ਬੁੱਕਲ਼ ਦਾ ਨਿੱਘ ਮਾਣਦੇ ਰਹਾਂਗੇ ਅਤੇ ਇਸਦੀ ਮਹਿਕ ਨੂੰ ਧਰਤੀ ਦੀ ਹਰ ਨੁੱਕਰ ਤੱਕ ਖਿਲਾਰਨ ਦਾ ਯਤਨ ਕਰਦੇ ਰਹਾਂਗੇ।
ਦੋਸਤੋ ਸ਼ਬਦ ਸਾਂਝ ਨੇ ਸਾਹਿਤ ਦੀ ਹਰ ਵਿਧਾ ਨੂੰ ਤੁਹਾਡੇ ਨਾਲ਼ ਸਾਂਝਾ ਕਰਨ ਦਾ ਵਾਅਦਾ ਲਿਆ ਹੈ। ਇਸ ਅਧੀਨ ਗ਼ਜ਼ਲ , ਕਵਿਤਾ, ਗੀਤ, ਕਹਾਣੀ, ਵਿਅੰਗ, ਲੇਖ ਆਦਿ ਪਾਠਕਾਂ ਦੀ ਨਜ਼ਰ ਹੋਏ ਹਨ। ਹੁਣ ਇਸ ਸਾਲ ਤੋਂ ਨਵੇਂ ਕਾਲਮ ‘ਸਰਗਰਮੀਆਂ ਤੇ ‘ਨਵਾਂ ਸਾਹਿਤ ਨਵੀਆਂ ਪੁਸਤਕਾਂ’ ਵੀ ਸ਼ਾਮਿਲ ਕਰ ਰਹੇ ਹਾਂ। ਸਰਗਰਮੀਆਂ ਅਧੀਨ ਪੰਜਾਬੀ ਦੀਆਂ ਸਾਹਿਤਕ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਦਾ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਹੋਵੇਗਾ ਅਤੇ ਨਵਾਂ ਸਾਹਿਤ ਨਵੀਆਂ ਪੁਸਤਕਾਂ ਅਧੀਨ ਆ ਰਹੀਆਂ ਨਵੀਆਂ ਪੁਸਤਕਾਂ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਲੇਖਕ, ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਨ ਅਤੇ ਮੁੱਲ ਦੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕੀਤੀ ਜਾਵੇਗੀ।
ਸੋ ਦੋਸਤੋ ਸ਼ਬਦ ਸਾਂਝ ਦੀ ਸਾਲਗਿਰਾਹ ਦੇ ਮੌਕੇ ਤੇ ਆਪ ਸੱਭ ਦੇ ਵਡਮੁੱਲੇ ਸਹਿਯੋਗ ਲਈ ਬਹੁਤ ਬਹੁਤ ਸ਼ੁਕਰੀਆ ਤੇ ਭਵਿੱਖ ਵਿਚ ਵੀ ਤੁਹਾਡੇ ਤੋਂ ਇਸ ਤੋਂ ਵੀ ਵਡੇਰੇ ਪਿਆਰ ਦੀ ਉਮੀਦ ਰੱਖਾਂਗੇ।
ਜਿਹੜੇ ਲੋਕ ਵਿਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿਚ ਬੈਠੇ ਹਨ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਇਧਰਲੇ ਲੋਕਾਂ ਨਾਲ਼ੋਂ ਵੀ ਜਿ਼ਆਦਾ ਮੋਹ ਹੈ ਪੰਜਾਬੀ ਨਾਲ਼। ਵਿਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿਚ ਉਹ ਲੋਕ ਸਾਹਿਤਕ, ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ, ਸੰਗੀਤਕ ਮਹਿਫਿ਼ਲਾਂ ਦਾ, ਸਮਾਗਮਾਂ ਦਾ ਆਯੋਜਨ ਕਰਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਪੰਜਾਬੀ ਬੋਲਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਅੰਗ੍ਰਜ਼ੀ ਵਾਤਾਵਰਣ ਵਿਚ ਰੱਖ ਕੇ ਵੀ ਪੰਜਾਬੀ ਦੀ ਗੁੜ੍ਹਤੀ ਦਿੰਦੇ ਹਨ। ਓਧਰ ਵੀ ਹੁਣ ਸਾਈਨ ਬੋਰਡ ਜਾਂ ਹੋਰਡਿੰਗ ਵਗੈਰਾ ਪੰਜਾਬੀ ਵਿਚ ਆਮ ਦੇਖਣ ਨੂੰ ਮਿਲ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।
ਸੋ ਸ਼ਬਦ ਸਾਂਝ ਵੀ ਪੰਜਾਬੀ ਦੇ ਹੱਕ ਵਿਚ ਖੜ੍ਹਨ ਦਾ ਇਕ ਛੋਟਾ ਜਿਹਾ ਤੇ ਨਿਗੂਣਾ ਜਿਹਾ ਉਪਰਾਲਾ ਹੈ ਤੇ ਜੁਗਨੂੰ ਵਾਂਗਰ ਹਨੇਰ੍ਹਿਆਂ ਨੂੰ ਰੌਸ਼ਨ ਕਰਨ ਦ ਯਤਨ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਇਸ ਮੈਗਜ਼ੀਨ ਨੇ ਆਪਣੀ ਇਕ ਸਾਲ ਦੀ ਛੋਟੀ ਜਿਹੀ ਉਮਰ ਵਿਚ ਦੁਨੀਆਂ ਦੇ ਕੋਨੇ ਕੋਨੇ ਵਿਚ ਬੈਠੇ ਅਣਗਿਣਤ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਰੂਹ ਦੀ ਖੁਰਾਕ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਨ ਵਿਚ ਬਣਦੀ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਉਣ ਦੀ ਕੋਸਿ਼ਸ਼ ਕੀਤੀ ਹੈ। ਆਪਣੀ ਧਰਤੀ ਤੋਂ ਦੂਰ ਬੈਠੇ ਪੰਜਾਬੀ ਦੇ ਪੁੱਤਰਾਂ ਦੀ ਸਾਹਿਤਕ ਭੁੱਖ ਨੂੰ ਮਿਟਾਉਣ ਦਾ ਯਤਨ ਕਾਫੀ ਹੱਦ ਤੱਕ ਸਾਰਥਕ ਸਿੱਧ ਹੁੰਦਾ ਜਾਪਿਆ ਹੈ, ਕਿਉਂਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਮਿਲਦੀਆਂ ਲਗਾਤਾਰ ਟਿੱਪਣੀਆਂ ਅਤੇ ਮੰਗ ਨੇ ਸਾਡੇ ਅੰਦਰ ਅਕਿਹ ਸਕੂਨ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਸ਼ਬਦ ਸਾਂਝ ਦੇ ਨਵੇਂ ਅੰਕ ਦੀ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਰਹਿੰਦੀ ਤਾਂਘ ਸਾਡੇ ਅੰਦਰ ਇਕ ਅਕਿਹ ਸੰਤੁਸ਼ਟੀ ਅਤੇ ਕੁਝ ਹੋਰ ਨਿਵੇਕਲ਼ਾ ਕਰਨ ਦੀ ਸ਼ਕਤੀ ਭਰਦੀ ਹੈ।
ਦਸੰਬਰ 2008 ਵਿਚ ਮੈਂ ਤੇ ਮੇਰੇ ਮਿੱਤਰ ਆਸਟ੍ਰੇਲੀਆ ਵਾਸੀ ਰਿਸ਼ੀ ਗੁਲਾਟੀ ਨੇ ਬੈਠੇ ਬੈਠਿਆਂ ਸ਼ਬਦ ਸਾਂਝ ਦੀ ਉਤਪਤੀ ਦੀ ਯੋਜਨਾ ਉਲੀਕੀ ਤੇ ਇਹ ਮੈਗਜ਼ੀਨ ਹੋਂਦ ਵਿਚ ਆ ਗਿਆ।
ਪੰਜਾਬੀ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਕਵੀ ਬਾਬਾ ਸ਼ੇਖ਼ ਫ਼ਰੀਦ ਦੀ ਚਰਨ ਛੋਹ ਪ੍ਰਾਪਤ ਧਰਤੀ ਫ਼ਰੀਦਕੋਟ ਤੋਂ ਜਨਮ ਲੈ ਕੇ ਇਸ ਮੈਗਜ਼ੀਨ ਨੇ ਧਰਤੀ ਦੇ ਹਰ ਕੋਨੇ ‘ਤੇ ਆਪਣੇ ਚਾਹੁਣ ਵਾਲ਼ੇ ਲੱਭ ਲਏ ਹਨ। ਭਾਵੇਂ ਕਿ ਮੇਰਾ ਸਾਥੀ ਰਿਸ਼ੀ ਫ਼ਰੀਦਕੋਟ ਛੱਡ ਕੇ ਆਸਟ੍ਰੇਲੀਆ ਜਾ ਵਸਿਐ ਪਰ ਸਾਡਾ ਰਾਬਤਾ ਲਗਾਤਾਰ ਕਾਇਮ ਹੈ ਜਿਸ ਦਾ ਜ਼ਰੀਆ ਸ਼ਬਦ ਸਾਂਝ ਹੀ ਹੈ। ਇਸ ਮੈਗਜ਼ੀਨ ਨੇ ਦੇਸੋ਼ਂ ਵਿਦੇਸ਼ੋਂ ਅਨੇਕਾਂ ਲਿਖਾਰੀਆਂ ਨਾਲ਼ ਸਾਂਝ ਪੁਆਈ ਹੈ ।
ਇਹ ਕੋਈ ਦਾਅਵਾ ਨਹੀਂ ਕਿ ਅਸੀਂ ਪੰਜਾਬੀ ਮਾਂ ਬੋਲੀ ਲਈ ਬੜਾ ਕੁਝ ਕਰ ਰਹੇ ਹਾਂ, ਸਗੋਂ ਪੰਜਾਬੀ ਮਾਂ ਬੋਲੀ ਦਾ ਹੀ ਸਾਡੇ ‘ਤੇ ਬਹੁਤ ਵੱਡਾ ਅਹਿਸਾਨ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਜ਼ਰੀਏ ਹੀ ਸਾਡਾ ਗਿਆਨ ਖ਼ਜ਼ਾਨਾ ਹੋਰ ਅਮੀਰ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੈ ਅਤੇ ਸਾਡਾ ਇਹ ਸੌ਼ਕ ਸਾਨੂੰ ਜਿ਼ੰਦਗੀ ਦੀ ਖ਼ੂਬਸੂਰਤੀ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਸੋ ਦੋਸਤੋ ਵਾਹ ਲੱਗਦੀ ਅਸੀਂ ਆਪ ਸੱਭ ਦੇ ਸਹਿਯੋਗ, ਸੂਝ ਨਾਲ਼ ਸ਼ਬਦ ਸਾਂਝ ਜ਼ਰੀਏ ਪੰਜਾਬੀ ਮਾਂ ਬੋਲੀ ਦੀ ਬੁੱਕਲ਼ ਦਾ ਨਿੱਘ ਮਾਣਦੇ ਰਹਾਂਗੇ ਅਤੇ ਇਸਦੀ ਮਹਿਕ ਨੂੰ ਧਰਤੀ ਦੀ ਹਰ ਨੁੱਕਰ ਤੱਕ ਖਿਲਾਰਨ ਦਾ ਯਤਨ ਕਰਦੇ ਰਹਾਂਗੇ।
ਦੋਸਤੋ ਸ਼ਬਦ ਸਾਂਝ ਨੇ ਸਾਹਿਤ ਦੀ ਹਰ ਵਿਧਾ ਨੂੰ ਤੁਹਾਡੇ ਨਾਲ਼ ਸਾਂਝਾ ਕਰਨ ਦਾ ਵਾਅਦਾ ਲਿਆ ਹੈ। ਇਸ ਅਧੀਨ ਗ਼ਜ਼ਲ , ਕਵਿਤਾ, ਗੀਤ, ਕਹਾਣੀ, ਵਿਅੰਗ, ਲੇਖ ਆਦਿ ਪਾਠਕਾਂ ਦੀ ਨਜ਼ਰ ਹੋਏ ਹਨ। ਹੁਣ ਇਸ ਸਾਲ ਤੋਂ ਨਵੇਂ ਕਾਲਮ ‘ਸਰਗਰਮੀਆਂ ਤੇ ‘ਨਵਾਂ ਸਾਹਿਤ ਨਵੀਆਂ ਪੁਸਤਕਾਂ’ ਵੀ ਸ਼ਾਮਿਲ ਕਰ ਰਹੇ ਹਾਂ। ਸਰਗਰਮੀਆਂ ਅਧੀਨ ਪੰਜਾਬੀ ਦੀਆਂ ਸਾਹਿਤਕ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਦਾ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਹੋਵੇਗਾ ਅਤੇ ਨਵਾਂ ਸਾਹਿਤ ਨਵੀਆਂ ਪੁਸਤਕਾਂ ਅਧੀਨ ਆ ਰਹੀਆਂ ਨਵੀਆਂ ਪੁਸਤਕਾਂ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਲੇਖਕ, ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਨ ਅਤੇ ਮੁੱਲ ਦੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕੀਤੀ ਜਾਵੇਗੀ।
ਸੋ ਦੋਸਤੋ ਸ਼ਬਦ ਸਾਂਝ ਦੀ ਸਾਲਗਿਰਾਹ ਦੇ ਮੌਕੇ ਤੇ ਆਪ ਸੱਭ ਦੇ ਵਡਮੁੱਲੇ ਸਹਿਯੋਗ ਲਈ ਬਹੁਤ ਬਹੁਤ ਸ਼ੁਕਰੀਆ ਤੇ ਭਵਿੱਖ ਵਿਚ ਵੀ ਤੁਹਾਡੇ ਤੋਂ ਇਸ ਤੋਂ ਵੀ ਵਡੇਰੇ ਪਿਆਰ ਦੀ ਉਮੀਦ ਰੱਖਾਂਗੇ।
ਸ਼ਬਦ ਸਾਂਝ – ਕੱਲ ਤੇ ਅੱਜ.......... ਸੰਪਾਦਕੀ / ਰਿਸ਼ੀ ਗੁਲਾਟੀ (ਆਸਟ੍ਰੇਲੀਆ)
ਪਤਾ ਹੀ ਨਹੀਂ ਲੱਗਾ ਕਿ ਇੱਕ ਸਾਲ ਕਿੱਦਾਂ ਤੇ ਕਦੋਂ ਲੰਘ ਗਿਆ । ਅਜੇ ਕੱਲ ਦੀਆਂ ਹੀ ਤਾਂ ਗੱਲਾਂ ਨੇ, ਜਦ ਕਿ ਮੇਰਾ ਸ਼ਾਇਰ ਮਿੱਤਰ ਸੁਨੀਲ ਚੰਦਿਆਣਵੀ “ਅਕਾਊਂਟਿੰਗ ਪੁਆਇੰਟ, ਫਰੀਦਕੋਟ” ਵਿਖੇ ਮਿਲਣ ਲਈ ਆਇਆ ਸੀ । ਮਜ਼ੇਦਾਰ ਗੱਲ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਫਰੀਦਕੋਟ ਰਹਿੰਦਿਆਂ ਮੈਂ ਸੁਨੀਲ ਦੇ ਗੁਆਂਢ ਰਿਹਾਇਸ਼ ਕੀਤੀ, ਪਰ ਬਾਰ ਨਾਲ ਬਾਰ ਭਿੜਨ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ, ਉਸ ਨਾਲ਼ ਮੁਲਾਕਾਤ ਦਾ ਸਬੱਬ ਕਈ ਮਹੀਨਿਆਂ ਬਾਅਦ ਬਣਿਆ, ਹਾਲਾਂਕਿ ਸੁਨੀਲ ਦਾ ਨਾਮ ਕਾਫ਼ੀ ਸੁਣ ਚੁੱਕਿਆ ਸੀ । ਖ਼ੈਰ ! ਦਫ਼ਤਰ ਬੈਠਿਆਂ ਉਸਨੂੰ ਆਪਣੀਆਂ ਰਚਨਾਵਾਂ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਵੈੱਬਸਾਈਟਾਂ ਤੇ ਛਪੀਆਂ ਦਿਖਾਈਆਂ ਤੇ ਉਸਨੂੰ ਵੀ ਆਪਣੀਆਂ ਰਚਨਾਵਾਂ ਦੇਣ ਲਈ ਕਿਹਾ ਤਾਂ ਜੋ ਟਾਈਪ ਕਰਕੇ ਵੈੱਬਸਾਈਟਾਂ ਤੇ ਛਪਵਾ ਸਕੀਏ । ਕੁਝ ਸਮੇਂ ਬਾਅਦ ਸੁਨੀਲ ਨਾਲ਼ ਸਲਾਹ ਕੀਤੀ ਕਿ ਕਿਉਂ ਨਾ ਆਪਣੇ ਇਲਾਕੇ ਦੇ ਲੇਖਕ/ਕਵੀ ਵੀਰਾਂ ਦੀਆਂ ਰਚਨਾਵਾਂ ਅੰਤਰ-ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਪੱਧਰ ‘ਤੇ ਛਪਵਾਉਣ ਦਾ ਉਪਰਾਲਾ ਕੀਤਾ ਜਾਏ । ਆਧੁਨਿਕ ਸਮੇਂ ‘ਚ ਵਿਚਰਨ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਬਹੁਤੇ ਲੇਖਕ/ਕਵੀ ਅਖਬਾਰਾਂ ਜਾਂ ਰਸਾਲਿਆਂ ਰਾਹੀਂ ਕੇਵਲ ਪੰਜਾਬ ਪੱਧਰ ਤੱਕ ਦੇ ਪਾਠਕਾਂ ਤੱਕ ਹੀ ਸੀਮਿਤ ਹਨ । ਕੇਵਲ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦੀ ਅਣਹੋਂਦ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੀਆਂ ਸੀਮਾਵਾਂ ਨਿਯੁਕਤ ਕਰ ਰੱਖੀਆਂ ਹਨ, ਜਦ ਕਿ ਉੱਚੀ ਉਡਾਰੀ ਮਾਰਨ ਦੇ ਸ਼ੌਕੀਨਾਂ ਲਈ ਅਸਮਾਨ ਬੜਾ ਖੁੱਲਾ ਪਿਆ ਹੈ । ਕੰਪਿਊਟਰ ਜਾਂ ਇੰਟਰਨੈੱਟ ਅਜੇ ਵੀ ਬਹੁਤੇ ਲੋਕਾਂ ਲਈ ਹਊਆ ਹਨ । ਆਪਣੇ ਇਲਾਕੇ ਦੇ ਲੇਖਕ/ਕਵੀ ਵੀਰਾਂ ਦੀਆਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਸੀਮਾਵਾਂ ਤੋੜਨ ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਅੰਤਰ-ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਪੱਧਰ ਤੇ ਛਪਵਾਉਣ ਲਈ ਮੈਂ ਇਹ ਸੋਚ ਸੁਨੀਲ ਨਾਲ਼ ਸਾਂਝੀ ਕੀਤੀ । ਸੁਨੀਲ ਨੂੰ ਇਹ ਆਈਡੀਆ ਪਸੰਦ ਆਇਆ ਤੇ ਉਸਨੇ ਭਰਪੂਰ ਯੋਗਦਾਨ ਦੇਣ ਦਾ ਭਰੋਸਾ ਦਿੱਤਾ । ਕਈ ਦਿਨਾਂ ਦੀ ਦਿਮਾਗੀ ਕਸਰਤ ਤੇ ਮੋਬਾਇਲ ਕੰਪਨੀ ਨੂੰ ਖੂਬ ਕਮਾਈ ਕਰਵਾਉਣ ਦੇ ਬਾਅਦ ਨਵੀਂ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ ਜਾਣ ਵਾਲੀ ਵੈੱਬਸਾਈਟ ਦਾ ਨਾਮ “ਸ਼ਬਦ ਸਾਂਝ” ਰੱਖਣ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ । “ਸ਼ਬਦ ਸਾਂਝ” ਉਹ ਨਾਮ ਸੀ, ਜਿਸਦੇ ਜ਼ਰੀਏ ਆਪਣੇ ਇਲਾਕੇ ਦੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਲੇਖਕ/ਕਵੀ ਵੀਰਾਂ ਦੀ ਸਾਂਝ ਅੰਤਰ-ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਪਾਠਕਾਂ ਨਾਲ਼ ਪੁਆਉਣ ਦਾ ਸੁਪਨਾ ਤੱਕਿਆ ਸੀ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਮੈਂ ਜਾਣਦਾ ਤੱਕ ਨਹੀਂ ਸੀ । ਰਚਨਾਵਾਂ ਦੀ ਚੋਣ ਦੇ ਕੰਮ ਦੀ ਜਿੰਮੇਵਾਰੀ ਸੁਨੀਲ ਦੇ ਹਿੱਸੇ ਆਈ ਤੇ ਮੇਰੇ ਹਿੱਸੇ ਬਟਨਾਂ ਨਾਲ਼ ਖੇਡਣਾ ਆਇਆ । ਪਿਛਲੇ ਸਾਲ (ਦਸੰਬਰ 2008) ਇੱਕ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਦੇ ਦੌਰਾਨ “ਸ਼ਬਦ ਸਾਂਝ” ਨੂੰ ਪਾਠਕਾਂ ਦੇ ਸਨਮੁੱਖ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਗਿਆ । ਸਮੇਂ ਦੀ ਚਾਲ ਚਲਦਿਆਂ ਦੇਸ਼-ਵਿਦੇਸ਼ ਦੇ ਅਨੇਕਾਂ ਨਾਮਵਰ ਤੇ ਪਹਿਲਾਂ ਤੋਂ ਹੀ ਅੰਤਰ-ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਪੱਧਰ ਤੇ ਛਪ ਰਹੇ ਲੇਖਕਾਂ ਤੇ ਕਵੀਆਂ ਨੇ “ਸ਼ਬਦ ਸਾਂਝ” ਲਈ ਆਪਣੀਆਂ ਵਡਮੁੱਲੀਆਂ ਰਚਨਾਵਾਂ ਦਾ ਯੋਗਦਾਨ ਦਿੱਤਾ ।
ਤੱਤ ਲੀਲਾ..........ਨਜ਼ਮ/ਕਵਿਤਾ / ਦਰਸ਼ਨ ਬੁੱਟਰ (ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਕਵੀ)
ਜਗਿਆਸਾ
ਰੰਗ ਬਿਰੰਗੀਆਂ ਤਿਤਲੀਆਂ ਦੀ
ਕਬਰ ਹੈ ਮੇਰੇ ਅੰਦਰ
ਸੱਜਰੇ ਫੁੱਲ
ਕੰਬ ਰਹੇ ਮੇਰੇ ਹੱਥਾਂ ਵਿਚ
ਕਿਵੇਂ ਝੱਲਾਂ
ਸਿਜਦੇ ਵਿਚ ਝੁਕਣ ਦਾ ਦਰਦ
ਹਾਸ਼ੀਏ ਦੇ ਕੈਦ ਅੰਦਰ
ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਦਾ ਦਮ ਘੁਟਦਾ ਹੈ
ਹਾਸੀ਼ਏ ਦੇ ਬਾਹਰ ਵੀ
ਸੰਸਿਆਂ ਦੀ ਵਲਗਣ ਹੈ
ਝਾਂਜਰ ਦੇ ਬੋਰ ਛਣਕਦੇ ਨਹੀਂ
ਬਸ ਰੜਕਦੇ ਨੇ
ਅੱਖ ਦਾ ਸੁਰਮਾਂ ਫੈਲ ਜਾਂਦਾ
ਖ਼ਾਬਾਂ ‘ਚ ਕਾਲ਼ਖ ਬਣ ਕੇ
ਪਲਕਾਂ ਭਰਦੀ ਹਾਂ
ਤਾਂ ਮਜ਼ਾਕ ਕਰਦੀਆਂ ਨੇ ਹਵਾਵਾਂ
ਖਿੜ ਖਿੜ ਹੱਸਦੀ ਹਾਂ
ਤਾਂ ਇਤਰਾਜ਼ ਕਰਦੀਆਂ ਨੇ ਦਰਗਾਹਾਂ
ਅੰਦਰਲੇ ਨੰਗੇ ਸੱਚ ਨੂੰ
ਕਿਵੇਂ ਪਹਿਨਾਵਾਂ ਹਰਫ਼ਾਂ ਦਾ ਜਾਮਾ
ਬਾਹਰਲੇ ਕੱਜੇ ਕੂੜ ਨੂੰ
ਕਿਵੇਂ ਕਰਾਂ ਤਾਰ ਤਾਰ
ਅੱਗ 'ਤੇ ਤੁਰਦੀ ਹਾਂ
ਬਰਫ਼ ਦਾ ਦੀਵਾ ਲੈ ਕੇ
ਇਹ ਲੱਭਣ
ਕਿ ਮੇਰਾ ਕੀ ਗੁਆਚਾ ਹੈ
ਤੂੰ ਬਾਹਵਾਂ ਤਾਂ ਖੋਲ੍ਹ ਗੁਰੂਦੇਵ!
ਮੈਂ ਆਪਣਾ ਆਕਾਸ਼ ਢੂੰਡਣਾ ਹੈ
ਤੇਰੇ ਪਾਸਾਰ ਵਿਚੋਂ........
.....ਗੁਰੂਦੇਵ.....
ਇਕ ਅੱਗ ਹੈ
ਜੋ ਨਿਰੰਤਰ ਸੁਲਘਦੀ
ਸੁਫ਼ਨਿਆਂ 'ਚ...ਸਾਹਾਂ 'ਚ
ਹੰਝੂਆਂ 'ਚ ਹਾਸਿਆਂ 'ਚ
ਰੁਦਨ 'ਚ...ਰੰਗ ਤਮਾਸਿ਼ਆਂ 'ਚ
ਇਕ ਪੌਣ ਹੈ
ਜੋ ਨਿਰੰਤਰ ਵਗਦੀ
ਜਿਸਮਾਂ 'ਚ...ਰੂਹ ਦੇ ਖਲਾਵਾਂ 'ਚ
ਸੂਖ਼ਮ ਤੇ ਸਥੂਲ ਭਾਵਨਾਵਾਂ 'ਚ
ਅੰਤਰ ਮਨ ਦੀਆਂ ਕਿਰਿਆਵਾਂ 'ਚ
ਇਕ ਨੀਰ ਹੈ
ਜੋ ਨਿਰੰਤਰ ਵਹਿੰਦਾ
ਮਨੁੱਖ ਦੀਆਂ ਉਮੰਗਾਂ 'ਚ
ਕੁਦਰਤ ਦੇ ਰੰਗਾਂ 'ਚ
ਪੰਛੀਆਂ ਪਤੰਗਾਂ 'ਚ
ਇਕ ਮਿੱਟੀ ਹੈ
ਜੋ ਨਿਰੰਤਰ ਉੱਡਦੀ
ਮੁਹੱਬਤ 'ਚ...ਮਾਇਆ 'ਚ
ਫੈਲਦੀ ਸਿਮਟਦੀ ਛਾਇਆ 'ਚ
ਹਰ ਸਾਹ ਲੈਂਦੀ ਕਾਇਆ 'ਚ
ਇਕ ਆਕਾਸ਼ ਹੈ
ਜੋ ਨਿਰੰਤਰ ਵਸਦਾ
ਕਲਬੂਤਾਂ 'ਚ ...ਰੂਹਾਂ 'ਚ
ਅਨੰਤਾਂ 'ਚ ... ਜੂਹਾਂ 'ਚ
ਗੁੰਬਦਾਂ 'ਚ... ਖੂਹਾਂ 'ਚ
ਅਨੰਤ ਕਾਲ ਤੋਂ ਜਾਰੀ ਹੈ ਇਹ ਲੀਲਾ
ਅਸੀਂ ਮਿੱਟੀ ਦੇ ਬਾਵੇ
ਖੇਡਦੇ ਖੇਡਦੇ ਸੌਂ ਜਾਈਏ ਏਸੇ ਮਿੱਟੀ ਅੰਦਰ
ਫੁੱਲ ਤੇਰੇ ਲਈ ਖਿੜਦੇ
ਪੰਛੀ ਤੇਰੇ ਲਈ ਗਾਉਂਦੇ
ਕੁਦਰਤ ਤੇਰੇ ਲਈ ਮੌਲ਼ਦੀ
ਮੈਂ ਵੀ ਹਾਜ਼ਰ ਹਾਂ
ਕੋਰੀ ਕੈਨਵਸ ਲਈ ਸਾਰੇ ਰੰਗ ਲੈ ਕੇ......
ਰੰਗ ਬਿਰੰਗੀਆਂ ਤਿਤਲੀਆਂ ਦੀ
ਕਬਰ ਹੈ ਮੇਰੇ ਅੰਦਰ
ਸੱਜਰੇ ਫੁੱਲ
ਕੰਬ ਰਹੇ ਮੇਰੇ ਹੱਥਾਂ ਵਿਚ
ਕਿਵੇਂ ਝੱਲਾਂ
ਸਿਜਦੇ ਵਿਚ ਝੁਕਣ ਦਾ ਦਰਦ
ਹਾਸ਼ੀਏ ਦੇ ਕੈਦ ਅੰਦਰ
ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਦਾ ਦਮ ਘੁਟਦਾ ਹੈ
ਹਾਸੀ਼ਏ ਦੇ ਬਾਹਰ ਵੀ
ਸੰਸਿਆਂ ਦੀ ਵਲਗਣ ਹੈ
ਝਾਂਜਰ ਦੇ ਬੋਰ ਛਣਕਦੇ ਨਹੀਂ
ਬਸ ਰੜਕਦੇ ਨੇ
ਅੱਖ ਦਾ ਸੁਰਮਾਂ ਫੈਲ ਜਾਂਦਾ
ਖ਼ਾਬਾਂ ‘ਚ ਕਾਲ਼ਖ ਬਣ ਕੇ
ਪਲਕਾਂ ਭਰਦੀ ਹਾਂ
ਤਾਂ ਮਜ਼ਾਕ ਕਰਦੀਆਂ ਨੇ ਹਵਾਵਾਂ
ਖਿੜ ਖਿੜ ਹੱਸਦੀ ਹਾਂ
ਤਾਂ ਇਤਰਾਜ਼ ਕਰਦੀਆਂ ਨੇ ਦਰਗਾਹਾਂ
ਅੰਦਰਲੇ ਨੰਗੇ ਸੱਚ ਨੂੰ
ਕਿਵੇਂ ਪਹਿਨਾਵਾਂ ਹਰਫ਼ਾਂ ਦਾ ਜਾਮਾ
ਬਾਹਰਲੇ ਕੱਜੇ ਕੂੜ ਨੂੰ
ਕਿਵੇਂ ਕਰਾਂ ਤਾਰ ਤਾਰ
ਅੱਗ 'ਤੇ ਤੁਰਦੀ ਹਾਂ
ਬਰਫ਼ ਦਾ ਦੀਵਾ ਲੈ ਕੇ
ਇਹ ਲੱਭਣ
ਕਿ ਮੇਰਾ ਕੀ ਗੁਆਚਾ ਹੈ
ਤੂੰ ਬਾਹਵਾਂ ਤਾਂ ਖੋਲ੍ਹ ਗੁਰੂਦੇਵ!
ਮੈਂ ਆਪਣਾ ਆਕਾਸ਼ ਢੂੰਡਣਾ ਹੈ
ਤੇਰੇ ਪਾਸਾਰ ਵਿਚੋਂ........
.....ਗੁਰੂਦੇਵ.....
ਇਕ ਅੱਗ ਹੈ
ਜੋ ਨਿਰੰਤਰ ਸੁਲਘਦੀ
ਸੁਫ਼ਨਿਆਂ 'ਚ...ਸਾਹਾਂ 'ਚ
ਹੰਝੂਆਂ 'ਚ ਹਾਸਿਆਂ 'ਚ
ਰੁਦਨ 'ਚ...ਰੰਗ ਤਮਾਸਿ਼ਆਂ 'ਚ
ਇਕ ਪੌਣ ਹੈ
ਜੋ ਨਿਰੰਤਰ ਵਗਦੀ
ਜਿਸਮਾਂ 'ਚ...ਰੂਹ ਦੇ ਖਲਾਵਾਂ 'ਚ
ਸੂਖ਼ਮ ਤੇ ਸਥੂਲ ਭਾਵਨਾਵਾਂ 'ਚ
ਅੰਤਰ ਮਨ ਦੀਆਂ ਕਿਰਿਆਵਾਂ 'ਚ
ਇਕ ਨੀਰ ਹੈ
ਜੋ ਨਿਰੰਤਰ ਵਹਿੰਦਾ
ਮਨੁੱਖ ਦੀਆਂ ਉਮੰਗਾਂ 'ਚ
ਕੁਦਰਤ ਦੇ ਰੰਗਾਂ 'ਚ
ਪੰਛੀਆਂ ਪਤੰਗਾਂ 'ਚ
ਇਕ ਮਿੱਟੀ ਹੈ
ਜੋ ਨਿਰੰਤਰ ਉੱਡਦੀ
ਮੁਹੱਬਤ 'ਚ...ਮਾਇਆ 'ਚ
ਫੈਲਦੀ ਸਿਮਟਦੀ ਛਾਇਆ 'ਚ
ਹਰ ਸਾਹ ਲੈਂਦੀ ਕਾਇਆ 'ਚ
ਇਕ ਆਕਾਸ਼ ਹੈ
ਜੋ ਨਿਰੰਤਰ ਵਸਦਾ
ਕਲਬੂਤਾਂ 'ਚ ...ਰੂਹਾਂ 'ਚ
ਅਨੰਤਾਂ 'ਚ ... ਜੂਹਾਂ 'ਚ
ਗੁੰਬਦਾਂ 'ਚ... ਖੂਹਾਂ 'ਚ
ਅਨੰਤ ਕਾਲ ਤੋਂ ਜਾਰੀ ਹੈ ਇਹ ਲੀਲਾ
ਅਸੀਂ ਮਿੱਟੀ ਦੇ ਬਾਵੇ
ਖੇਡਦੇ ਖੇਡਦੇ ਸੌਂ ਜਾਈਏ ਏਸੇ ਮਿੱਟੀ ਅੰਦਰ
ਫੁੱਲ ਤੇਰੇ ਲਈ ਖਿੜਦੇ
ਪੰਛੀ ਤੇਰੇ ਲਈ ਗਾਉਂਦੇ
ਕੁਦਰਤ ਤੇਰੇ ਲਈ ਮੌਲ਼ਦੀ
ਮੈਂ ਵੀ ਹਾਜ਼ਰ ਹਾਂ
ਕੋਰੀ ਕੈਨਵਸ ਲਈ ਸਾਰੇ ਰੰਗ ਲੈ ਕੇ......
ਸੱਜਣਾ ਰਾਂਗਲਿਆ........... ਗੀਤ / ਸੁਨੀਲ ਚੰਦਿਆਣਵੀ
(ਡਾ. ਅਸ਼ੋਕ ਨੂੰ....)
ਇਕ ਭਟਕਣ ਸਾਡੇ ਪੱਲੇ, ਵੇ ਸੱਜਣਾ ਰਾਂਗਲਿਆ
ਬਸ ਦੀਦ ਤੇਰੀ ਲਈ ਝੱਲੇ, ਵੇ ਸੱਜਣਾ ਰਾਂਗਲਿਆ
ਸਮਝਾਇਆਂ ਨਾ ਸਮਝਣ ਅੱਖੀਆਂ
ਤੇਰੇ ਰਾਹੀਂ ਵਿਛ ਵਿਛ ਥੱਕੀਆਂ
ਲੱਖ ਸੁਨੇਹੇ ਘੱਲੇ, ਵੇ ਸੱਜਣਾ ਰਾਂਗਲਿਆ...
ਹੂਕ ਦਿਲੇ ਦੀ ਦਿੰਦੀ ਤਾਹਨੇ
ਜਾਨ ਨਿਕਲ਼ਦੀ ਜਾਪੇ ਜਾਨੇ
ਲੋਕਾਂ ਵਿਚ ਵੀ ਕੱਲੇ, ਵੇ ਸੱਜਣਾ ਰਾਂਗਲਿਆ…
ਘਰ ਵਿਚ ਹੀ ਪ੍ਰਦੇਸੀ ਹੋਏ
ਰੱਤ ਸੁਕਾਉਂਦੇ ਸੁਪਨੇ ਮੋਏ
ਸਾਥੀ ਦਰਦ ਅਵੱਲੇ, ਵੇ ਸੱਜਣਾ ਰਾਂਗਲਿਆ...
ਜਾਣ ਅਸ਼ੋਕ ਦਿਲੇ ਦੀ ਪੀੜਾ
ਡਾਹ ਕੇ ਬੈਠੀ ਰੰਗਲਾ ਪ੍ਹੀੜਾ
ਸਾਰੇ ਰੰਗ ਉਡ ਚੱਲੇ, ਵੇ ਸੱਜਣਾ ਰਾਂਗਲਿਆ...
ਇਕ ਭਟਕਣ ਸਾਡੇ ਪੱਲੇ, ਵੇ ਸੱਜਣਾ ਰਾਂਗਲਿਆ
ਬਸ ਦੀਦ ਤੇਰੀ ਲਈ ਝੱਲੇ, ਵੇ ਸੱਜਣਾ ਰਾਂਗਲਿਆ
ਸਮਝਾਇਆਂ ਨਾ ਸਮਝਣ ਅੱਖੀਆਂ
ਤੇਰੇ ਰਾਹੀਂ ਵਿਛ ਵਿਛ ਥੱਕੀਆਂ
ਲੱਖ ਸੁਨੇਹੇ ਘੱਲੇ, ਵੇ ਸੱਜਣਾ ਰਾਂਗਲਿਆ...
ਹੂਕ ਦਿਲੇ ਦੀ ਦਿੰਦੀ ਤਾਹਨੇ
ਜਾਨ ਨਿਕਲ਼ਦੀ ਜਾਪੇ ਜਾਨੇ
ਲੋਕਾਂ ਵਿਚ ਵੀ ਕੱਲੇ, ਵੇ ਸੱਜਣਾ ਰਾਂਗਲਿਆ…
ਘਰ ਵਿਚ ਹੀ ਪ੍ਰਦੇਸੀ ਹੋਏ
ਰੱਤ ਸੁਕਾਉਂਦੇ ਸੁਪਨੇ ਮੋਏ
ਸਾਥੀ ਦਰਦ ਅਵੱਲੇ, ਵੇ ਸੱਜਣਾ ਰਾਂਗਲਿਆ...
ਜਾਣ ਅਸ਼ੋਕ ਦਿਲੇ ਦੀ ਪੀੜਾ
ਡਾਹ ਕੇ ਬੈਠੀ ਰੰਗਲਾ ਪ੍ਹੀੜਾ
ਸਾਰੇ ਰੰਗ ਉਡ ਚੱਲੇ, ਵੇ ਸੱਜਣਾ ਰਾਂਗਲਿਆ...
21ਵੀਂ ਸਦੀ ਦਾ ਵਾਰਿਸ ਸ਼ਾਹ – ਸਤਿੰਦਰ ਸਰਤਾਜ.......... ਲੇਖ਼ / ਰਿਸ਼ੀ ਗੁਲਾਟੀ
ਸੰਗੀਤ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨੀਆਂ ਦੇ ਖੂਨ ਵਿੱਚ ਰਚਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ । ਜਿੱਥੇ ਅਕਬਰ ਦੇ ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਤਾਨਸੇਨ ਵਰਗਾ ਗਾਇਕ ਉਸਦੇ ਨੌਂ ਰਤਨਾਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਸੀ, ਉੱਥੇ ਔਰੰਗਜ਼ੇਬ ਦੇ ਸਾਸ਼ਨਕਾਲ ਵਿੱਚ ਸੰਗੀਤ ਦਾ ਪਤਨ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ । ਔਰੰਗਜੇ਼ਬ ਦਾ ਵਿਚਾਰ ਸੀ ਕਿ ਸੰਗੀਤ ਬੰਦੇ ਨੂੰ ਰੱਬ ਤੋਂ ਦੂਰ ਕਰਦਾ ਹੈ । ਉਸਨੇ ਆਪਣੇ ਰਾਜ ‘ਚੋਂ ਸੰਗੀਤ ਤੇ ਸੰਗੀਤਕਾਰਾਂ ਨੂੰ ਖਤਮ ਕਰਨ ਲਈ ਫਰਮਾਨ ਜਾਰੀ ਕੀਤਾ । ਇਸ ਫਰਮਾਨ ਦੇ ਤਹਿਤ ਗੀਤ ਸੰਗੀਤ ਵਾਲੇ ਬੰਦੇ ਨੂੰ ਕੈਦ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਫਾਂਸੀ ਤੱਕ ਦੀ ਸਜ਼ਾ ਹੋ ਸਕਦੀ ਸੀ । ਵਿਆਹਾਂ ਸ਼ਾਦੀਆਂ ਆਦਿ ਵਿੱਚ ਵੀ ਨੱਚਣ ਟੱਪਣ ਤੇ ਰੋਕ ਲਗਾ ਦਿੱਤੀ ਗਈ । ਸੰਗੀਤ ਦੇ ਚਹੇਤੇ ਸ਼ਹਿਰ ਛੱਡ ਕੇ ਵੀਰਾਨਿਆਂ ‘ਚ ਜਾ ਲੁਕੇ ਤੇ ਉੱਥੇ ਲੁਕ ਛਿਪ ਕੇ ਰਿਆਜ਼ ਕਰਦੇ । ਅਕਬਰ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਔਰੰਗਜ਼ੇਬ ਵੀ ਇਸ ਦੁਨੀਆਂ ਤੋਂ ਚਲਾ ਗਿਆ ਪਰ ਸੰਗੀਤ ਤੇ ਪਾਬੰਦੀ ਜਾਰੀ ਰਹੀ । ਮੁੜ ਇੱਕ ਅਜਿਹਾ ਸਮਾਂ ਆਇਆ ਜਦ ਕਿ ਸੰਗੀਤ ਨੂੰ ਜਿੰਦਾ ਰੱਖਣ ਲਈ ਅੱਲ੍ਹਾ ਤਾਲਾ ਨੇ ਇੱਕ ਸ਼ਖਸ ਦੀ ਜਿੰਮੇਵਾਰੀ ਲਗਾਈ, ਜੋ ਕਿ ਵਾਰਿਸ ਸ਼ਾਹ ਦੇ ਨਾਮ ਨਾਲ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਉਸਨੇ ਸੂਫ਼ੀ ਸੰਗੀਤ ਦੀ ਅਜਿਹੀ ਲੀਹ ਤੋਰੀ, ਜਿਸਤੇ ਚੱਲਦਿਆਂ ਮੌਜੂਦਾ ਸਮੇਂ ਦੇ ਕਈ ਗਾਇਕ ਬੜਾ ਨਾਮਣਾ ਖੱਟ ਚੁੱਕੇ ਹਨ । ਮੌਜੂਦਾ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਕਿਸੇ ਸ਼ਹਿਨਸ਼ਾਹ ਵੱਲੋਂ ਨਾ ਤਾਂ ਸੰਗੀਤ ਤੇ ਪਾਬੰਦੀ ਲਗਾਈ ਗਈ ਹੈ ਤੇ ਨਾ ਹੀ ਸੰਗੀਤ ਜਾਂ ਗਾਇਕਾਂ ਦੇ ਖਿਲਾਫ਼ ਕਿਸੇ ਕਿਸਮ ਦਾ ਫਰਮਾਨ ਜਾਰੀ ਹੋਇਆ ਹੈ ਪਰ ਪੰਜਾਬੀ ਸੰਗੀਤ ਲਗਾਤਾਰ ਆਪਣੇ ਪਤਨ ਵੱਲ ਵਧ ਰਿਹਾ ਹੈ । ਇਸ ਦਾ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਕਾਰਣ ਗੀਤਾਂ ਤੇ ਗਾਇਕੀ ਦੇ ਮਿਆਰ ਵਿੱਚ ਲਗਾਤਾਰ ਆ ਰਿਹਾ ਨਿਘਾਰ ਹੈ । ਅਜਿਹੇ ਗੀਤ ਵੱਡੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਗਾਏ ਜਾ ਰਹੇ ਹਨ, ਜੋ ਕਿ ਪਰਿਵਾਰ ਵਿੱਚ ਬੈਠ ਕੇ ਸੁਨਣਯੋਗ ਨਹੀਂ ਹਨ । ਗਾਇਕੀ ਦੇ ਆਸਮਾਨ ਵਿੱਚ ਲਗਾਤਾਰ ਛਾ ਰਹੀ ਇਸ ਕਾਲੀ ਬੋਲੀ ਰਾਤ ਵਿੱਚ ਅਚਾਨਕ ਹੀ ਇੱਕ ਸਿਤਾਰੇ ਨੇ ਆਪਣੀ ਚਮਕ ਦਾ ਅਹਿਸਾਸ ਕਰਵਾਇਆ ਹੈ, ਜਿਸਦਾ ਨਾਮ ਹੈ ਸਤਿੰਦਰ ਸਰਤਾਜ । ਸਤਿੰਦਰ ਸਰਤਾਜ, ਜਿਸਦੇ ਸਰੋਤੇ ਉਸਨੂੰ “ਅੱਜ ਦਾ ਵਾਰਿਸ ਸ਼ਾਹ” ਦੀ ਉਪਾਧੀ ਉਸ ਸਮੇਂ ਹੀ ਦੇ ਚੁੱਕੇ ਹਨ, ਜਦ ਕਿ ਉਸਦੀ ਇੱਕ ਵੀ ਕੈਸਿਟ ਮਾਰਕਿਟ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਆਈ । “ਢੋਲ-ਢਮੱਕਿਆਂ” ਦੇ ਵਧਦੇ ਜਾ ਰਹੇ ਸ਼ੋਰ ਸ਼ਰਾਬੇ ਦੇ ਦੌਰ ਵਿੱਚ ਉਸਨੇ ਮਧੁਰ ਸੰਗੀਤ ਤੇ ਆਨੰਦਦਾਇਕ ਸ਼ਾਇਰੀ ਦਾ ਅਹਿਸਾਸ ਕਰਵਾਇਆ ਹੈ । ਸਤਿੰਦਰ, ਜਿਸਦੇ ਇੱਕ-ਇੱਕ ਸਿ਼ਅਰ ਤੇ ਲੱਖਾਂ ਦੁਆਵਾਂ ਦੇਣ ਨੂੰ ਜੀਅ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਜਦ ਗਾਇਨ ਕਰਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਜਾਪਦਾ ਹੈ ਜਿਵੇਂ ਵਰ੍ਹਿਆਂ ਤੋਂ ਤਪ ਰਹੇ ਰੇਗਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਨਿੱਕੀਆਂ-ਨਿੱਕੀਆਂ ਕਣੀਆਂ ਦਾ ਮੀਂਹ ਪੈ ਰਿਹਾ ਹੋਵੇ, ਮਾਰੂਥਲ ਦੀ ਤਪਦੀ ਹਿੱਕ ਦਾ ਸੇਕ ਮੱਠਾ ਪੈ ਰਿਹਾ ਹੋਵੇ । ਇੱਕ ਅਜੀਬ ਜਿਹੇ ਆਨੰਦ ਦਾ ਅਹਿਸਾਸ ਕਰਵਾਉਂਦਾ ਹੈ ।
ਮੈਨੂੰ ਕੀ ਤੇ ਤੈਨੂੰ ਕੀ ?.......... ਵਿਅੰਗ / ਸੁਰਿੰਦਰ ਭਾਰਤੀ ਤਿਵਾੜੀ
ਭਾਰਤ ਇੱਕ ਮਹਾਨ ਦੇਸ਼ ਹੈ ਅਤੇ ਅਸੀਂ ਹਾਂ ਇਸਦੀ ਮਹਾਨ ਸੰਤਾਨ। ਸਾਡਾ ਦੇਸ਼ ਲਗਭਗ ਦੋ ਸੋ ਸਾਲ ਤੱਕ ਅੰਗ੍ਰੇਜਾਂ ਦਾ ਗੁਲਾਮ ਰਿਹਾ ਪਰ ਹੁਣ ਇਹ ‘ਵਿਚਾਰਾ’ ਆਜ਼ਾਦ ਹੋ ਗਿਆ। ਹਜਾਰਾਂ ਬਹਾਦਰ ਭਾਰਤ ਮਾਤਾ ਦੇ ਪੁੱਤਰਾਂ ਧੀਆਂ ਨੇ ਤਸੀਹੇ ਝੱਲੇ। ਕਈ ਅਣਸੁਣੇ ਅਜਿਹੇ ਸ਼ਹੀਦ ਵੀ ਹੋਏ ਜਿੰਨਾਂ ਬਾਰੇ ਅੱਜ ਵੀ ਕੋਈ ਨਹੀਂ ਜਾਣਦਾ। ਆਪਣੀ ਜਵਾਨੀ ਦੇਸ਼ ਤੇ ਵਾਰ ਕੇ ਅੱਜ ਦੀ ਪੀੜ੍ਹੀ ਨੂੰ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦਾ ਤੋਹਫਾ ਦੇਣ ਵਾਲੇ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਖੁਸ਼ਹਾਲੀ ਦੀ ਕਾਮਨਾਂ ਕਰਦੇ ਚਲੇ ਗਏ। ਪੰਜਾਬੀ ਦੀ ਇੱਕ ਕਹਾਵਤ ਹੈ ‘ਭੁੱਖੇ ਜੱਟ ਕਟੋਰਾ ਲੱਭਾ ਪਾਣੀ ਪੀ ਪੀ ਆਫਰਿਆ’। ਆਜ਼ਾਦੀ ਦਾ ਅਰਥ 1947 ਤੋਂ ਬਾਦ ਹੀ ਬਦਲ ਗਿਆ ਲੱਗਦਾ ਹੈ। ਅਸੀਂ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਆਜ਼ਾਦ ਨਾਗਰਿਕ, ਸਾਨੂੰ ਕੁਝ ਵੀ ਕਰਨ ਦੀ ਆਜ਼ਾਦੀ, ਦੁਬਾਰਾ ਗੁਲਾਮ ਹੋਣ ਦੀ ਵੀ।
ਇਸ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਹਰ ਇੱਕ ਨਾਗਰਿਕ ਨੂੰ ਧਨ ਕਮਾਉਣ, ਸਿੱਖਿਆ ਪ੍ਰਾਪਤ, ਸਵੈਮਾਨ ਨਾਲ ਜਿਓਣ, ਸਵੈ-ਰੱਖਿਆ ਕਰਨ, ਸਮਾਨਤਾ ਤੇ ਤਰੱਕੀ ਕਰਨ ਦੇ ਅਧਿਕਾਰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹਨ ਪਰ ......ਪਰ ਮੇਨੂੰ ਸਭ ਤੋਂ ਜਿ਼ਆਦਾ ਅਧਿਕਾਰ ਹਨ, ਸਭ ਤੋਂ ਜਿ਼ਆਦਾ ਆਜ਼ਾਦ ਮੈਂ। ਫਿਰ ਕੀ ਹੋ ਜੂ ਜੇਕਰ ਕਿਸੇ ਨਾਗਰਿਕ ਦਾ ਹੱਕ ਮਾਰਿਆ ਜਾਵੇਗਾ ਪਰ ਮੈਨੂੰ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਮਿਲਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਬੱਸ ਮੇਰਾ ਖਿਆਲ ਰੱਖੋ ਬਾਕੀ ਦੁਨੀਆਂ ਜਾਵੇ ਭਾੜ ਵਿੱਚ। ਮੇਰੇ ਜ਼ਾਇਜ਼ ਨਾਜ਼ਾਇਜ਼ ਢੰਗ ਨਾਲ ਧਨ ਜੋੜੇ ਧਨ ਦਾ, ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਪਹੁੰਚ ਅਤੇ ਨਿੱਜੀ ਅਸਰ ਰਸੂਖ ਦਾ ਕੀ ਲਾਭ ਹੋਇਆ ਜੇਕਰ ਮੈਨੂੰ ਦੂਸਰਿਆਂ ਤੋਂ ਵੱਧ ਹੀ ਨਾਂ ਮਿਲਿਆ? ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਦਾ ਕੰਮ ਹੋਵੇ ਨਾਂ ਹੋਵੇ ਮੇਰੇ ਜ਼ਾਇਜ਼ ਨਾਜ਼ਾਇਜ਼ ਕੰਮ ਹੋਣੇ ਅਤਿ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹਨ, ਇਹ ਪਰਵਾਹ ਨਾਂ ਕਰਨੀ ਕਿ ਦੇਸ਼ ਦਾ ਜਾਂ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਦਾ ਕਿੰਨ੍ਹਾ ਨੁਕਸਾਨ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਇਹ ਗੱਲ ਵੱਖਰੀ ਹੈ ਕਿ ਜੇਕਰ ਮੇਰੇ ਤੋਂ ਕੋਈ ਵੱਧ ਲੈ ਗਿਆ ਫਿਰ ਮੈਂ ਕਨੂੰਨ ਦੀ ਦੁਹਾਈ ਦੇਣ ਲਈ ਆਜ਼ਾਦ। ਮੇਰੇ ਸੁਆਰਥ ਦੇ ਰਾਹ ਵਿੱਚ ਰੋੜਾ ਨਾਂ ਬਣਿਓਂ, ਬਾਕੀ ਸਾਰਾ ਦੇਸ਼ ਲੱਟ ਕੇ ਖਾ ਲਵੋ ......... ਤਾਂ ਮੈਨੂੰ ਕੀ?
ਕਿਸੇ ਨੇ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਜ਼ਾਇਦਾਦ ਨੂੰ ਨੁਕਸਾਨ ਪਹੁੰਚਾਇਆ ......... ਤਾਂ ਮੈਨੂੰ ਕੀ? ਕੋਈ ਜਨਤਕ ਸਥਾਨ ਤੇ ਕੂੜਾ ਸੁੱਟ ਰਿਹਾ ......... ਤਾਂ ਮੈਂ ਕੀ ਕਰਾਂ? ਸਰਕਾਰ ਲੋਕ ਵਿਰੋਧੀ ਕੰਮ ਕਰ ਰਹੀ ਹੈ ......... ਤਾਂ ਮੈਨੂੰ ਕੀ? ਸਮਾਜ ਦੀ ਵੰਡ ਹੋ ਰਹੀ ਹੈ .......... ਤਾ ਮੈਨੂੰ ਕੀ? ਕੋਈ ਦੇਸ਼ ਵਿਰੋਧੀ ਵਿਅਕਤੀ ਨੂੰ ਜਨ-ਪ੍ਰਤੀਨਿਧੀ ਚੁਣ ਲਿਆ ......... ਤਾਂ ਮੈਂ ਫਿਰ ਕੀ ਕਰਾਂ। ਕੋਈ ਵਾਤਾਵਰਣ ਨੂੰ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਤ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ ......... ਤਾਂ ਮੈਨੂੰ ਕੀ? ਕੋਈ ਦੇਸ਼ ਧ੍ਰੋਹ ਕਮਾ ਰਿਹਾ ਹੈ ......... ਤਾਂ ਮੈਨੂੰ ਕੀ? ਭ੍ਰਿਸ਼ਟਾਚਾਰ ਫੈਲ ਰਿਹਾ ਹੈ ......... ਤਾਂ ਮੈਨੂੰ ਕੀ? ਰਾਜਨੀਤੀ ਦਾ ਅਪਰਾਧੀਕਰਨ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੈ ......... ਤਾਂ ਮੈਂ ਕੀ ਕਰਾਂ? ਮੇਰੇ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਦੇ ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਦਾ ਹਨਣ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੈ ......... ਤਾਂ ਮੈਨੂੰ ਕੀ? ਤਗੜੇ ਦਾ ਸੱਤੀਂ ਵਿਹੀ ਸੌ ......... ਤਾਂ ਮੈਨੂੰ ਕੀ ਹੋਣ ਦਿਓ। ਸੰਸਕ੍ਰਿਤੀ ਦਾ ਘਾਣ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੈ ......... ਤਾਂ ਮੈਨੂੰ ਕੀ? ਕਨੂੰਨ ਦੀਆਂ ਧੱਜੀਆਂ ਉਡਾਈਆਂ ਜਾ ਰਹੀਆਂ ਨੇ ......... ਤਾਂ ਮੈਨੂੰ ਕੀ? ਆਰਥਿਕ ਸ਼ੋਸ਼ਣ ਜੋਰਾਂ ਤੇ ਹੈ ......... ਤਾਂ ਮੈਨੂੰ ਕੀ? ਇੱਕੋ ਗੱਲ ਪੁਛਦਾਂ ਦੱਸੋ ਬੱਸ ਮੈਨੂੰ ਕੀ? ਬਸ, ਬਸ, ਬਸ, ਮੈਂ ਆਜ਼ਾਦ, ਕੁਝ ਵੀ ਕਰਨ ਦੀ ਮਰਜ਼ੀ।
ਜੇਕਰ ਕਿਸੇ ਵੱਡੇ ‘ਦੇਸ਼ ਭਗਤ’ ਨੇ ਮੈਨੂੰ ਸਮਝਾਉਣ ਦੀ ਕੋਸਿ਼ਸ਼ ਕੀਤੀ ਤਾਂ ਮੇਰਾ ਜਵਾਬ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਸੁਣ ਲਵੋ ........ ਓਏ ਤੈਨੂੰ ਕੀ? ਮੈਂ ਅਜਿਹਾ ਦੇਸ਼ ਭਗਤ ਬਣ ਗਿਆ ਹਾਂ ਕਿ ਆਪਣੇ ਕੰਮ ਵਿੱਚ ਕਿਸੇ ਦੀ ਦਖਲ ਅੰਦਾਜ਼ੀ ਬਰਦਾਸ਼ਤ ਨਹੀਂ। ਰਿਸ਼ਵਤ ਦੇ ਕੇ ਕੰਮ ਕਰਵਾਇਆ ਤਾਂ ਤੈਨੂੰ ਕੀ। ਜਨਤਕ ਸੜਕ ਤੋੜ ਰਿਹਾ ਹਾਂ ...... ਤਾਂ ਤੈਨੂੰ ਕੀ? ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਨਾਲ ਠੱਗੀ ਮਾਰੀ ...... ਤਾਂ ਤੈਨੂੰ ਕੀ? ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਸ਼ਕਤੀ ਨਾਲ ਨਾਜ਼ਾਇਜ਼ ਕੰਮ ਲਿਆ ...... ਤਾਂ ਤੈਨੂੰ ਕੀ? ਵੋਟ ਨਹੀਂ ਪਾਈ ...... ਤਾਂ ਪੁੱਛਣ ਵਾਲਾ ਤੂੰ ਕੌਣ? ਮੈਂ ਸਰਕਾਰੀ ਕਰਮਚਾਰੀ ਪਰ ਕੰਮ ਨਹੀਂ ਕਰਦਾ ...... ਤਾਂ ਤੈਨੂੰ ਕੀ? ਆਪਣੀ ਮਰਜ਼ੀ ਨਾਲ ਰਸਤਾ ਬੰਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ......ਤਾਂ ਪੁੱਛਣ ਵਾਲਾ ਤੂੰ ਕੌਣ? ‘ਤੇਰੇ ਇਸ ਤਰਾਂ ਕਰਨ’ ਨਾਲ ਦੇਸ਼ ਦਾ ਨੁਕਸਾਨ ਹੋਵੇਗਾ ...... ਪਰ ਤੈਨੂੰ ਕੀ? ਕੋਈ ਸਰਕਾਰੀ ਪੈਸੇ ਦਾ ਦੁਰਉਪਯੋਗ ਕਰ ਰਿਹਾ ...... ਤਾਂ ਤੈਨੂੰ ਕੀ? ਮੇਰੇ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਚੂਨਾਂ ਲਾ ਰਿਹਾ ਹੈ ......ਤਾਂ ਪੁੱਛਣ ਵਾਲਾ ਤੂੰ ਕੌਣ?
ਸਾਂਝਾ ਕੰਮ ਕੋਈ ਹੋਵੇ, ਇੱਕੋ ਸਲੋਗਨ ...... ਮੈਨੂੰ ਕੀ ਜਾਂ ਤੈਨੂੰ ਕੀ। ਮੇਰੇ ਵਾਂਗ ਦੇਸ਼ ਦਾ ਹਰ ਨਾਗਰਿਕ ਅਜਿਹਾ ਬਣ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਉਸਨੂੰ ਕੇਵਲ ਆਪਣੇ ਸਵਾਰਥ ਦੇ ਚਸ਼ਮੇ ਵਿੱਚੋਂ ਹੀ ਦਿਸਦਾ ਹੈ। ਕੁਝ ਲੋਕ ਤਾਂ ਮੰਨਦੇ ਹਨ ਕਿ ‘ਪਾੜੋ ਤੇ ਰਾਜ ਕਰੋ’ ਦੀ ਨੀਤੀ ਨਾਲ ਅੰਗ੍ਰੇਜਾਂ ਨੇ ਸਾਡੇ ਤੇ ਰਾਜ ਕੀਤਾ ਪਰ ਹੁਣ ਸਾਡੀ ‘ਮੈਨੂੰ ਕੀ ਤੇ ਤੈਨੂੰ ਕੀ’ ਦੀ ਨੀਤੀ ਦੇਸ਼ ਨੂੰ ਪੂਰੀ ਤਰਾਂ ਖੋਖਲਾ ਕਰ ਰਹੀ ਹੈ।
ਇਸ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਹਰ ਇੱਕ ਨਾਗਰਿਕ ਨੂੰ ਧਨ ਕਮਾਉਣ, ਸਿੱਖਿਆ ਪ੍ਰਾਪਤ, ਸਵੈਮਾਨ ਨਾਲ ਜਿਓਣ, ਸਵੈ-ਰੱਖਿਆ ਕਰਨ, ਸਮਾਨਤਾ ਤੇ ਤਰੱਕੀ ਕਰਨ ਦੇ ਅਧਿਕਾਰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹਨ ਪਰ ......ਪਰ ਮੇਨੂੰ ਸਭ ਤੋਂ ਜਿ਼ਆਦਾ ਅਧਿਕਾਰ ਹਨ, ਸਭ ਤੋਂ ਜਿ਼ਆਦਾ ਆਜ਼ਾਦ ਮੈਂ। ਫਿਰ ਕੀ ਹੋ ਜੂ ਜੇਕਰ ਕਿਸੇ ਨਾਗਰਿਕ ਦਾ ਹੱਕ ਮਾਰਿਆ ਜਾਵੇਗਾ ਪਰ ਮੈਨੂੰ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਮਿਲਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਬੱਸ ਮੇਰਾ ਖਿਆਲ ਰੱਖੋ ਬਾਕੀ ਦੁਨੀਆਂ ਜਾਵੇ ਭਾੜ ਵਿੱਚ। ਮੇਰੇ ਜ਼ਾਇਜ਼ ਨਾਜ਼ਾਇਜ਼ ਢੰਗ ਨਾਲ ਧਨ ਜੋੜੇ ਧਨ ਦਾ, ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਪਹੁੰਚ ਅਤੇ ਨਿੱਜੀ ਅਸਰ ਰਸੂਖ ਦਾ ਕੀ ਲਾਭ ਹੋਇਆ ਜੇਕਰ ਮੈਨੂੰ ਦੂਸਰਿਆਂ ਤੋਂ ਵੱਧ ਹੀ ਨਾਂ ਮਿਲਿਆ? ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਦਾ ਕੰਮ ਹੋਵੇ ਨਾਂ ਹੋਵੇ ਮੇਰੇ ਜ਼ਾਇਜ਼ ਨਾਜ਼ਾਇਜ਼ ਕੰਮ ਹੋਣੇ ਅਤਿ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹਨ, ਇਹ ਪਰਵਾਹ ਨਾਂ ਕਰਨੀ ਕਿ ਦੇਸ਼ ਦਾ ਜਾਂ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਦਾ ਕਿੰਨ੍ਹਾ ਨੁਕਸਾਨ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਇਹ ਗੱਲ ਵੱਖਰੀ ਹੈ ਕਿ ਜੇਕਰ ਮੇਰੇ ਤੋਂ ਕੋਈ ਵੱਧ ਲੈ ਗਿਆ ਫਿਰ ਮੈਂ ਕਨੂੰਨ ਦੀ ਦੁਹਾਈ ਦੇਣ ਲਈ ਆਜ਼ਾਦ। ਮੇਰੇ ਸੁਆਰਥ ਦੇ ਰਾਹ ਵਿੱਚ ਰੋੜਾ ਨਾਂ ਬਣਿਓਂ, ਬਾਕੀ ਸਾਰਾ ਦੇਸ਼ ਲੱਟ ਕੇ ਖਾ ਲਵੋ ......... ਤਾਂ ਮੈਨੂੰ ਕੀ?
ਕਿਸੇ ਨੇ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਜ਼ਾਇਦਾਦ ਨੂੰ ਨੁਕਸਾਨ ਪਹੁੰਚਾਇਆ ......... ਤਾਂ ਮੈਨੂੰ ਕੀ? ਕੋਈ ਜਨਤਕ ਸਥਾਨ ਤੇ ਕੂੜਾ ਸੁੱਟ ਰਿਹਾ ......... ਤਾਂ ਮੈਂ ਕੀ ਕਰਾਂ? ਸਰਕਾਰ ਲੋਕ ਵਿਰੋਧੀ ਕੰਮ ਕਰ ਰਹੀ ਹੈ ......... ਤਾਂ ਮੈਨੂੰ ਕੀ? ਸਮਾਜ ਦੀ ਵੰਡ ਹੋ ਰਹੀ ਹੈ .......... ਤਾ ਮੈਨੂੰ ਕੀ? ਕੋਈ ਦੇਸ਼ ਵਿਰੋਧੀ ਵਿਅਕਤੀ ਨੂੰ ਜਨ-ਪ੍ਰਤੀਨਿਧੀ ਚੁਣ ਲਿਆ ......... ਤਾਂ ਮੈਂ ਫਿਰ ਕੀ ਕਰਾਂ। ਕੋਈ ਵਾਤਾਵਰਣ ਨੂੰ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਤ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ ......... ਤਾਂ ਮੈਨੂੰ ਕੀ? ਕੋਈ ਦੇਸ਼ ਧ੍ਰੋਹ ਕਮਾ ਰਿਹਾ ਹੈ ......... ਤਾਂ ਮੈਨੂੰ ਕੀ? ਭ੍ਰਿਸ਼ਟਾਚਾਰ ਫੈਲ ਰਿਹਾ ਹੈ ......... ਤਾਂ ਮੈਨੂੰ ਕੀ? ਰਾਜਨੀਤੀ ਦਾ ਅਪਰਾਧੀਕਰਨ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੈ ......... ਤਾਂ ਮੈਂ ਕੀ ਕਰਾਂ? ਮੇਰੇ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਦੇ ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਦਾ ਹਨਣ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੈ ......... ਤਾਂ ਮੈਨੂੰ ਕੀ? ਤਗੜੇ ਦਾ ਸੱਤੀਂ ਵਿਹੀ ਸੌ ......... ਤਾਂ ਮੈਨੂੰ ਕੀ ਹੋਣ ਦਿਓ। ਸੰਸਕ੍ਰਿਤੀ ਦਾ ਘਾਣ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੈ ......... ਤਾਂ ਮੈਨੂੰ ਕੀ? ਕਨੂੰਨ ਦੀਆਂ ਧੱਜੀਆਂ ਉਡਾਈਆਂ ਜਾ ਰਹੀਆਂ ਨੇ ......... ਤਾਂ ਮੈਨੂੰ ਕੀ? ਆਰਥਿਕ ਸ਼ੋਸ਼ਣ ਜੋਰਾਂ ਤੇ ਹੈ ......... ਤਾਂ ਮੈਨੂੰ ਕੀ? ਇੱਕੋ ਗੱਲ ਪੁਛਦਾਂ ਦੱਸੋ ਬੱਸ ਮੈਨੂੰ ਕੀ? ਬਸ, ਬਸ, ਬਸ, ਮੈਂ ਆਜ਼ਾਦ, ਕੁਝ ਵੀ ਕਰਨ ਦੀ ਮਰਜ਼ੀ।
ਜੇਕਰ ਕਿਸੇ ਵੱਡੇ ‘ਦੇਸ਼ ਭਗਤ’ ਨੇ ਮੈਨੂੰ ਸਮਝਾਉਣ ਦੀ ਕੋਸਿ਼ਸ਼ ਕੀਤੀ ਤਾਂ ਮੇਰਾ ਜਵਾਬ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਸੁਣ ਲਵੋ ........ ਓਏ ਤੈਨੂੰ ਕੀ? ਮੈਂ ਅਜਿਹਾ ਦੇਸ਼ ਭਗਤ ਬਣ ਗਿਆ ਹਾਂ ਕਿ ਆਪਣੇ ਕੰਮ ਵਿੱਚ ਕਿਸੇ ਦੀ ਦਖਲ ਅੰਦਾਜ਼ੀ ਬਰਦਾਸ਼ਤ ਨਹੀਂ। ਰਿਸ਼ਵਤ ਦੇ ਕੇ ਕੰਮ ਕਰਵਾਇਆ ਤਾਂ ਤੈਨੂੰ ਕੀ। ਜਨਤਕ ਸੜਕ ਤੋੜ ਰਿਹਾ ਹਾਂ ...... ਤਾਂ ਤੈਨੂੰ ਕੀ? ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਨਾਲ ਠੱਗੀ ਮਾਰੀ ...... ਤਾਂ ਤੈਨੂੰ ਕੀ? ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਸ਼ਕਤੀ ਨਾਲ ਨਾਜ਼ਾਇਜ਼ ਕੰਮ ਲਿਆ ...... ਤਾਂ ਤੈਨੂੰ ਕੀ? ਵੋਟ ਨਹੀਂ ਪਾਈ ...... ਤਾਂ ਪੁੱਛਣ ਵਾਲਾ ਤੂੰ ਕੌਣ? ਮੈਂ ਸਰਕਾਰੀ ਕਰਮਚਾਰੀ ਪਰ ਕੰਮ ਨਹੀਂ ਕਰਦਾ ...... ਤਾਂ ਤੈਨੂੰ ਕੀ? ਆਪਣੀ ਮਰਜ਼ੀ ਨਾਲ ਰਸਤਾ ਬੰਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ......ਤਾਂ ਪੁੱਛਣ ਵਾਲਾ ਤੂੰ ਕੌਣ? ‘ਤੇਰੇ ਇਸ ਤਰਾਂ ਕਰਨ’ ਨਾਲ ਦੇਸ਼ ਦਾ ਨੁਕਸਾਨ ਹੋਵੇਗਾ ...... ਪਰ ਤੈਨੂੰ ਕੀ? ਕੋਈ ਸਰਕਾਰੀ ਪੈਸੇ ਦਾ ਦੁਰਉਪਯੋਗ ਕਰ ਰਿਹਾ ...... ਤਾਂ ਤੈਨੂੰ ਕੀ? ਮੇਰੇ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਚੂਨਾਂ ਲਾ ਰਿਹਾ ਹੈ ......ਤਾਂ ਪੁੱਛਣ ਵਾਲਾ ਤੂੰ ਕੌਣ?
ਸਾਂਝਾ ਕੰਮ ਕੋਈ ਹੋਵੇ, ਇੱਕੋ ਸਲੋਗਨ ...... ਮੈਨੂੰ ਕੀ ਜਾਂ ਤੈਨੂੰ ਕੀ। ਮੇਰੇ ਵਾਂਗ ਦੇਸ਼ ਦਾ ਹਰ ਨਾਗਰਿਕ ਅਜਿਹਾ ਬਣ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਉਸਨੂੰ ਕੇਵਲ ਆਪਣੇ ਸਵਾਰਥ ਦੇ ਚਸ਼ਮੇ ਵਿੱਚੋਂ ਹੀ ਦਿਸਦਾ ਹੈ। ਕੁਝ ਲੋਕ ਤਾਂ ਮੰਨਦੇ ਹਨ ਕਿ ‘ਪਾੜੋ ਤੇ ਰਾਜ ਕਰੋ’ ਦੀ ਨੀਤੀ ਨਾਲ ਅੰਗ੍ਰੇਜਾਂ ਨੇ ਸਾਡੇ ਤੇ ਰਾਜ ਕੀਤਾ ਪਰ ਹੁਣ ਸਾਡੀ ‘ਮੈਨੂੰ ਕੀ ਤੇ ਤੈਨੂੰ ਕੀ’ ਦੀ ਨੀਤੀ ਦੇਸ਼ ਨੂੰ ਪੂਰੀ ਤਰਾਂ ਖੋਖਲਾ ਕਰ ਰਹੀ ਹੈ।
ਮੈਂ ਤਾਂ ਇਕ ਆਵਾਜ਼.........ਗ਼ਜ਼ਲ / ਵਿਜੈ ਵਿਵੇਕ
ਮੇਰੀ ਮੈਂ ਨੇ ਮੈਥੋਂ ਏਥੋਂ ਤੀਕਰ ਵੀ ਕਰਵਾਇਆ
ਚੋਚਲਿਆਂ ਦੇ ਮੂੰਹ 'ਚੋਂ ਖੋਹ ਕੇ ਮੈਂ ਗਿਰਝਾਂ ਨੂੰ ਪਾਇਆ
ਕੰਡੇ, ਕਿਰਚਾਂ, ਨਸ਼ਤਰ, ਖ਼ੰਜਰ, ਹੋਰ ਬਹੁਤ ਸਰਮਾਇਆ
ਇਹ ਕਿਸਦੀ ਅਣਹੋਂਦ ਕਿ ਜਿਸ ਨੇ ਰਾਤ ਦਿਨੇ ਤੜਪਾਇਆ
ਤੂੰ ਸਰਵਰ ਤੂੰ ਪਾਕ ਪਵਿੱਤਰ, ਮੈਂ ਪੱਥਰ ਮੈਂ ਪਾਪੀ
ਕਿਸ ਰਾਤੇ ਮੈਂ ਤੇਰਾ ਸੁੱਤਾ ਪਾਣੀ ਨਹੀਂ ਜਗਾਇਆ
ਹਾਲੇ ਤੀਕਰ ਤਾਂ ਚੇਤੇ ਨੇ ਸਭ ਯਾਰਾਂ ਦੇ ਚਿਹਰੇ
ਇਹ ਚਿਹਰੇ ਵੀ ਭੁੱਲ ਜਾਵਣ ਤੂੰ ਇੰਜ ਨਾ ਕਰੀਂ ਖ਼ੁਦਾਇਆ
ਯਾਦ ਆਏਗੀ ਟੁੱਟੀ ਕਿਸ਼ਤੀ ਤੇ ਖ਼ਸਤਾ ਜਿਹੇ ਚੱਪੂ
ਇਕ ਸੁੱਕਾ ਦਰਿਆ ਜਦ ਤੇਰੇ ਗਲ਼ ਤੀਕਰ ਚੜ੍ਹ ਆਇਆ
ਮੈਂ ਤਾਂ ਇਕ ਆਵਾਜ਼ ਸੁਣੀ ਸੀ ਮੇਰਾ ਨਾਂ ਲੈਂਦੀ ਸੀ
ਮੈਂ ਕੀ ਜਾਣਾਂ ਮੈਨੂੰ ਕਿਸ ਨੇ ਕਿਹੜੀ ਜਗ੍ਹਾ ਬੁਲਾਇਆ
ਚੋਚਲਿਆਂ ਦੇ ਮੂੰਹ 'ਚੋਂ ਖੋਹ ਕੇ ਮੈਂ ਗਿਰਝਾਂ ਨੂੰ ਪਾਇਆ
ਕੰਡੇ, ਕਿਰਚਾਂ, ਨਸ਼ਤਰ, ਖ਼ੰਜਰ, ਹੋਰ ਬਹੁਤ ਸਰਮਾਇਆ
ਇਹ ਕਿਸਦੀ ਅਣਹੋਂਦ ਕਿ ਜਿਸ ਨੇ ਰਾਤ ਦਿਨੇ ਤੜਪਾਇਆ
ਤੂੰ ਸਰਵਰ ਤੂੰ ਪਾਕ ਪਵਿੱਤਰ, ਮੈਂ ਪੱਥਰ ਮੈਂ ਪਾਪੀ
ਕਿਸ ਰਾਤੇ ਮੈਂ ਤੇਰਾ ਸੁੱਤਾ ਪਾਣੀ ਨਹੀਂ ਜਗਾਇਆ
ਹਾਲੇ ਤੀਕਰ ਤਾਂ ਚੇਤੇ ਨੇ ਸਭ ਯਾਰਾਂ ਦੇ ਚਿਹਰੇ
ਇਹ ਚਿਹਰੇ ਵੀ ਭੁੱਲ ਜਾਵਣ ਤੂੰ ਇੰਜ ਨਾ ਕਰੀਂ ਖ਼ੁਦਾਇਆ
ਯਾਦ ਆਏਗੀ ਟੁੱਟੀ ਕਿਸ਼ਤੀ ਤੇ ਖ਼ਸਤਾ ਜਿਹੇ ਚੱਪੂ
ਇਕ ਸੁੱਕਾ ਦਰਿਆ ਜਦ ਤੇਰੇ ਗਲ਼ ਤੀਕਰ ਚੜ੍ਹ ਆਇਆ
ਮੈਂ ਤਾਂ ਇਕ ਆਵਾਜ਼ ਸੁਣੀ ਸੀ ਮੇਰਾ ਨਾਂ ਲੈਂਦੀ ਸੀ
ਮੈਂ ਕੀ ਜਾਣਾਂ ਮੈਨੂੰ ਕਿਸ ਨੇ ਕਿਹੜੀ ਜਗ੍ਹਾ ਬੁਲਾਇਆ
ਸੰਤ ਢੱਡਰੀਆਂ ਵਾਲਿ਼ਆਂ ਨੇ ਬੂ-ਪਾਹਰਿਆ ਕਿਉਂ ਕੀਤੀ?.......... ਲੇਖ਼ / ਅਮਨਦੀਪ ਸਿੰਘ ਕਾਲਕਟ (ਬਰਲਿਨ)
ਅੱਜ ਕੱਲ੍ਹ ਮਸ਼ਹੂਰ ਪੰਜਾਬੀ ਗਾਇਕ ਬੱਬੂ ਮਾਨ ਦੀ ਨਵੀਂ ਐਲਬਮ "ਸਿੰਘ ਬੈਟਰ ਦੈਨ ਕਿੰਗ" ਨੇ ਧੁੰਮਾਂ ਮਚਾਈਆਂ ਹੋਈਆਂ ਹਨ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਬੱਬੂ ਮਾਨ ਹੁਣਾਂ ਵੱਲੋਂ ਜਿੰਨੀ ਨਿੱਡਰਤਾ ਅਤੇ ਹਰ ਆਮ ਇਨਸਾਨ ਨੂੰ ਸਮਝਣ ਵਾਲ਼ੇ ਲਫਜ਼ਾਂ ਨਾਲ਼ ਸੱਚ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ, ਉਹ ਕਾਬਿਲੇ ਤਾਰੀਫ਼ ਹੈ। ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਇਸ ਐਲਬਮ ਵਿਚਲੇ ਸਾਰੇ ਗੀਤਾਂ ਦੇ ਬੋਲ ਵਧੇਰੇ ਗਿਣਤੀ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਦਿਲਾਂ ਵਿੱਚ 'ਘਰ' ਕਰ ਗਏ ਹਨ। ਖਾਸ ਕਰ ਨੌਜੁਆਨ ਵਰਗ ਦੇ ਜਾਗਰਤੀ ਭਰੇ ਦਿਲਾਂ ਵਿਚ! ਪਹਿਲਾਂ ਤਾਂ ਮੈਂ ਇਹ ਸਪੱਸ਼ਟ ਕਰ ਦਿਆਂ ਕਿ ਬੱਬੂ ਮਾਨ ਨਾਲ਼ ਹਾਲੇ ਤੱਕ ਮੇਰੀ ਕਿਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀ ਵੀ ਸਾਂਝ ਨਹੀਂ ਰਹੀ, ਤਾਂ ਕਿ ਕੋਈ ਇਹ ਨਾ ਸਮਝੇ ਕਿ ਸ਼ਾਇਦ ਕਿਸੇ ਕਾਰਨ ਮੈਂ ਉਸ ਦੀ 'ਤਾਰੀਫ਼' ਕਰਨ ਲੱਗਾ ਹਾਂ। ਇੱਥੋਂ ਤੱਕ ਕਿ ਚਾਰ ਕੁ ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਇੱਕ ਲੇਖ ਲਿਖ ਕੇ ਮੈਂ ਇੱਕ ਗੀਤ ਦੇ ਬੋਲਾਂ ਕਰਕੇ ਉਸਦੀ ਆਲੋਚਨਾਂ ਵੀ ਕੀਤੀ ਸੀ, ਅਤੇ ਅੱਜ ਇਹ ਲੇਖ ਲਿਖਦਿਆਂ ਮੈਂ ਇਸੇ ਬੱਬੂ ਮਾਨ ਦਾ ਪ੍ਰਸ਼ੰਸਕ ਬਣ ਚੁੱਕਾ ਹਾਂ, ਜਿਸ ਨੇ ਭੇਡਾਂ ਦੀ ਬਾਬਤ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਵੱਲੋਂ ਅਖੌਤੀ ਡੇਰੇਦਾਰਾਂ ਵੱਲ ਨੂੰ ਚਿਰਾਂ ਤੋਂ ਲਾਈ ਦੌੜ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇਂ ਖੜ੍ਹ, ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਰਾਖਾ ਬਣ ਕੇ ਅਸਲੀ ਘਰ ਵੱਲ ਪਰਤਣ ਨੂੰ ਆਵਾਜ਼ ਮਾਰੀ ਹੈ। ਉਸ ਦੇ ਇੱਕ ਗੀਤ ਦੇ ਬੋਲ ਨੇ:
"ਪਵਣੁ ਗੁਰੂ ਪਾਣੀ ਪਿਤਾ, ਮਾਤਾ ਧਰਤਿ ਮਹਤੁ।"
ਹੋਰ ਕਿਸੇ ਡੇਰੇ ਤੇ ਜਾਣ ਦੀ, ਤੈਨੂੰ ਲੋੜ ਕੀ ਦੱਸ !
ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਉਸ ਨੇ ਸਮੁੱਚੇ ਸਿੱਖ ਜਗਤ ਨੂੰ ਝੰਜੋੜਿਆ ਹੈ ਕਿ ਅੱਜ ਅਸੀਂ ਧੰਨ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੁਆਰਾ ਚਲਾਏ ਨਿਰਮਲ ਪੰਥ ਦੇ ਸਿਧਾਂਤ "ਸ਼ਬਦ ਗੁਰੂ ਸੁਰਤ ਧੁਨ ਚੇਲਾ" ਨੂੰ ਛੱਡ ਕੇ ਇਹਨਾਂ ਬਾਬਿਆਂ ਦੇ ਡੇਰਿਆਂ ਨੂੰ ਤੁਰੇ ਜਾ ਰਹੇ ਹਾਂ। ਜਿਸ ਸ਼ਬਦ ਗੁਰੂ ਦੇ ਲੜ ਲਾ ਕੇ ਦਸਵੇਂ "ਨਾਨਕ" ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੇ ਧੰਨ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਅੱਗੇ ਸੀਸ ਝੁਕਾ ਕੇ ਸੰਗਤ ਨੂੰ "ਗੁਰੂ ਮਾਨਿਉ ਗ੍ਰੰਥ" ਦਾ ਉਪਦੇਸ਼ ਦਿੱਤਾ ਸੀ, ਉਸੇ ਗੁਰੂ ਦੀ ਹਜ਼ੂਰੀ ਵਿੱਚ ਜਦ ਇਹ ਬਾਬੇ ਆਉਂਦੇ ਹਨ ਤਾਂ ਸੰਗਤ ਸ਼ਬਦ ਗੁਰੂ ਵੱਲ ਨੂੰ ਪਿੱਠ ਕਰਕੇ ਇਹਨਾਂ ਦੇ ਪੈਰਾਂ ਵਿੱਚ ਮੱਥੇ ਟੇਕਦੀ ਆਮ ਹੀ ਦੇਖੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਦਸਵੇਂ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਨੇ ਸਿੱਖ ਨੂੰ ਗੁਰੂ ਦੇ ਸਤਿਕਾਰ ਅਤੇ ਮਜ਼ਲੂਮ ਦੀ ਰਾਖੀ ਵਾਸਤੇ 'ਸੰਤ ਸਿਪਾਹੀ' ਬਣਾਇਆ ਸੀ। ਇਹ ਬਾਬੇ ਵੀ ਇਹ ਕਹਿੰਦੇ ਨਹੀਂ ਥੱਕਦੇ ਕਿ ਅਸੀਂ ਗੁਰੂ ਦੇ ਸਤਿਕਾਰ ਵਾਸਤੇ ਹਮੇਸ਼ਾਂ ਯਤਨਸ਼ੀਲ ਹਾਂ। ਜਦੋਂ ਸਿਰਸੇ ਵਾਲ਼ੇ ਸੌਦਾ ਸਾਧ ਨੇ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਵਾਲ਼ਾ ਬਾਣਾ ਪਾ ਕੇ ਸ਼ਰੇਆਮ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਵੰਗਾਰਿਆ ਤਾਂ ਉਸ ਵੇਲੇ ਸਾਰੀ ਕੌਮ ਇਹਨਾਂ ਦੇ ਮੂੰਹ ਵੱਲ ਦੇਖਦੀ ਰਹੀ ਕਿ ਸਾਨੂੰ ਕੋਈ ਅਗਵਾਈ ਦੇਣ ਵਾਲ਼ਾ ਉੱਠੇ। ਕੁਝ ਕੁ ਹਸਤੀਆਂ ਨੂੰ ਛੱਡ ਕੇ ਸਾਰੇ ਬਾਬੇ, ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਕਮੇਟੀ, ਅਤੇ ਸਾਡੇ ਜੱਥੇਦਾਰ ਮੂੰਹ ਵਿੱਚ ਘੁੰਗਣੀਆਂ ਪਾ ਕੇ ਬੈਠ ਗਏ ਅਤੇ ਐਸ਼ੋ ਅਰਾਮ ਨਾਲ਼ ਆਪਣੀਂ ਜਿੰਦਗੀ ਜੀ ਰਹੇ ਹਨ। ਜਦ ਕਿ ਸਤਿਗੁਰੂ ਦਾ ਕਥਨ ਹੈ,
"ਜਿਸੁ ਪਿਆਰੇ ਸੰਗਿ ਨੇਹੁ, ਤਿਸੁ ਆਗੈ ਮਰਿ ਚਲੀਐ, ਧ੍ਰਿਗੁ ਜੀਵਣੁ ਸੰਸਾਰਿ ਤਾ ਕੈ ਪਾਛੈ ਜੀਵਣਾ।।" (ਪੰਨਾਂ 83)
ਉਸ ਵੇਲੇ ਬੋਲੇ ਨੀ, ਅੱਜ ਜੇਕਰ ਬੱਬੂ ਮਾਨ ਨੇਂ ਇਹਨਾਂ ਦੇ ਜੀਵਨ, ਰਹਿਣ-ਸਹਿਣ ਦੀ ਤੁਲਨਾ ਧੰਨ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੇ ਸਾਦਗੀ ਭਰੇ ਜੀਵਨ ਨਾਲ਼ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਤਾਂ ਇਹਨਾਂ ਨੂੰ ਬੜਾ ਦੁੱਖ ਲੱਗਿਆ। ਫੋਕੀਆਂ ਦਲੀਲਾਂ ਦੇਣ ਲੱਗ ਪਏ ਕਿ ਜੀ ਪਿਛਲੇ ਸਮਿਆਂ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਸਾਧਨ ਨਹੀਂ ਸਨ, ਇਸ ਕਰਕੇ ਸੰਗਤਾਂ ਅਤੇ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਵੀ ਪੈਦਲ ਚੱਲਦੇ ਰਹੇ। ਇੱਥੇ ਇਹ ਵਰਨਣਯੋਗ ਹੈ ਕਿ ਅਸੀਂ ਉਹਨਾਂ ਵੇਲਿਆਂ ਦੀਆਂ ਸਾਖੀਆਂ ਵਿੱਚ ਘੋੜਿਆਂ, ਰੱਥਾਂ ਦਾ ਜਿ਼ਕਰ ਆਮ ਸੁਣਦੇ ਹਾਂ, ਜੇਕਰ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਚਾਹੁੰਦੇ ਤਾਂ ਉਹ ਵੀ ਇਹ ਸਾਧਨ ਅਪਣਾ ਸਕਦੇ ਸਨ ਪਰ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਅਜਿਹਾ ਨਹੀ ਕੀਤਾ। ਇੱਥੋਂ ਤੱਕ ਕਿ ਉਹਨਾਂ ਨੇਂ ਤਾਂ ਵਪਾਰ ਕਰਨ ਲਈ ਪਿਤਾ ਜੀ ਤੋਂ ਮਿਲ਼ੇ ਵੀਹ ਰੁਪਈਆਂ ਦਾ ਵੀ ਭੁੱਖੇ ਸਾਧੂਆਂ ਨੂੰ ਭੋਜਨ ਛਕਾ ਦਿੱਤਾ ਸੀ ਅਤੇ ਅਕਾਲ ਪੁਰਖ ਦਾ ਸ਼ੁਕਰਾਨਾ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਅਗਲੀ ਗੱਲ ਬਾਣੀ ਪੜ੍ਹਨ ਵਾਲ਼ੇ ਇਨਸਾਨ ਦੇ ਧੁਰ ਅੰਦਰ ਤੱਕ ਨਿਮਰਤਾ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ। ਧੁਰ ਕੀ ਬਾਣੀ ਦਾ ਫੁਰਮਾਨ ਵੀ ਹੈ, "ਮਿਠਤੁ ਨੀਵੀ ਨਾਨਕਾ, ਗੁਣ ਚੰਗਿਆਈਆ ਤਤੁ।।"
ਪਰ ਇੱਥੇ ਤਾਂ ਬਾਬਿਆਂ ਦੇ ਬੋਲ ਨੇ ਕਿ ਛੱਜ ਤਾਂ ਬੋਲੇ, ਛਾਨਣੀਂ ਕੀ ਬੋਲੇ ਜੀਹਦੇ ਵਿੱਚ ਛੱਤੀ ਸੌ ਛੇਕ ਹਨ..? ਕਿੰਨੀ ਹੇਠਲੇ ਪੱਧਰ ਦੀ ਸ਼ਬਦਾਵਲੀ ਹੈ? ਕੀ ਇਹ 'ਕੋਮਲ' ਭਾਸ਼ਾ ਕਿਸੇ ਸੰਤ ਜੀ ਦੀ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ..? ਇਸ ਗੱਲ ਨਾਲ਼ ਜਿ਼ਆਦਾਤਾਰ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਦੁੱਖ ਲੱਗਾ ਹੈ। ਕੌਣ ਸਹੀ ਹੈ ਕੌਣ ਗਲਤ? ਇਸ ਦਾ ਪਤਾ ਸਾਰੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਉਸੇ ਵੇਲੇ ਹੀ ਲੱਗ ਗਿਆ ਸੀ, ਜਦੋਂ ਇੱਕ ਟੀ.ਵੀ. ਚੈਨਲ ਨੇ ਇਸ ਮੁੱਦੇ ਤੇ ਵੋਟਾਂ ਪੁਆਈਆਂ ਸਨ ਅਤੇ ਅੱਸੀ ਫ਼ੀਸਦੀ ਬੱਬੂ ਮਾਨ ਦੇ ਹੱਕ ਵਿੱਚ ਗਈਆਂ ਸਨ। ਹੁਣ ਇੰਗਲੈਂਡ ਵਿੱਚ ਵੀ ਇੱਕ ਚੈਨਲ ਨੇਂ ਵੋਟਾਂ ਪੁਆਈਆਂ ਤਾਂ ਬਹੱਤਰ ਫੀਸਦੀ ਲੋਕ ਬੱਬੂ ਮਾਨ ਦੇ ਹੱਕ ਵਿੱਚ ਖੜ੍ਹੇ। ਇਹ ਗੱਲਾਂ ਲਿਖਣ ਦਾ ਮਤਲਬ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਬਾਬਿਆਂ ਨੂੰ ਇਹ ਸਮਝਣਾਂ ਪਵੇਗਾ ਕਿ ਇਹ ਸੰਗਤ ਦੁਆਰਾ ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਪੈਸੇ ਦੀ ਯੋਗ ਥਾਵਾਂ ਤੇ ਵਰਤੋਂ ਕਰਨ ਅਤੇ ਜਿਸ ਵਿਸ਼ੇ ਕਰਕੇ ਇਹਨਾਂ ਨੂੰ ਅੱਜ ਖ਼ਰੀਆਂ ਖ਼ਰੀਆਂ ਸੁਣਨੀਆਂ ਪਈਆਂ ਹਨ, ਇਹ ਆਪਣਾ ਜੀਵਨ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦਾ ਬਣਾ ਲੈਣ ਕਿ ਕੋਈ ਉਂਗਲ਼ ਨਾ ਉਠਾ ਸਕੇ। ਬੱਬੂ ਮਾਨ ਨੇਂ ਤਾਂ ਸਿਰਫ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਜਾਗ੍ਰਿਤ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸਿ਼ਸ਼ ਕੀਤੀ ਹੈ। ਇਸ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਉਸ ਨੇਂ ਹੋਰ ਵੀ ਕਈ ਗਾਣੇ ਗਾਏ ਹਨ ਜਿਹਨਾਂ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਮੁੱਖ:
"...ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਆ ਗਿਆ ਸਰਾਭਾ ਕਿੱਥੇ ਰਹਿ ਗਿਆ
ਸਾਰੀ ਅਜ਼ਾਦੀ 'ਕੱਲਾ ਗਾਂਧੀ ਤਾਂ ਨੀ ਲੈ ਗਿਆ,
ਗਦਰੀ ਬਾਬਿਆਂ ਦਾ ਕਿਵੇਂ ਗਦਰ ਭੁਲਾਵਾਂ ਮੈਂ
ਝੂਠੇ ਇਤਿਹਾਸ ਉੱਤੇ ਮੋਹਰ ਕਿਵੇਂ ਲਾਵਾਂ ਮੈਂ..!"
ਉਸਦੀ ਆਪਣੀਂ ਜ਼ੁਬਾਨੀ ਕਿ ਇਸ ਗੀਤ ਕਰਕੇ ਤਾਂ ਉਸ ਨੂੰ ਕਚਿਹਰੀਆਂ ਦੇ ਚੱਕਰ ਵੀ ਲਾਉਣੇ ਪਏ ਕਿਉਂਕਿ ਕਿਸੇ ਨੇ ਕੇਸ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ ਕਿ ਗਾਂਧੀ ਦੇ ਖਿਲਾਫ ਬੋਲਿਆ ਹੈ। ਅੱਗੇ ਉਸਦੇ ਗਾਏ ਗੀਤਾਂ ਦੇ ਬੋਲ ਹਨ:
"ਜਿਹੜਾ ਧਰਮ ਲਈ ਮਰਦਾ ਉਹਨੂੰ ਕਿੱਥੇ ਯਾਦ ਕੋਈ ਕਰਦਾ
ਜਿਹੜਾ ਪਾਵਰ ਵਿੱਚ ਹੁੰਦਾ ਹਰ ਕੋਈ ਉਹਦਾ ਪਾਣੀਂ ਭਰਦਾ।"
ਜਾਂ ਫਿਰ
"ਆਹ ਅਫ਼ਗਾਨ ਜਿਹਨਾਂ ਨਾਲ਼ ਲੜਕੇ ਗੋਰੇ ਵੀ ਹਨ ਥੱਕੇ
ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਨਲੂਏ ਨੇ ਕੀਤਾ ਰਾਜ ਤੇ ਤੋੜੇ ਨੱਕੇ,
ਸੌਂ ਜਾ ਪੁੱਤਰਾ ਸੌਂ ਜਾ, ਸਿੰਘਾਂ ਦੇ ਹੱਥ ਬੜੇ ਭਾਰੀ ਨੇ
ਮਰਨੋ ਮੂਲ ਨਾ ਡਰਦੇ ਜਿਹੜੇ ਮੌਤ ਦੇ ਵਪਾਰੀ ਨੇਂ"
ਭਲਾਂ ਦੱਸੋ ਕਿ ਇਹਨਾਂ ਵਿੱਚ ਇਤਰਾਜ਼ਯੋਗ ਕੀ ਹੈ? ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਕੁਝ ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਚੁਰਾਸੀ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਤ੍ਰਾਸਦੀ ਨੂੰ ਪੇਸ਼ ਕਰਦੀ ਬੱਬੂ ਮਾਨ ਦੁਆਰਾ ਕਰਜ਼ਾ ਚੁੱਕ ਕੇ ਬਣਾਈ ਗਈ ਫਿਲਮ "ਹਵਾਏਂ" ਦੀ ਵੀ ਸਿਫ਼ਤ ਕਰਨੀ ਬਣਦੀ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ ਸਹੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਿਨਮਿਆਂ ਵਿੱਚ ਲੱਗਣ ਹੀ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਸੀ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦਾ ਵਿਸ਼ਾ ਲੈ ਕੇ ਫਿ਼ਲਮ ਬਣਾਉਣ ਨੂੰ ਕੋਈ ਦਰਦ ਜਾਂ ਚੰਗਾ ਜਜ਼ਬਾ ਹੀ ਕਹਿ ਸਕਦੇ ਹਾਂ, ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਅਗਰ ਪੈਸਾ ਕਮਾਉਣ ਦੀ ਗੱਲ ਹੋਵੇ, ਤਾਂ ਮੈਨੂੰ ਨਹੀਂ ਲੱਗਦਾ ਕਿ ਇਸ ਫਿਲਮ ਦੁਆਰਾ ਚੜ੍ਹਿਆ ਕਰਜ਼ਾ ਹਾਲੇ ਤੱਕ ਵੀ ਉਸ ਦੇ ਸਿਰੋਂ ਲੱਥਾ ਹੋਵੇ। ਇਸ ਸਭ ਕਾਸੇ ਵਿੱਚੋਂ ਉਸਦੀ ਸੋਚ ਦੀ ਸਿਫ਼ਤ ਤਾਂ ਕਿਸੇ ਨੇ ਕੀ ਕਰਨੀ ਹੈ? ਸਗੋਂ ਉਸ ਨੂੰ ਭੰਡਣ ਤੇ ਹੀ ਸਾਰੇ ਲੱਗੇ ਹੋਏ ਹਨ। ਪੰਥ ਦੇ ਇੱਕ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਢਾਡੀ ਪ੍ਰਚਾਰਕ ਭਾਈ ਤਰਸੇਮ ਸਿੰਘ ਮੋਰਾਂਵਾਲ਼ੀ ਜਿਹਨਾਂ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਸੁਣਾਉਣ ਦੇ ਅੰਦਾਜ਼ ਕਰਕੇ ਮੈਂ ਖੁਦ ਇਹਨਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰਸ਼ੰਸਕ ਹਾਂ। ਉਹ ਕਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਬੱਬੂ ਮਾਨ ਨੂੰ ਸੰਬੋਧਨ ਹੋਏ? ਅਖੇ, ਇੱਕ ਸੜਿਆ ਜਿਹਾ ਗਾਇਕ ਏ, ਉਸ ਨੇ ਬਾਬਿਆਂ ਦੀ ਗੱਡੀ ਤੇ ਲਾਲ ਬੱਤੀ ਦੀ ਗੱਲ ਕਿਉਂ ਕੀਤੀ ਹੈ..? ਅਖੇ ਜੀ ਇਹਨਾਂ ਦਾ ਕਿਰਦਾਰ ਕੀ ਹੈ..? ਇਹ ਨਸ਼ੇ ਕਰਦੇ ਹਨ..! ਸਟੇਜਾਂ ਤੇ ਅੱਧ-ਨੰਗੀਆਂ ਕੁੜੀਆਂ ਨਚਾਉਂਦੇ ਹਨ..। ਮੈਂ ਇੱਥੇ ਇਹਨਾਂ ਵੱਲੋਂ ਕਹੇ ਬੋਲ ਹੀ ਦੁਹਰਾਉਣੇਂ ਚਾਹੁੰਦਾ ਕਿ ਜਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਤੁਸੀਂ ਕਿਹਾ ਹੈ ਕਿ ਜਿਹੜਾ ਮਾੜਾ ਹੈ, ਉਸੇ ਨੂੰ ਹੀ ਕਹੋ, ਸਾਰੇ ਪ੍ਰਚਾਰਕ ਮਾੜੇ ਨਹੀਂ! ਬਿਲਕੁਲ ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੀ ਮੋਰਾਂਵਾਲ਼ੀ ਸਾਹਿਬ ਨੂੰ ਵੀ ਸੁਝਾਅ ਹੈ ਕਿ ਜੋ ਮਾੜਾ ਹੈ, ਉਸੇ ਨੂੰ ਕਹੋ ਸਾਰੇ ਗਾਉਣ ਵਾਲ਼ੇ ਵੀ ਮਾੜੇ ਨਹੀਂ! ਕਿਉਂਕਿ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਪੁਰਾਣੇਂ ਅਤੇ "ਅੱਜ ਦੇ" ਢਾਡੀਆਂ ਦੇ ਜੀਵਨ ਬਾਰੇ ਵੀ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਪਤਾ ਹੈ। ਇੱਕ ਉਦਾਹਰਨ ਦੇਵਾਂ, ਮੇਰੀ ਭੂਆ ਦੇ ਲੜਕੇ ਦੇ ਵਿਆਹ ਦੇ ਸੰਬੰਧ ਵਿੱਚ ਸਾਡੇ ਇਲਾਕੇ ਦੇ ਇੱਕ ਢਾਡੀ ਜੱਥੇ ਨੂੰ ਲਿਆਉਣ ਵਾਸਤੇ ਘਰਦਿਆਂ ਨੇ ਖਾਹਿਸ਼ ਰੱਖੀ। ਜਦ ਉਸ ਢਾਡੀ ਜੱਥੇ ਨਾਲ਼ ਗੱਲਬਾਤ ਕਰਨ ਲਈ ਦੋ ਜਣੇ ਗਏ ਤਾਂ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਪਿੰਡ ਜਾ ਕੇ ਪਤਾ ਲੱਗਾ ਕਿ ਜੱਥੇਦਾਰ ਸਾਹਿਬ ਨਜ਼ਦੀਕ ਪੈਂਦੇ ਕਸਬੇ ਗਏ ਹਨ, ਤਾਂ ਉਹ ਦੋਵੇਂ ਜਣੇਂ ਦੱਸੀ ਥਾਂ ਤੇ ਪਹੁੰਚ ਗਏ ਅਤੇ ਜੱਥੇਦਾਰ ਨੂੰ ਮਿਲ਼ੇ। ਜੱਥੇਦਾਰ ਹੁਰੀਂ ਨਾਲ਼ੇ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਵਾਲ਼ੀ ਤਰੀਕ ਲਿਖੀ ਜਾਣ ਅਤੇ ਨਾਲ਼ ਖੰਘੂਰੇ ਜਿਹੇ ਮਾਰਦੇ ਹਿੱਲੀ ਜਾਣ ਕਿਉਂਕਿ ਠੇਕਾ ਲਾਗੇ ਹੀ ਸੀ ਅਤੇ ਜੱਥੇਦਾਰ ਪੂਰਾ 'ਟੱਲੀ' ਸੀ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਹੋਰ ਢਾਡੀਆਂ ਦੀਆਂ ਮਿਸਾਲਾਂ ਵੀ ਬਹੁਤ ਦੇ ਸਕਦੇ ਹਾਂ, ਜੋ ਸ਼੍ਰੀ ਆਖੰਡ ਪਾਠ ਅਤੇ ਵਿਆਹ ਸਮਾਗਮ ਵਿੱਚ ਵਾਰਾਂ ਨਾਲ਼ ਸੰਗਤ ਨੂੰ ਨਿਹਾਲ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਜਾਣ ਵੇਲੇ ਦਾਰੂ ਦੀਆਂ ਬੋਤਲਾਂ 'ਧੰਨਵਾਦ ਜੀ' ਕਹਿ ਕੇ, ਫੜ ਕੇ ਤੁਰਦੇ ਬਣਦੇ ਹਨ। ਮੇਰੀ ਬੇਨਤੀ ਇਹੀ ਹੈ ਕਿ ਝੱਗਾ ਚੁੱਕੋਂਗੇ ਤਾਂ ਨੰਗਾ ਢਿੱਡ ਸਾਰਿਆਂ ਦੀ ਨਜ਼ਰੀਂ ਪਵੇਗਾ! ਤੁਸੀਂ ਪ੍ਰਚਾਰਕ ਹੋ, ਘੱਟੋ ਘੱਟ ਤੁਹਾਡੇ ਵਿੱਚ ਸਹਿਣਸ਼ੀਲਤਾ ਹੋਣੀ ਬਹੁਤ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ। ਕਾਹਲ਼ੀ ਵਿੱਚ ਘਟੀਆ ਸ਼ਬਦਾਵਲੀ ਵਰਤ ਕੇ ਆਪਣੀਂ ਭੜਾਸ ਕੱਢ ਦੇਣੀਂ ਕਿਸੇ ਬੌਖਲਾਇਆਂ ਹੋਇਆਂ ਦਾ ਕੰਮ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਨਾ ਕਿ ਵਿਦਾਵਾਨਾਂ, ਰਾਗੀਆਂ, ਢਾਡੀਆਂ ਅਤੇ ਸੰਤਾਂ ਦਾ! ਕਿਉਂਕਿ ਸਿੱਖੀ ਦਾ ਇਹ ਵੀ ਅਸੂਲ ਹੈ ਕਿ, "ਰੋਸੁ ਨ ਕੀਜੈ, ਉਤਰੁ ਦੀਜੈ।।"
ਇਸ ਤੋਂ ਅੱਗੇ ਇਹਨਾਂ ਨੇ ਇੱਕ ਗੱਲ 'ਹੋਰ' ਕਰਕੇ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਹਮਦਰਦੀ ਲੈਣ ਦੀ ਕੋਸਿ਼ਸ਼ ਕੀਤੀ ਹੈ ਕਿ ਬੱਬੂ ਮਾਨ ਨੇ ਇੱਕ ਬਾਬਾ ਨਾਨਕ ਸੀ ਆਖ ਦਿੱਤਾ ਹੈ, ਜਦ ਕਿ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਸਦਾ ਹੀ ਸਾਡੇ ਅੰਗ ਸੰਗ ਹਨ ਅਤੇ ਉਹ ਕਿਤੇ ਗਏ ਨਹੀਂ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਸ਼ੱਕ ਨਹੀਂ ਕਿ, "ਆਪਿ ਨਾਰਾਇਣੁ ਕਲਾਧਾਰ ਜਗਿ ਮਹਿ ਪਰਵਰਿਉ।।" ਦੇ ਵਾਕ ਅਨੁਸਾਰ ਧੰਨ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਮਹਾਰਾਜ਼ ਇਸ ਦੁਨੀਆਂ ਤੇ ਆਏ। ਪਰੰਤੂ ਇਸ ਗੱਲ ਤੇ ਵੀ ਵਿਚਾਰ ਕਰਨੀ ਬਣਦੀ ਹੈ ਕਿ ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦਾ ਜਨਮ 1469 ਈ: ਨੂੰ ਮਾਤਾ ਤ੍ਰਿਪਤਾ ਜੀ ਦੀ ਕੁੱਖੋਂ ਹੋਇਆ ਅਤੇ ਆਪਣਾ ਸਾਰਾ ਜੀਵਨ ਆਪ ਜੀ ਮਨੁੱਖਤਾ ਨੂੰ ਤਾਰਦੇ ਹੋਏ 1539 ਈ: ਨੂੰ ਇਸ ਫਾਨੀ ਸੰਸਾਰ ਤੋਂ ਸਰੀਰਕ ਤੌਰ ਤੇ ਚਲੇ ਗਏ ਅਤੇ ਅਕਾਲ ਪੁਰਖ਼ ਵਿਚ ਲੀਨ ਹੋ ਗਏ। ਸਰੀਰਿਕ ਤੌਰ ਤੇ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਇਸ ਸੰਸਾਰ ਤੋਂ ਚਲੇ ਜਾਣ ਨਾਲ਼ ਸਾਰਿਆਂ ਨੂੰ ਸਹਿਮਤ ਹੋਣਾਂ ਪਵੇਗਾ। ਜਦ ਕਿ ਆਤਮਿਕ ਤੌਰ ਤੇ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਸਾਡੇ ਅੰਗ ਸੰਗ ਹਨ।
ਇਕ ਗੱਲ ਸਮਝ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦੀ ਕਿ ਬੱਬੂ ਮਾਨ ਦੇ ਇਸ ਗੀਤ ਨਾਲ਼ ਸੰਤ ਬਾਬਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਢੱਡਰੀਆਂ ਵਾਲਿ਼ਆਂ ਨੂੰ ਕਿਉਂ ਤਕਲੀਫ਼ ਹੋਈ? ਬੱਬੂ ਮਾਨ ਨੇ ਤਾਂ ਕਿਸੇ ਦਾ ਨਾਮ ਵੀ ਨਹੀਂ ਲਿਆ ਅਤੇ ਸੰਤ ਪੱਧਰ 'ਤੇ ਸੋਚੀਏ ਤਾਂ ਪੰਜਾਬ ਭਰਿਆ ਪਿਆ ਹੈ! ਕਿੰਨੇ ਸੰਤ-ਬਾਬੇ ਹਨ ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ? ਕਿਸੇ ਨੇ ਬੋਲਣ ਦੀ ਲੋੜ ਨਹੀਂ ਸਮਝੀ, ਪਰ ਬੋਲਣ ਲਈ ਸੰਤ ਢੱਡਰੀਆਂ ਵਾਲਿ਼ਆਂ ਨੇ ਹੀ ਕਿਉਂ 'ਕਸ਼ਟ' ਕੀਤਾ? ਜਾਂ ਕਿਉਂ ਪਹਿਲ ਕੀਤੀ? ਹੋਰ ਕੋਈ ਸੰਤ-ਬਾਬਾ ਕਿਉਂ ਨਹੀਂ ਬੋਲਿਆ? ਕੀ ਇਹ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਤਾਂ ਨਹੀਂ ਸੀ ਕਿ ਸੰਤ ਬਾਬਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਢੱਡਰੀਆਂ ਵਾਲਿ਼ਆਂ ਦੀ ਕਾਰ 'ਤੇ ਸੱਚ ਹੀ 'ਲਾਲ ਬੱਤੀ' ਲੱਗੀ ਹੋਈ ਸੀ? ਜੇ ਲੱਗੀ ਹੋਈ ਸੀ ਤਾਂ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਇਹ ਲਾਲ ਬੱਤੀ ਵਰਤਣ ਦੀ ਇਜਾਜ਼ਤ ਕਿਸ 'ਅਥਾਰਟੀ' ਨੇ ਅਤੇ ਕਿਸ 'ਆਧਾਰ' 'ਤੇ ਦਿੱਤੀ? ਜੇ ਸੰਤ ਜੀ ਦੀ ਗੱਡੀ 'ਤੇ ਲਾਲ ਬੱਤੀ ਨਹੀਂ ਲੱਗੀ ਸੀ ਤਾਂ ਸੰਤ ਜੀ ਤਕਲੀਫ਼ ਕਿਉਂ ਹੋਈ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਇਤਨੀ 'ਕਰੜੀ' ਸ਼ਬਦਾਵਲੀ ਕਿਉਂ ਵਰਤੀ? ਕਿਉਂ ਦੁੱਖ ਹੋਇਆ? ਪਰ ਫ਼ਰਜ਼ ਕਰੋ, ਜੇ ਲਾਲ ਬੱਤੀ ਕਾਰ 'ਤੇ ਲੱਗੀ ਹੋਈ ਸੀ, ਤਾਂ ਅੱਗੇ ਤਾਂ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਪਤਾ ਸੀ ਅਤੇ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਨਹੀਂ ਸੀ ਪਤਾ, ਸੰਤ ਜੀ ਨੇ ਕੈਮਰੇ ਅੱਗੇ ਆਪਣੀ 'ਭੜ੍ਹਾਸ' ਕੱਢ ਕੇ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਜੱਗ ਜਾਹਿਰ ਨਹੀਂ ਕਰ ਲਿਆ?
ਮੈਂ ਆਖਰ ਵਿੱਚ ਬੇਨਤੀ ਕਰਦਾ ਹਾਂ ਕਿ ਤੁਹਾਡੇ ਵੱਲੋਂ ਵਰਤੀ ਗਈ ਗਲਤ ਸ਼ਬਦਾਵਲੀ ਕਾਰਨ ਕਿਤੇ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਅੰਦਰੋ ਅੰਦਰੀ 'ਘਰ ਵਾਪਸੀ' ਲਈ ਤਿਆਰ ਕਰ ਰਹੇ ਲੱਖਾਂ ਮੇਰੇ ਵਰਗੇ ਕਿਤੇ ਸਿੱਖੀ ਤੋਂ ਹੋਰ ਦੂਰ ਨਾ ਹੋ ਜਾਣ! ਅੱਜ ਇਲੈਕਟ੍ਰਾਨਿਕ ਮੀਡੀਏ ਦਾ ਯੁੱਗ ਹੈ ਅਤੇ ਨੌਜੁਆਨ ਵਰਗ ਪੂਰੀ ਤਰਾਂ ਜਾਗ੍ਰਿਤ ਹੈ ਅਤੇ ਸਾਰਾ ਨੌਜੁਆਨ ਵਰਗ ਬੱਬੂ ਮਾਨ ਵੱਲੋਂ ਕੀਤੀ ਹਿੰਮਤ ਦੀ ਪੂਰੀ ਸਰਾਹਨਾ ਕਰਦਾ ਹੋਇਆ, ਭਵਿੱਖ ਵਿੱਚ ਵੀ ਉਸ ਤੋਂ ਇਹੀ ਉਮੀਦ ਕਰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਆਪਣੀ ਇਸ ਇਮਾਨਦਾਰ ਅਤੇ ਨਿਰਸੁਆਰਥ ਸੋਚ ਨਾਲ਼ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਦੀ ਆਵਾਜ਼ ਬਣ ਕੇ ਪੰਜਾਬ, ਪੰਜਾਬੀ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬੀਅਤ ਦੀਆਂ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਨੂੰ ਦੁਨੀਆਂ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇਂ ਰੱਖਣ ਲਈ ਹਮੇਸ਼ਾਂ ਆਪਣੇਂ ਕਾਰਜ ਜਾਰੀ ਰੱਖੇਗਾ। ਬਾਬੇ ਨਾਨਕ ਜੀ ਦਾ ਗੀਤ ਗਾਉਣ ਵਾਲ਼ੇ ਗਾਇਕ, ਵੱਡੇ ਵੀਰ "ਤਜਿੰਦਰ ਸਿੰਘ" (ਬੱਬੂ ਮਾਨ) ਨੂੰ ਧੰਨ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਚੜ੍ਹਦੀ ਕਲਾ ਵਿੱਚ ਰੱਖਣ।
"ਪਵਣੁ ਗੁਰੂ ਪਾਣੀ ਪਿਤਾ, ਮਾਤਾ ਧਰਤਿ ਮਹਤੁ।"
ਹੋਰ ਕਿਸੇ ਡੇਰੇ ਤੇ ਜਾਣ ਦੀ, ਤੈਨੂੰ ਲੋੜ ਕੀ ਦੱਸ !
ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਉਸ ਨੇ ਸਮੁੱਚੇ ਸਿੱਖ ਜਗਤ ਨੂੰ ਝੰਜੋੜਿਆ ਹੈ ਕਿ ਅੱਜ ਅਸੀਂ ਧੰਨ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੁਆਰਾ ਚਲਾਏ ਨਿਰਮਲ ਪੰਥ ਦੇ ਸਿਧਾਂਤ "ਸ਼ਬਦ ਗੁਰੂ ਸੁਰਤ ਧੁਨ ਚੇਲਾ" ਨੂੰ ਛੱਡ ਕੇ ਇਹਨਾਂ ਬਾਬਿਆਂ ਦੇ ਡੇਰਿਆਂ ਨੂੰ ਤੁਰੇ ਜਾ ਰਹੇ ਹਾਂ। ਜਿਸ ਸ਼ਬਦ ਗੁਰੂ ਦੇ ਲੜ ਲਾ ਕੇ ਦਸਵੇਂ "ਨਾਨਕ" ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੇ ਧੰਨ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਅੱਗੇ ਸੀਸ ਝੁਕਾ ਕੇ ਸੰਗਤ ਨੂੰ "ਗੁਰੂ ਮਾਨਿਉ ਗ੍ਰੰਥ" ਦਾ ਉਪਦੇਸ਼ ਦਿੱਤਾ ਸੀ, ਉਸੇ ਗੁਰੂ ਦੀ ਹਜ਼ੂਰੀ ਵਿੱਚ ਜਦ ਇਹ ਬਾਬੇ ਆਉਂਦੇ ਹਨ ਤਾਂ ਸੰਗਤ ਸ਼ਬਦ ਗੁਰੂ ਵੱਲ ਨੂੰ ਪਿੱਠ ਕਰਕੇ ਇਹਨਾਂ ਦੇ ਪੈਰਾਂ ਵਿੱਚ ਮੱਥੇ ਟੇਕਦੀ ਆਮ ਹੀ ਦੇਖੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਦਸਵੇਂ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਨੇ ਸਿੱਖ ਨੂੰ ਗੁਰੂ ਦੇ ਸਤਿਕਾਰ ਅਤੇ ਮਜ਼ਲੂਮ ਦੀ ਰਾਖੀ ਵਾਸਤੇ 'ਸੰਤ ਸਿਪਾਹੀ' ਬਣਾਇਆ ਸੀ। ਇਹ ਬਾਬੇ ਵੀ ਇਹ ਕਹਿੰਦੇ ਨਹੀਂ ਥੱਕਦੇ ਕਿ ਅਸੀਂ ਗੁਰੂ ਦੇ ਸਤਿਕਾਰ ਵਾਸਤੇ ਹਮੇਸ਼ਾਂ ਯਤਨਸ਼ੀਲ ਹਾਂ। ਜਦੋਂ ਸਿਰਸੇ ਵਾਲ਼ੇ ਸੌਦਾ ਸਾਧ ਨੇ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਵਾਲ਼ਾ ਬਾਣਾ ਪਾ ਕੇ ਸ਼ਰੇਆਮ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਵੰਗਾਰਿਆ ਤਾਂ ਉਸ ਵੇਲੇ ਸਾਰੀ ਕੌਮ ਇਹਨਾਂ ਦੇ ਮੂੰਹ ਵੱਲ ਦੇਖਦੀ ਰਹੀ ਕਿ ਸਾਨੂੰ ਕੋਈ ਅਗਵਾਈ ਦੇਣ ਵਾਲ਼ਾ ਉੱਠੇ। ਕੁਝ ਕੁ ਹਸਤੀਆਂ ਨੂੰ ਛੱਡ ਕੇ ਸਾਰੇ ਬਾਬੇ, ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਕਮੇਟੀ, ਅਤੇ ਸਾਡੇ ਜੱਥੇਦਾਰ ਮੂੰਹ ਵਿੱਚ ਘੁੰਗਣੀਆਂ ਪਾ ਕੇ ਬੈਠ ਗਏ ਅਤੇ ਐਸ਼ੋ ਅਰਾਮ ਨਾਲ਼ ਆਪਣੀਂ ਜਿੰਦਗੀ ਜੀ ਰਹੇ ਹਨ। ਜਦ ਕਿ ਸਤਿਗੁਰੂ ਦਾ ਕਥਨ ਹੈ,
"ਜਿਸੁ ਪਿਆਰੇ ਸੰਗਿ ਨੇਹੁ, ਤਿਸੁ ਆਗੈ ਮਰਿ ਚਲੀਐ, ਧ੍ਰਿਗੁ ਜੀਵਣੁ ਸੰਸਾਰਿ ਤਾ ਕੈ ਪਾਛੈ ਜੀਵਣਾ।।" (ਪੰਨਾਂ 83)
ਉਸ ਵੇਲੇ ਬੋਲੇ ਨੀ, ਅੱਜ ਜੇਕਰ ਬੱਬੂ ਮਾਨ ਨੇਂ ਇਹਨਾਂ ਦੇ ਜੀਵਨ, ਰਹਿਣ-ਸਹਿਣ ਦੀ ਤੁਲਨਾ ਧੰਨ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੇ ਸਾਦਗੀ ਭਰੇ ਜੀਵਨ ਨਾਲ਼ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਤਾਂ ਇਹਨਾਂ ਨੂੰ ਬੜਾ ਦੁੱਖ ਲੱਗਿਆ। ਫੋਕੀਆਂ ਦਲੀਲਾਂ ਦੇਣ ਲੱਗ ਪਏ ਕਿ ਜੀ ਪਿਛਲੇ ਸਮਿਆਂ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਸਾਧਨ ਨਹੀਂ ਸਨ, ਇਸ ਕਰਕੇ ਸੰਗਤਾਂ ਅਤੇ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਵੀ ਪੈਦਲ ਚੱਲਦੇ ਰਹੇ। ਇੱਥੇ ਇਹ ਵਰਨਣਯੋਗ ਹੈ ਕਿ ਅਸੀਂ ਉਹਨਾਂ ਵੇਲਿਆਂ ਦੀਆਂ ਸਾਖੀਆਂ ਵਿੱਚ ਘੋੜਿਆਂ, ਰੱਥਾਂ ਦਾ ਜਿ਼ਕਰ ਆਮ ਸੁਣਦੇ ਹਾਂ, ਜੇਕਰ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਚਾਹੁੰਦੇ ਤਾਂ ਉਹ ਵੀ ਇਹ ਸਾਧਨ ਅਪਣਾ ਸਕਦੇ ਸਨ ਪਰ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਅਜਿਹਾ ਨਹੀ ਕੀਤਾ। ਇੱਥੋਂ ਤੱਕ ਕਿ ਉਹਨਾਂ ਨੇਂ ਤਾਂ ਵਪਾਰ ਕਰਨ ਲਈ ਪਿਤਾ ਜੀ ਤੋਂ ਮਿਲ਼ੇ ਵੀਹ ਰੁਪਈਆਂ ਦਾ ਵੀ ਭੁੱਖੇ ਸਾਧੂਆਂ ਨੂੰ ਭੋਜਨ ਛਕਾ ਦਿੱਤਾ ਸੀ ਅਤੇ ਅਕਾਲ ਪੁਰਖ ਦਾ ਸ਼ੁਕਰਾਨਾ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਅਗਲੀ ਗੱਲ ਬਾਣੀ ਪੜ੍ਹਨ ਵਾਲ਼ੇ ਇਨਸਾਨ ਦੇ ਧੁਰ ਅੰਦਰ ਤੱਕ ਨਿਮਰਤਾ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ। ਧੁਰ ਕੀ ਬਾਣੀ ਦਾ ਫੁਰਮਾਨ ਵੀ ਹੈ, "ਮਿਠਤੁ ਨੀਵੀ ਨਾਨਕਾ, ਗੁਣ ਚੰਗਿਆਈਆ ਤਤੁ।।"
ਪਰ ਇੱਥੇ ਤਾਂ ਬਾਬਿਆਂ ਦੇ ਬੋਲ ਨੇ ਕਿ ਛੱਜ ਤਾਂ ਬੋਲੇ, ਛਾਨਣੀਂ ਕੀ ਬੋਲੇ ਜੀਹਦੇ ਵਿੱਚ ਛੱਤੀ ਸੌ ਛੇਕ ਹਨ..? ਕਿੰਨੀ ਹੇਠਲੇ ਪੱਧਰ ਦੀ ਸ਼ਬਦਾਵਲੀ ਹੈ? ਕੀ ਇਹ 'ਕੋਮਲ' ਭਾਸ਼ਾ ਕਿਸੇ ਸੰਤ ਜੀ ਦੀ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ..? ਇਸ ਗੱਲ ਨਾਲ਼ ਜਿ਼ਆਦਾਤਾਰ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਦੁੱਖ ਲੱਗਾ ਹੈ। ਕੌਣ ਸਹੀ ਹੈ ਕੌਣ ਗਲਤ? ਇਸ ਦਾ ਪਤਾ ਸਾਰੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਉਸੇ ਵੇਲੇ ਹੀ ਲੱਗ ਗਿਆ ਸੀ, ਜਦੋਂ ਇੱਕ ਟੀ.ਵੀ. ਚੈਨਲ ਨੇ ਇਸ ਮੁੱਦੇ ਤੇ ਵੋਟਾਂ ਪੁਆਈਆਂ ਸਨ ਅਤੇ ਅੱਸੀ ਫ਼ੀਸਦੀ ਬੱਬੂ ਮਾਨ ਦੇ ਹੱਕ ਵਿੱਚ ਗਈਆਂ ਸਨ। ਹੁਣ ਇੰਗਲੈਂਡ ਵਿੱਚ ਵੀ ਇੱਕ ਚੈਨਲ ਨੇਂ ਵੋਟਾਂ ਪੁਆਈਆਂ ਤਾਂ ਬਹੱਤਰ ਫੀਸਦੀ ਲੋਕ ਬੱਬੂ ਮਾਨ ਦੇ ਹੱਕ ਵਿੱਚ ਖੜ੍ਹੇ। ਇਹ ਗੱਲਾਂ ਲਿਖਣ ਦਾ ਮਤਲਬ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਬਾਬਿਆਂ ਨੂੰ ਇਹ ਸਮਝਣਾਂ ਪਵੇਗਾ ਕਿ ਇਹ ਸੰਗਤ ਦੁਆਰਾ ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਪੈਸੇ ਦੀ ਯੋਗ ਥਾਵਾਂ ਤੇ ਵਰਤੋਂ ਕਰਨ ਅਤੇ ਜਿਸ ਵਿਸ਼ੇ ਕਰਕੇ ਇਹਨਾਂ ਨੂੰ ਅੱਜ ਖ਼ਰੀਆਂ ਖ਼ਰੀਆਂ ਸੁਣਨੀਆਂ ਪਈਆਂ ਹਨ, ਇਹ ਆਪਣਾ ਜੀਵਨ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦਾ ਬਣਾ ਲੈਣ ਕਿ ਕੋਈ ਉਂਗਲ਼ ਨਾ ਉਠਾ ਸਕੇ। ਬੱਬੂ ਮਾਨ ਨੇਂ ਤਾਂ ਸਿਰਫ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਜਾਗ੍ਰਿਤ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸਿ਼ਸ਼ ਕੀਤੀ ਹੈ। ਇਸ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਉਸ ਨੇਂ ਹੋਰ ਵੀ ਕਈ ਗਾਣੇ ਗਾਏ ਹਨ ਜਿਹਨਾਂ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਮੁੱਖ:
"...ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਆ ਗਿਆ ਸਰਾਭਾ ਕਿੱਥੇ ਰਹਿ ਗਿਆ
ਸਾਰੀ ਅਜ਼ਾਦੀ 'ਕੱਲਾ ਗਾਂਧੀ ਤਾਂ ਨੀ ਲੈ ਗਿਆ,
ਗਦਰੀ ਬਾਬਿਆਂ ਦਾ ਕਿਵੇਂ ਗਦਰ ਭੁਲਾਵਾਂ ਮੈਂ
ਝੂਠੇ ਇਤਿਹਾਸ ਉੱਤੇ ਮੋਹਰ ਕਿਵੇਂ ਲਾਵਾਂ ਮੈਂ..!"
ਉਸਦੀ ਆਪਣੀਂ ਜ਼ੁਬਾਨੀ ਕਿ ਇਸ ਗੀਤ ਕਰਕੇ ਤਾਂ ਉਸ ਨੂੰ ਕਚਿਹਰੀਆਂ ਦੇ ਚੱਕਰ ਵੀ ਲਾਉਣੇ ਪਏ ਕਿਉਂਕਿ ਕਿਸੇ ਨੇ ਕੇਸ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ ਕਿ ਗਾਂਧੀ ਦੇ ਖਿਲਾਫ ਬੋਲਿਆ ਹੈ। ਅੱਗੇ ਉਸਦੇ ਗਾਏ ਗੀਤਾਂ ਦੇ ਬੋਲ ਹਨ:
"ਜਿਹੜਾ ਧਰਮ ਲਈ ਮਰਦਾ ਉਹਨੂੰ ਕਿੱਥੇ ਯਾਦ ਕੋਈ ਕਰਦਾ
ਜਿਹੜਾ ਪਾਵਰ ਵਿੱਚ ਹੁੰਦਾ ਹਰ ਕੋਈ ਉਹਦਾ ਪਾਣੀਂ ਭਰਦਾ।"
ਜਾਂ ਫਿਰ
"ਆਹ ਅਫ਼ਗਾਨ ਜਿਹਨਾਂ ਨਾਲ਼ ਲੜਕੇ ਗੋਰੇ ਵੀ ਹਨ ਥੱਕੇ
ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਨਲੂਏ ਨੇ ਕੀਤਾ ਰਾਜ ਤੇ ਤੋੜੇ ਨੱਕੇ,
ਸੌਂ ਜਾ ਪੁੱਤਰਾ ਸੌਂ ਜਾ, ਸਿੰਘਾਂ ਦੇ ਹੱਥ ਬੜੇ ਭਾਰੀ ਨੇ
ਮਰਨੋ ਮੂਲ ਨਾ ਡਰਦੇ ਜਿਹੜੇ ਮੌਤ ਦੇ ਵਪਾਰੀ ਨੇਂ"
ਭਲਾਂ ਦੱਸੋ ਕਿ ਇਹਨਾਂ ਵਿੱਚ ਇਤਰਾਜ਼ਯੋਗ ਕੀ ਹੈ? ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਕੁਝ ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਚੁਰਾਸੀ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਤ੍ਰਾਸਦੀ ਨੂੰ ਪੇਸ਼ ਕਰਦੀ ਬੱਬੂ ਮਾਨ ਦੁਆਰਾ ਕਰਜ਼ਾ ਚੁੱਕ ਕੇ ਬਣਾਈ ਗਈ ਫਿਲਮ "ਹਵਾਏਂ" ਦੀ ਵੀ ਸਿਫ਼ਤ ਕਰਨੀ ਬਣਦੀ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ ਸਹੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਿਨਮਿਆਂ ਵਿੱਚ ਲੱਗਣ ਹੀ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਸੀ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦਾ ਵਿਸ਼ਾ ਲੈ ਕੇ ਫਿ਼ਲਮ ਬਣਾਉਣ ਨੂੰ ਕੋਈ ਦਰਦ ਜਾਂ ਚੰਗਾ ਜਜ਼ਬਾ ਹੀ ਕਹਿ ਸਕਦੇ ਹਾਂ, ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਅਗਰ ਪੈਸਾ ਕਮਾਉਣ ਦੀ ਗੱਲ ਹੋਵੇ, ਤਾਂ ਮੈਨੂੰ ਨਹੀਂ ਲੱਗਦਾ ਕਿ ਇਸ ਫਿਲਮ ਦੁਆਰਾ ਚੜ੍ਹਿਆ ਕਰਜ਼ਾ ਹਾਲੇ ਤੱਕ ਵੀ ਉਸ ਦੇ ਸਿਰੋਂ ਲੱਥਾ ਹੋਵੇ। ਇਸ ਸਭ ਕਾਸੇ ਵਿੱਚੋਂ ਉਸਦੀ ਸੋਚ ਦੀ ਸਿਫ਼ਤ ਤਾਂ ਕਿਸੇ ਨੇ ਕੀ ਕਰਨੀ ਹੈ? ਸਗੋਂ ਉਸ ਨੂੰ ਭੰਡਣ ਤੇ ਹੀ ਸਾਰੇ ਲੱਗੇ ਹੋਏ ਹਨ। ਪੰਥ ਦੇ ਇੱਕ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਢਾਡੀ ਪ੍ਰਚਾਰਕ ਭਾਈ ਤਰਸੇਮ ਸਿੰਘ ਮੋਰਾਂਵਾਲ਼ੀ ਜਿਹਨਾਂ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਸੁਣਾਉਣ ਦੇ ਅੰਦਾਜ਼ ਕਰਕੇ ਮੈਂ ਖੁਦ ਇਹਨਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰਸ਼ੰਸਕ ਹਾਂ। ਉਹ ਕਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਬੱਬੂ ਮਾਨ ਨੂੰ ਸੰਬੋਧਨ ਹੋਏ? ਅਖੇ, ਇੱਕ ਸੜਿਆ ਜਿਹਾ ਗਾਇਕ ਏ, ਉਸ ਨੇ ਬਾਬਿਆਂ ਦੀ ਗੱਡੀ ਤੇ ਲਾਲ ਬੱਤੀ ਦੀ ਗੱਲ ਕਿਉਂ ਕੀਤੀ ਹੈ..? ਅਖੇ ਜੀ ਇਹਨਾਂ ਦਾ ਕਿਰਦਾਰ ਕੀ ਹੈ..? ਇਹ ਨਸ਼ੇ ਕਰਦੇ ਹਨ..! ਸਟੇਜਾਂ ਤੇ ਅੱਧ-ਨੰਗੀਆਂ ਕੁੜੀਆਂ ਨਚਾਉਂਦੇ ਹਨ..। ਮੈਂ ਇੱਥੇ ਇਹਨਾਂ ਵੱਲੋਂ ਕਹੇ ਬੋਲ ਹੀ ਦੁਹਰਾਉਣੇਂ ਚਾਹੁੰਦਾ ਕਿ ਜਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਤੁਸੀਂ ਕਿਹਾ ਹੈ ਕਿ ਜਿਹੜਾ ਮਾੜਾ ਹੈ, ਉਸੇ ਨੂੰ ਹੀ ਕਹੋ, ਸਾਰੇ ਪ੍ਰਚਾਰਕ ਮਾੜੇ ਨਹੀਂ! ਬਿਲਕੁਲ ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੀ ਮੋਰਾਂਵਾਲ਼ੀ ਸਾਹਿਬ ਨੂੰ ਵੀ ਸੁਝਾਅ ਹੈ ਕਿ ਜੋ ਮਾੜਾ ਹੈ, ਉਸੇ ਨੂੰ ਕਹੋ ਸਾਰੇ ਗਾਉਣ ਵਾਲ਼ੇ ਵੀ ਮਾੜੇ ਨਹੀਂ! ਕਿਉਂਕਿ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਪੁਰਾਣੇਂ ਅਤੇ "ਅੱਜ ਦੇ" ਢਾਡੀਆਂ ਦੇ ਜੀਵਨ ਬਾਰੇ ਵੀ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਪਤਾ ਹੈ। ਇੱਕ ਉਦਾਹਰਨ ਦੇਵਾਂ, ਮੇਰੀ ਭੂਆ ਦੇ ਲੜਕੇ ਦੇ ਵਿਆਹ ਦੇ ਸੰਬੰਧ ਵਿੱਚ ਸਾਡੇ ਇਲਾਕੇ ਦੇ ਇੱਕ ਢਾਡੀ ਜੱਥੇ ਨੂੰ ਲਿਆਉਣ ਵਾਸਤੇ ਘਰਦਿਆਂ ਨੇ ਖਾਹਿਸ਼ ਰੱਖੀ। ਜਦ ਉਸ ਢਾਡੀ ਜੱਥੇ ਨਾਲ਼ ਗੱਲਬਾਤ ਕਰਨ ਲਈ ਦੋ ਜਣੇ ਗਏ ਤਾਂ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਪਿੰਡ ਜਾ ਕੇ ਪਤਾ ਲੱਗਾ ਕਿ ਜੱਥੇਦਾਰ ਸਾਹਿਬ ਨਜ਼ਦੀਕ ਪੈਂਦੇ ਕਸਬੇ ਗਏ ਹਨ, ਤਾਂ ਉਹ ਦੋਵੇਂ ਜਣੇਂ ਦੱਸੀ ਥਾਂ ਤੇ ਪਹੁੰਚ ਗਏ ਅਤੇ ਜੱਥੇਦਾਰ ਨੂੰ ਮਿਲ਼ੇ। ਜੱਥੇਦਾਰ ਹੁਰੀਂ ਨਾਲ਼ੇ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਵਾਲ਼ੀ ਤਰੀਕ ਲਿਖੀ ਜਾਣ ਅਤੇ ਨਾਲ਼ ਖੰਘੂਰੇ ਜਿਹੇ ਮਾਰਦੇ ਹਿੱਲੀ ਜਾਣ ਕਿਉਂਕਿ ਠੇਕਾ ਲਾਗੇ ਹੀ ਸੀ ਅਤੇ ਜੱਥੇਦਾਰ ਪੂਰਾ 'ਟੱਲੀ' ਸੀ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਹੋਰ ਢਾਡੀਆਂ ਦੀਆਂ ਮਿਸਾਲਾਂ ਵੀ ਬਹੁਤ ਦੇ ਸਕਦੇ ਹਾਂ, ਜੋ ਸ਼੍ਰੀ ਆਖੰਡ ਪਾਠ ਅਤੇ ਵਿਆਹ ਸਮਾਗਮ ਵਿੱਚ ਵਾਰਾਂ ਨਾਲ਼ ਸੰਗਤ ਨੂੰ ਨਿਹਾਲ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਜਾਣ ਵੇਲੇ ਦਾਰੂ ਦੀਆਂ ਬੋਤਲਾਂ 'ਧੰਨਵਾਦ ਜੀ' ਕਹਿ ਕੇ, ਫੜ ਕੇ ਤੁਰਦੇ ਬਣਦੇ ਹਨ। ਮੇਰੀ ਬੇਨਤੀ ਇਹੀ ਹੈ ਕਿ ਝੱਗਾ ਚੁੱਕੋਂਗੇ ਤਾਂ ਨੰਗਾ ਢਿੱਡ ਸਾਰਿਆਂ ਦੀ ਨਜ਼ਰੀਂ ਪਵੇਗਾ! ਤੁਸੀਂ ਪ੍ਰਚਾਰਕ ਹੋ, ਘੱਟੋ ਘੱਟ ਤੁਹਾਡੇ ਵਿੱਚ ਸਹਿਣਸ਼ੀਲਤਾ ਹੋਣੀ ਬਹੁਤ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ। ਕਾਹਲ਼ੀ ਵਿੱਚ ਘਟੀਆ ਸ਼ਬਦਾਵਲੀ ਵਰਤ ਕੇ ਆਪਣੀਂ ਭੜਾਸ ਕੱਢ ਦੇਣੀਂ ਕਿਸੇ ਬੌਖਲਾਇਆਂ ਹੋਇਆਂ ਦਾ ਕੰਮ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਨਾ ਕਿ ਵਿਦਾਵਾਨਾਂ, ਰਾਗੀਆਂ, ਢਾਡੀਆਂ ਅਤੇ ਸੰਤਾਂ ਦਾ! ਕਿਉਂਕਿ ਸਿੱਖੀ ਦਾ ਇਹ ਵੀ ਅਸੂਲ ਹੈ ਕਿ, "ਰੋਸੁ ਨ ਕੀਜੈ, ਉਤਰੁ ਦੀਜੈ।।"
ਇਸ ਤੋਂ ਅੱਗੇ ਇਹਨਾਂ ਨੇ ਇੱਕ ਗੱਲ 'ਹੋਰ' ਕਰਕੇ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਹਮਦਰਦੀ ਲੈਣ ਦੀ ਕੋਸਿ਼ਸ਼ ਕੀਤੀ ਹੈ ਕਿ ਬੱਬੂ ਮਾਨ ਨੇ ਇੱਕ ਬਾਬਾ ਨਾਨਕ ਸੀ ਆਖ ਦਿੱਤਾ ਹੈ, ਜਦ ਕਿ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਸਦਾ ਹੀ ਸਾਡੇ ਅੰਗ ਸੰਗ ਹਨ ਅਤੇ ਉਹ ਕਿਤੇ ਗਏ ਨਹੀਂ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਸ਼ੱਕ ਨਹੀਂ ਕਿ, "ਆਪਿ ਨਾਰਾਇਣੁ ਕਲਾਧਾਰ ਜਗਿ ਮਹਿ ਪਰਵਰਿਉ।।" ਦੇ ਵਾਕ ਅਨੁਸਾਰ ਧੰਨ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਮਹਾਰਾਜ਼ ਇਸ ਦੁਨੀਆਂ ਤੇ ਆਏ। ਪਰੰਤੂ ਇਸ ਗੱਲ ਤੇ ਵੀ ਵਿਚਾਰ ਕਰਨੀ ਬਣਦੀ ਹੈ ਕਿ ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦਾ ਜਨਮ 1469 ਈ: ਨੂੰ ਮਾਤਾ ਤ੍ਰਿਪਤਾ ਜੀ ਦੀ ਕੁੱਖੋਂ ਹੋਇਆ ਅਤੇ ਆਪਣਾ ਸਾਰਾ ਜੀਵਨ ਆਪ ਜੀ ਮਨੁੱਖਤਾ ਨੂੰ ਤਾਰਦੇ ਹੋਏ 1539 ਈ: ਨੂੰ ਇਸ ਫਾਨੀ ਸੰਸਾਰ ਤੋਂ ਸਰੀਰਕ ਤੌਰ ਤੇ ਚਲੇ ਗਏ ਅਤੇ ਅਕਾਲ ਪੁਰਖ਼ ਵਿਚ ਲੀਨ ਹੋ ਗਏ। ਸਰੀਰਿਕ ਤੌਰ ਤੇ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਇਸ ਸੰਸਾਰ ਤੋਂ ਚਲੇ ਜਾਣ ਨਾਲ਼ ਸਾਰਿਆਂ ਨੂੰ ਸਹਿਮਤ ਹੋਣਾਂ ਪਵੇਗਾ। ਜਦ ਕਿ ਆਤਮਿਕ ਤੌਰ ਤੇ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਸਾਡੇ ਅੰਗ ਸੰਗ ਹਨ।
ਇਕ ਗੱਲ ਸਮਝ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦੀ ਕਿ ਬੱਬੂ ਮਾਨ ਦੇ ਇਸ ਗੀਤ ਨਾਲ਼ ਸੰਤ ਬਾਬਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਢੱਡਰੀਆਂ ਵਾਲਿ਼ਆਂ ਨੂੰ ਕਿਉਂ ਤਕਲੀਫ਼ ਹੋਈ? ਬੱਬੂ ਮਾਨ ਨੇ ਤਾਂ ਕਿਸੇ ਦਾ ਨਾਮ ਵੀ ਨਹੀਂ ਲਿਆ ਅਤੇ ਸੰਤ ਪੱਧਰ 'ਤੇ ਸੋਚੀਏ ਤਾਂ ਪੰਜਾਬ ਭਰਿਆ ਪਿਆ ਹੈ! ਕਿੰਨੇ ਸੰਤ-ਬਾਬੇ ਹਨ ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ? ਕਿਸੇ ਨੇ ਬੋਲਣ ਦੀ ਲੋੜ ਨਹੀਂ ਸਮਝੀ, ਪਰ ਬੋਲਣ ਲਈ ਸੰਤ ਢੱਡਰੀਆਂ ਵਾਲਿ਼ਆਂ ਨੇ ਹੀ ਕਿਉਂ 'ਕਸ਼ਟ' ਕੀਤਾ? ਜਾਂ ਕਿਉਂ ਪਹਿਲ ਕੀਤੀ? ਹੋਰ ਕੋਈ ਸੰਤ-ਬਾਬਾ ਕਿਉਂ ਨਹੀਂ ਬੋਲਿਆ? ਕੀ ਇਹ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਤਾਂ ਨਹੀਂ ਸੀ ਕਿ ਸੰਤ ਬਾਬਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਢੱਡਰੀਆਂ ਵਾਲਿ਼ਆਂ ਦੀ ਕਾਰ 'ਤੇ ਸੱਚ ਹੀ 'ਲਾਲ ਬੱਤੀ' ਲੱਗੀ ਹੋਈ ਸੀ? ਜੇ ਲੱਗੀ ਹੋਈ ਸੀ ਤਾਂ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਇਹ ਲਾਲ ਬੱਤੀ ਵਰਤਣ ਦੀ ਇਜਾਜ਼ਤ ਕਿਸ 'ਅਥਾਰਟੀ' ਨੇ ਅਤੇ ਕਿਸ 'ਆਧਾਰ' 'ਤੇ ਦਿੱਤੀ? ਜੇ ਸੰਤ ਜੀ ਦੀ ਗੱਡੀ 'ਤੇ ਲਾਲ ਬੱਤੀ ਨਹੀਂ ਲੱਗੀ ਸੀ ਤਾਂ ਸੰਤ ਜੀ ਤਕਲੀਫ਼ ਕਿਉਂ ਹੋਈ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਇਤਨੀ 'ਕਰੜੀ' ਸ਼ਬਦਾਵਲੀ ਕਿਉਂ ਵਰਤੀ? ਕਿਉਂ ਦੁੱਖ ਹੋਇਆ? ਪਰ ਫ਼ਰਜ਼ ਕਰੋ, ਜੇ ਲਾਲ ਬੱਤੀ ਕਾਰ 'ਤੇ ਲੱਗੀ ਹੋਈ ਸੀ, ਤਾਂ ਅੱਗੇ ਤਾਂ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਪਤਾ ਸੀ ਅਤੇ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਨਹੀਂ ਸੀ ਪਤਾ, ਸੰਤ ਜੀ ਨੇ ਕੈਮਰੇ ਅੱਗੇ ਆਪਣੀ 'ਭੜ੍ਹਾਸ' ਕੱਢ ਕੇ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਜੱਗ ਜਾਹਿਰ ਨਹੀਂ ਕਰ ਲਿਆ?
ਮੈਂ ਆਖਰ ਵਿੱਚ ਬੇਨਤੀ ਕਰਦਾ ਹਾਂ ਕਿ ਤੁਹਾਡੇ ਵੱਲੋਂ ਵਰਤੀ ਗਈ ਗਲਤ ਸ਼ਬਦਾਵਲੀ ਕਾਰਨ ਕਿਤੇ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਅੰਦਰੋ ਅੰਦਰੀ 'ਘਰ ਵਾਪਸੀ' ਲਈ ਤਿਆਰ ਕਰ ਰਹੇ ਲੱਖਾਂ ਮੇਰੇ ਵਰਗੇ ਕਿਤੇ ਸਿੱਖੀ ਤੋਂ ਹੋਰ ਦੂਰ ਨਾ ਹੋ ਜਾਣ! ਅੱਜ ਇਲੈਕਟ੍ਰਾਨਿਕ ਮੀਡੀਏ ਦਾ ਯੁੱਗ ਹੈ ਅਤੇ ਨੌਜੁਆਨ ਵਰਗ ਪੂਰੀ ਤਰਾਂ ਜਾਗ੍ਰਿਤ ਹੈ ਅਤੇ ਸਾਰਾ ਨੌਜੁਆਨ ਵਰਗ ਬੱਬੂ ਮਾਨ ਵੱਲੋਂ ਕੀਤੀ ਹਿੰਮਤ ਦੀ ਪੂਰੀ ਸਰਾਹਨਾ ਕਰਦਾ ਹੋਇਆ, ਭਵਿੱਖ ਵਿੱਚ ਵੀ ਉਸ ਤੋਂ ਇਹੀ ਉਮੀਦ ਕਰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਆਪਣੀ ਇਸ ਇਮਾਨਦਾਰ ਅਤੇ ਨਿਰਸੁਆਰਥ ਸੋਚ ਨਾਲ਼ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਦੀ ਆਵਾਜ਼ ਬਣ ਕੇ ਪੰਜਾਬ, ਪੰਜਾਬੀ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬੀਅਤ ਦੀਆਂ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਨੂੰ ਦੁਨੀਆਂ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇਂ ਰੱਖਣ ਲਈ ਹਮੇਸ਼ਾਂ ਆਪਣੇਂ ਕਾਰਜ ਜਾਰੀ ਰੱਖੇਗਾ। ਬਾਬੇ ਨਾਨਕ ਜੀ ਦਾ ਗੀਤ ਗਾਉਣ ਵਾਲ਼ੇ ਗਾਇਕ, ਵੱਡੇ ਵੀਰ "ਤਜਿੰਦਰ ਸਿੰਘ" (ਬੱਬੂ ਮਾਨ) ਨੂੰ ਧੰਨ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਚੜ੍ਹਦੀ ਕਲਾ ਵਿੱਚ ਰੱਖਣ।
ਰਹੇ ਜਦ ਨਾ ਹਾਣੀ..........ਗ਼ਜ਼ਲ / ਰਾਜਿੰਦਰਜੀਤ (ਯੂ.ਕੇ)
ਮਸਾਣਾਂ ਜਾਂ ਮੜ੍ਹੀਆਂ 'ਤੇ ਬਾਲਾਂਗੇ ਦੀਵੇ
ਘਰਾਂ ਦੇ ਕਦੋਂ ਪਰ ਸੰਭਾਲਾਂਗੇ ਦੀਵੇ
ਹਨੇਰੇ ਦੇ ਜਦ ਵੀ ਤੁਸੀਂ ਬੀਜ ਬੀਜੇ
ਅਸੀਂ ਵੀ ਘਰਾਂ ਵਿਚ ਉਗਾ ਲਾਂਗੇ ਦੀਵੇ
ਲਗਾਵਾਂਗੇ ਮੱਥੇ 'ਤੇ ਦੀਵੇ ਦੀ ਮੂਰਤ
ਬੱਸ ਏਦਾਂ ਅਸੀਂ ਵੀ ਕਹਾ ਲਾਂਗੇ ਦੀਵੇ
ਗਤੀ ਜੇ ਹਵਾਵਾਂ ਦੀ ਇਸ ਤੋਂ ਵਧੇਗੀ
ਤਾਂ ਹਿੱਕਾਂ ਦੇ ਅੰਦਰ ਛੁਪਾ ਲਾਂਗੇ ਦੀਵੇ
ਰਹੇ ਜਦ ਨਾ ਹਾਣੀ ਅਸੀਂ ਰੌਸ਼ਨੀ ਦੇ
ਤਾਂ ਆਪੇ ਹੀ ਅਪਣੇ ਬੁਝਾ ਲਾਂਗੇ ਦੀਵੇ
ਘਰਾਂ ਦੇ ਕਦੋਂ ਪਰ ਸੰਭਾਲਾਂਗੇ ਦੀਵੇ
ਹਨੇਰੇ ਦੇ ਜਦ ਵੀ ਤੁਸੀਂ ਬੀਜ ਬੀਜੇ
ਅਸੀਂ ਵੀ ਘਰਾਂ ਵਿਚ ਉਗਾ ਲਾਂਗੇ ਦੀਵੇ
ਲਗਾਵਾਂਗੇ ਮੱਥੇ 'ਤੇ ਦੀਵੇ ਦੀ ਮੂਰਤ
ਬੱਸ ਏਦਾਂ ਅਸੀਂ ਵੀ ਕਹਾ ਲਾਂਗੇ ਦੀਵੇ
ਗਤੀ ਜੇ ਹਵਾਵਾਂ ਦੀ ਇਸ ਤੋਂ ਵਧੇਗੀ
ਤਾਂ ਹਿੱਕਾਂ ਦੇ ਅੰਦਰ ਛੁਪਾ ਲਾਂਗੇ ਦੀਵੇ
ਰਹੇ ਜਦ ਨਾ ਹਾਣੀ ਅਸੀਂ ਰੌਸ਼ਨੀ ਦੇ
ਤਾਂ ਆਪੇ ਹੀ ਅਪਣੇ ਬੁਝਾ ਲਾਂਗੇ ਦੀਵੇ
ਆਖਦੈ ਮੈਨੂੰ ਸਮੁੰਦਰ.......... ਗ਼ਜ਼ਲ / ਸੁਰਜੀਤ ਜੱਜ (ਪ੍ਰੋ.)
ਮੇਰੀਆਂ ਤਲ਼ੀਆਂ 'ਤੇ ਦੀਵਾ, ਰੋਜ਼ ਇਕ ਧਰਦਾ ਏ ਉਹ
ਮੀਟ ਕੇ ਅੱਖਾਂ ਤੁਰਾਂ, ਇਹ ਆਸ ਵੀ ਕਰਦਾ ਏ ਉਹ
ਆਖਦੈ ਮੈਨੂੰ ਸਮੁੰਦਰ ਵਾਂਗ ਤੂੰ ਹੋ ਜਾ ਅਥਾਹ,
ਆਪ ਇਕ ਵੀ ਬੂੰਦ ਨੂੰ, ਕਰਨੋਂ ਫਨਾਹ ਡਰਦਾ ਏ ਉਹ
ਪਿੱਠ ਵਿਚ ਖੰਜ਼ਰ ਖੁਭੋ ਕੇ, ਉਸ ਨੇ ਹੌਕਾ ਭਰ ਲਿਆ
ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਵੀ ਦਰਦ, ਮੇਰੇ ਹੋਣ ਦਾ ਜਰਦਾ ਏ ਉਹ
ਇਕ ਨਦੀ ਉਸ ਦੇ ਵੀ ਥਲ ਵਿੱਚੋਂ ਦੀ ਗੁਜ਼ਰੀ ਹੋਏਗੀ
ਬੈਠ ਕੇ ਰੇਤਾ 'ਤੇ, ਚਸ਼ਮੇ ਲਈ ਦੁਆ ਕਰਦਾ ਏ ਉਹ
ਸੋਚ ਉਸ ਦਾ ਡੁਬਣਾ ਕਿੰਨਾ ਵਚਿੱਤਰ ਹੋਏਗਾ
ਖ਼ਾਬ ਦੀ ਕਿਸ਼ਤੀ ਚਿ, ਸਾਗਰ ਅੱਖ ਦਾ ਤਰਦਾ ਏ ਉਹ
ਬਰਫ਼ ਜਦ ਹੁੰਦਾ ਹਾਂ ਮੈਂ, ਉਹ ਪਹਿਨਦੈ ਅੱਗ ਦਾ ਲਿਬਾਸ
ਜਿਸ ਘੜੀ ਮੈਂ ਪਿਘਲਦਾ ਹਾਂ, ਉਸ ਘੜੀ ਠਰਦਾ ਏ ਉਹ
ਸੋਚਦੈ, ਤੋੜੇਗਾ ਮੇਰੀ ਤਪਸ਼ ਦਾ ਆਖਿਰ ਗ਼ਰੂਰ
ਇਸ ਭੁਲੇਖੇ ਵਿਚ ਹਮੇਸ਼ਾ, ਥਾਂ-ਕੁ-ਥਾਂ ਵਰ੍ਹਦਾ ਏ ਉਹ
ਮੀਟ ਕੇ ਅੱਖਾਂ ਤੁਰਾਂ, ਇਹ ਆਸ ਵੀ ਕਰਦਾ ਏ ਉਹ
ਆਖਦੈ ਮੈਨੂੰ ਸਮੁੰਦਰ ਵਾਂਗ ਤੂੰ ਹੋ ਜਾ ਅਥਾਹ,
ਆਪ ਇਕ ਵੀ ਬੂੰਦ ਨੂੰ, ਕਰਨੋਂ ਫਨਾਹ ਡਰਦਾ ਏ ਉਹ
ਪਿੱਠ ਵਿਚ ਖੰਜ਼ਰ ਖੁਭੋ ਕੇ, ਉਸ ਨੇ ਹੌਕਾ ਭਰ ਲਿਆ
ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਵੀ ਦਰਦ, ਮੇਰੇ ਹੋਣ ਦਾ ਜਰਦਾ ਏ ਉਹ
ਇਕ ਨਦੀ ਉਸ ਦੇ ਵੀ ਥਲ ਵਿੱਚੋਂ ਦੀ ਗੁਜ਼ਰੀ ਹੋਏਗੀ
ਬੈਠ ਕੇ ਰੇਤਾ 'ਤੇ, ਚਸ਼ਮੇ ਲਈ ਦੁਆ ਕਰਦਾ ਏ ਉਹ
ਸੋਚ ਉਸ ਦਾ ਡੁਬਣਾ ਕਿੰਨਾ ਵਚਿੱਤਰ ਹੋਏਗਾ
ਖ਼ਾਬ ਦੀ ਕਿਸ਼ਤੀ ਚਿ, ਸਾਗਰ ਅੱਖ ਦਾ ਤਰਦਾ ਏ ਉਹ
ਬਰਫ਼ ਜਦ ਹੁੰਦਾ ਹਾਂ ਮੈਂ, ਉਹ ਪਹਿਨਦੈ ਅੱਗ ਦਾ ਲਿਬਾਸ
ਜਿਸ ਘੜੀ ਮੈਂ ਪਿਘਲਦਾ ਹਾਂ, ਉਸ ਘੜੀ ਠਰਦਾ ਏ ਉਹ
ਸੋਚਦੈ, ਤੋੜੇਗਾ ਮੇਰੀ ਤਪਸ਼ ਦਾ ਆਖਿਰ ਗ਼ਰੂਰ
ਇਸ ਭੁਲੇਖੇ ਵਿਚ ਹਮੇਸ਼ਾ, ਥਾਂ-ਕੁ-ਥਾਂ ਵਰ੍ਹਦਾ ਏ ਉਹ
ਖ਼ੰਜਰ ਦੇ ਜ਼ਖ਼ਮ ਨਾਲ਼..........ਗ਼ਜ਼ਲ / ਜਸਪਾਲ ਘਈ (ਪ੍ਰੋ.)
ਅਪਣੇ ਬਦਨ ਤੋਂ ਹਰ ਕੁਈ ਪੱਤਾ ਬਦਲ ਲਿਆ
ਮੌਸਮ ਦੇ ਨਾਲ਼ ਰੁੱਖ ਨੇ ਵੀ ਚਿਹਰਾ ਬਦਲ ਲਿਆ
ਕੁਝ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਫ਼ਰ ਦਾ ਹੈ ਜ਼ਾਇਕਾ ਬਦਲ ਲਿਆ
ਮੰਜ਼ਲ ਕਰੀਬ ਆਈ, ਤਾਂ ਰਸਤਾ ਬਦਲ ਲਿਆ
ਤਬਦੀਲੀਆਂ ਨੂੰ ਕਰ ਲਿਆ ਤਬਦੀਲ ਇਸ ਕਦਰ
ਦਿਲ ਨੂੰ ਬਦਲ ਨਾ ਪਾਏ, ਤਾਂ ਚਿਹਰਾ ਬਦਲ ਲਿਆ
ਸਾਡੇ ਗੁਨਾਹ ਦੇ ਕਿੱਸੇ ਤਾਂ ਪੜ੍ਹਦਾ ਸੈਂ ਸੌ਼ਕ ਨਾਲ਼
ਅਪਣਾ ਜਾਂ ਜਿ਼ਕਰ ਆਇਆ ਤਾਂ ਵਰਕਾ ਬਦਲ ਲਿਆ
ਚਲਦਾ ਰਿਹਾ ਜਨੂੰਨ ਮੁਸਲਸਲ ਸਕੂਨ ਨਾਲ਼
ਪੱਥਰ ਬਦਲ ਲਿਆ, ਕਦੇ ਸ਼ੀਸ਼ਾ ਬਦਲ ਲਿਆ
ਹੁਣ ਤਾਂ ਇਹ ਨੋਕ ਖੋਭ ਕੇ ਦੁਖ ਸੁਖ ਫਰੋਲਦੈ
ਖੰਜਰ ਦੇ ਜ਼ਖ਼ਮ ਨਾਲ਼ ਹੈ ਰਿਸ਼ਤਾ ਬਦਲ ਲਿਆ
ਮੌਸਮ ਦੇ ਨਾਲ਼ ਰੁੱਖ ਨੇ ਵੀ ਚਿਹਰਾ ਬਦਲ ਲਿਆ
ਕੁਝ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਫ਼ਰ ਦਾ ਹੈ ਜ਼ਾਇਕਾ ਬਦਲ ਲਿਆ
ਮੰਜ਼ਲ ਕਰੀਬ ਆਈ, ਤਾਂ ਰਸਤਾ ਬਦਲ ਲਿਆ
ਤਬਦੀਲੀਆਂ ਨੂੰ ਕਰ ਲਿਆ ਤਬਦੀਲ ਇਸ ਕਦਰ
ਦਿਲ ਨੂੰ ਬਦਲ ਨਾ ਪਾਏ, ਤਾਂ ਚਿਹਰਾ ਬਦਲ ਲਿਆ
ਸਾਡੇ ਗੁਨਾਹ ਦੇ ਕਿੱਸੇ ਤਾਂ ਪੜ੍ਹਦਾ ਸੈਂ ਸੌ਼ਕ ਨਾਲ਼
ਅਪਣਾ ਜਾਂ ਜਿ਼ਕਰ ਆਇਆ ਤਾਂ ਵਰਕਾ ਬਦਲ ਲਿਆ
ਚਲਦਾ ਰਿਹਾ ਜਨੂੰਨ ਮੁਸਲਸਲ ਸਕੂਨ ਨਾਲ਼
ਪੱਥਰ ਬਦਲ ਲਿਆ, ਕਦੇ ਸ਼ੀਸ਼ਾ ਬਦਲ ਲਿਆ
ਹੁਣ ਤਾਂ ਇਹ ਨੋਕ ਖੋਭ ਕੇ ਦੁਖ ਸੁਖ ਫਰੋਲਦੈ
ਖੰਜਰ ਦੇ ਜ਼ਖ਼ਮ ਨਾਲ਼ ਹੈ ਰਿਸ਼ਤਾ ਬਦਲ ਲਿਆ
ਆ ਅਟਕਣਾ ਆਸਟ੍ਰੇਲੀਆ ਵਿਚ ਮੇਰਾ ਵੀ .......... ਲੇਖ਼ / ਗਿਆਨੀ ਸੰਤੋਖ ਸਿੰਘ (ਆਸਟ੍ਰੇਲੀਆ)
ਅੱਜ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਵਾਸਤੇ ਆਸਟ੍ਰੇਲੀਆ ਕੋਈ ਓਪਰਾ ਨਾਂ ਨਹੀ ਹੈ। ਬੇਅੰਤ ਨੌਜਵਾਨ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਬਣ ਕੇ ਏਥੇ ਪੱਕੇ ਹੋਣ ਆਏ ਹਨ ਤੇ ਨਿਤ ਦਿਨ ਹੋਰ ਆ ਰਹੇ ਹਨ। ਇਸ ਤੇ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਵੀ ਕੋਈ ਇਤਰਾਜ ਕਰਨ ਦਾ ਹੱਕ ਨਹੀ ਹੈ; ਇਸ ਦੇ ਉਲ਼ਟ ਸਗੋਂ ਸਾਨੂੰ ਖ਼ੁਸ਼ੀ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ਕਿ ਏਥੇ ਸਾਡੇ ਭਾਈਚਾਰੇ ਵਿਚ ਵਾਧਾ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਇਸ ਸੰਸਾਰ ਦੇ ਮਹਾਨ ਵਾਲੀ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਸਾਜੇ ਵਿਸ਼ਾਲ ਸੰਸਾਰ ਅੰਦਰ ਹਰ ਕੋਈ ਹੀ ਆਪਣੇ ਚੰਗੇਰੇ ਭਵਿਖ ਦੀ ਆਸ ਤੇ ਕਿਤੇ ਵੀ ਆ/ਜਾ ਤੇ ਵੱਸ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਦੁਨੀਆ ਦੇ ਦੁਆਲ਼ੇ ਦੀ ਆਪਣੀ ਚੌਥੀ ਯਾਤਰਾ ਦੋਰਾਨ, ਜਦੋਂ 1979 ਦੇ ਅਕਤੂਬਰ ਮਹੀਨੇ ਦੀ 25 ਤਰੀਕ ਨੂੰ ਮੈ ਆਪਣੇ ਨਿੱਕੇ ਭਰਾ, ਸ. ਸੇਵਾ ਸਿੰਘ ਸਮੇਤ, ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਏਥੇ ਆਇਆ ਸਾਂ ਤਾਂ ਏਥੇ ਕਿਸੇ ਵਿਰਲੇ ਹੀ ਸਿੱਖ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨ ਹੁੰਦੇ ਸਨ। ਸਿਡਨੀ ਦੇ ਇਕ ਸਬਅਰਬ ਰੀਵਜ਼ਬੀ ਵਿਚ ਇਕ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਸਿੰਘ ਸਭਾ ਹੁੰਦਾ ਸੀ। ਓਥੇ ਦੀਵਾਨ ਮਹੀਨੇ ਵਿਚ ਦੋ ਵਾਰ ਹੀ ਲੱਗਦਾ ਸੀ ਤੇ ਲੰਗਰ ਵੀ ਤਾਂ ਹੀ ਪੱਕਦਾ ਸੀ ਜੇਕਰ ਕੋਈ ਪਰਵਾਰ ਰਾਸ਼ਨ ਲਿਆਉਣ, ਪਕਾਉਣ, ਵਰਤਾਉਣ, ਛਕਾਉਣ ਆਦਿ ਦੀ ਖ਼ੁਦ ਜ਼ਿਮੇਵਾਰੀ ਲਵੇ ਤਾਂ। ਅੱਜ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੀ ਕਿਰਪਾ ਸਦਕਾ ਸਿਡਨੀ ਵਿਚ ਹੀ ਅੱਠ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਹਨ ਜਿਥੇ ਰੌਣਕਾਂ ਹੀ ਰੌਣਕਾਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਹ ਕੁਝ ਏਥੇ ਵੱਡੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿਚ ਸਿੱਖ ਸੰਗਤਾਂ ਦੇ ਆਉਣ ਸਦਕਾ ਹੀ ਸੰਭਵ ਹੋਇਆ ਹੈ।
ਮੁਲਕ ਆਸਟ੍ਰੇਲੀਆ ਧਰਤੀ ਦੇ ਦੱਖਣ ਵਾਲ਼ੇ ਪਾਸੇ, ਇੰਡੋਨੇਸ਼ੀਆ ਤੋਂ ਥੱਲੇ ਅਤੇ ਨਿਊ ਜ਼ੀਲੈਂਡ ਦੇ ਤਕਰੀਬਨ ਬਰਾਬਰ ਵਾਕਿਆ ਹੈ। ਇਸ ਦੀ ਧਰਤੀ ਭਾਰਤ ਨਾਲ਼ੋਂ ਤਕਰੀਬਨ ਢਾਈ ਗੁਣਾਂ ਵੱਡੀ ਹੈ ਤੇ ਆਬਾਦੀ ਸਿਰਫ਼ ਬਾਈ ਮਿਲੀਅਨ; ਅਥਵਾ ਸਵਾ ਦੋ ਕਰੋੜ ਨਾਲੋਂ ਵੀ ਘੱਟ। ਸਮੁੰਦਰ ਦੇ ਕਿਨਾਰੇ ਕਿਨਾਰੇ ਪੰਜ ਸੱਤ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਵਿਚ ਹੀ ਲੋਕ ਵੱਸਦੇ ਹਨ, ਅੰਦਰ ਸਾਰਾ ਮੁਲਕ ਖਾਲੀ ਪਿਆ ਹੈ ਜਿਥੇ ਰੇਤ ਦੇ ਟਿੱਬੇ, ਝਾੜੀਆਂ, ਪੱਥਰ ਆਦਿ ਸੋਭਾ ਪਾ ਰਹੇ ਹਨ। ਖੇਤੀ ਪ੍ਰਧਾਨ ਦੇਸ਼ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਤਕਰੀਬਨ ਹਰੇਕ ਫਸਲ ਦੇ ਵੱਡੇ ਵੱਡੇ ਫਾਰਮ ਹਨ। ਕਈ ਫਾਰਮ ਤਾਂ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਏਕੜਾਂ ਵਿਚ ਵੀ ਹਨ।
ਏਥੋਂ ਦੇ ਅਸਲੀ ਵਸਨੀਕ, ਦੱਸਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਚਾਲ਼ੀ ਹਜਾਰ ਸਾਲਾਂ ਤੋਂ ਏਥੇ ਦੱਖਣੀ ਏਸ਼ੀਆ ਤੋਂ ਆ ਕੇ ਵੱਸ ਰਹੇ ਹਨ। ਇਹਨਾਂ ਨੂੰ ਐਬੋਰੀਜੀਨਜ਼ (ਅਬੋਰਗਿਨਿੳਲ) ਆਖਦੇ ਹਨ। ਇਹ 300 ਗਰੁਪਾਂ ਵਿਚ ਵੰਡੇ ਹੋਏ ਸਨ ਤੇ 250 ਜ਼ਬਾਨਾਂ ਤੇ 700 ਡਾਇਲੈਕਟਾਂ ਵਿਚ ਬੋਲਦੇ ਸਨ। ਅੱਜ ਕਲ੍ਹ ਇਹਨਾਂ ਦੀ ਆਬਾਦੀ, ਆਸਟ੍ਰੇਲੀਆ ਦੀ ਸਮੁਚੀ ਆਬਾਦੀ ਵਿਚ ਦੋ ਕੁ ਫੀ ਸਦੀ ਸਮਝੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਕਈ ਗੱਲਾਂ ਵਿਚ ਬਾਕੀ ਦੇ ਵਸਿੰਦਿਆਂ ਨਾਲ਼ੋਂ ਇਹਨਾਂ ਦੇ ਕੁਝ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਅਧਿਕਾਰ ਹਨ।
ਭਾਵੇਂ ਕਿ ਇਸ ਦੀ ਖੋਜ ਪਹਿਲਾਂ ਵੀ ਹੋ ਚੁੱਕੀ ਹੋਈ ਸੀ ਪਰ ਜਦੋਂ ਜਾਰਜ ਵਾਸ਼ਿੰਗਟਨ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਹੇਠ ਅਮ੍ਰੀਕਾ ਨੇ ਲੰਮੀ ਲੜਾਈ ਲੜ ਕੇ, ਵਲੈਤੀ ਅੰਗ੍ਰੇਜ਼ਾਂ ਤੋਂ ਆਜ਼ਾਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰ ਲਈ ਤਾਂ ਵਲੈਤੀਆਂ ਨੂੰ ਫਿਰ ਆਪਣੇ ਅਣਚਾਹੇ ਬੰਦੇ ਸੁੱਟਣ ਲਈ ਹੋਰ ਥਾਂ ਦੀ ਭਾਲ਼ ਕਰਨੀ ਪਈ ਤੇ ਇਸ ਕਾਰਜ ਲਈ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਆਸਟ੍ਰੇਲੀਆ ਨੂੰ ਵਰਤਣਾ ਆਰੰਭ ਦਿਤਾ। ਸਤਾਰਵੀਂ ਸਦੀ ਤੋਂ ਹੀ ਉਹ ਆਸਟ੍ਰੇਲੀਆ ਨੂੰ ਨਿਊ ਹਾਲੈਂਡ ਕਰਕੇ ਜਾਣਦੇ ਤਾਂ ਸਨ ਪਰ ਵਲੈਤੋਂ ਤੁਰ ਕੇ ਪਹਿਲਾ ਜਹਾਜ ਕੈਪਟਨ ਜੇਮਜ਼ ਕੁਕ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਹੇਠ 1770 ਵਿਚ ਹੀ ਆਇਆ ਸੀ। ਫਿਰ 26 ਜਨਵਰੀ 1788 ਨੂੰ, 11 ਜਹਾਜਾਂ ਵਿਚ, 1500 ਅਣਚਾਹੇ ਬੰਦੇ ਏਥੇ ਲਿਆਂਦੇ ਗਏ। ਇਹ ਜਹਾਜ ਸਿਡਨੀ ਹਾਰਬਰ ਆ ਕੇ ਲੱਗੇ ਸਨ। 1868 ਤੱਕ 160.000 ‘ਦੋਸ਼ੀ’ ਬੰਦੇ ਬੰਦੀਆਂ ਏਥੇ ਪਹੁੰਚ ਚੁਕੇ ਸਨ। ਨਵੇਂ ਆਇਆਂ ਨੇ ਏਥੇ ਦੇ ਵਸਨੀਕ ਐਬੋਰੀਜੀਨਲ ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਸ਼ਿਕਾਰ ਖੇਡ ਖੇਡ ਕੇ ਕੁਝ ਭਜਾ ਦਿਤੇ, ਕੁਝ ਮਾਰ ਦਿਤੇ ਤੇ ਕੁਝ ਪਹਿਲਾਂ ਅਣਜਾਣੀਆਂ ਬੀਮਾਰੀਆਂ ਦੇ, ਨਵੇਂ ਆਇਆਂ ਨੇ, ਸ਼ਿਕਾਰ ਬਣਾ ਦਿਤੇ। ਅੱਜ ਆਸਟ੍ਰੇਲੀਆ ਵਿਚ ਸ਼ਾਇਦ ਹੀ ਕੋਈ ਸੌ ਫ਼ੀ ਸਦੀ ਸ਼ੁਧ ਐਬੋਰੀਜਨਲ ਬੰਦਾ ਜਾਂ ਬੰਦੀ ਮਿਲ਼ ਸਕੇ।
19ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂ ਦੇ ਸਾਲਾਂ ਵਿਚ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਫੌਜੀ, ਅਫ਼ਸਰ, ਦੋਸ਼ੀ ਆਦਿ ਨੇ ਸਰਕਾਰੋਂ ਜ਼ਮੀਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਈ ਨੂੰ ਆਬਾਦ ਕਰਕੇ ਫਾਰਮ ਬਣਾ ਲਏ। ਇਹ ਵੇਖ ਕੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਵਲੈਤੋਂ ਹੋਰ ਉਦਮੀ ਵਿਅਕਤੀ ਜਹਾਜ ਭਰ ਭਰ ਕੇ ਆ ਗਏ। ਇਹ ਲੋਕ ਮਾਰੂ ਹਥਿਆਰਾਂ ਸਹਿਤ ਹੋਰ ਅੰਦਰ ਐਬੋਰੀਜੀਨਲ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਵਸੇਬੇ ਵਾਲ਼ੀ ਧਰਤੀ ਵੱਲ ਵਧਣੇ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਏ ਤੇ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਇਹਨਾਂ ਨਵੇ ਆਇਆਂ ਨੇ, ਹੋਰ ਕਈ ਸ਼ਹਿਰ ਵਸਾ ਲਏ। ਫਿਰ ਸੋਨਾ ਲਭਣ ਕਰਕੇ ਵੀ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਜਵਾਨ ਲੋਕੀਂ ਵਲੈਤੋਂ ਏਧਰ ਨੂੰ ਭੱਜ ਆਏ। ਬੇੜੀਆਂ ਭਰ ਭਰ ਕੇ ਚੀਨੇ ਵੀ ਏਥੇ ਆ ਵਸੇ। ਕਈ ਮਾੜੇ ਸਮਝੇ ਜਾਣ ਵਾਲ਼ੇ ਧੰਦੇ ਕਰਨ ਵਾਲ਼ੇ ਹੋਰ ਲੋਕ ਵੀ ਏਥੇ ਆ ਗਏ। ਦੋਹਾਂ ਸੰਸਾਰ ਜੰਗਾਂ ਤੋਂ ਉਪ੍ਰੰਤ ਲੋੜਵੰਦ, ਰਿਫ਼ੂਜੀ ਆਦਿ ਵੀ ਏਥੇ ਆ ਟਿਕੇ।
ਪਹਿਲਾਂ ਆਸਟ੍ਰੇਲੀਆ ਦੀਆਂ ਛੇ ਸਟੇਟਾਂ ਵੱਖ ਵੱਖ ਸਨ। ਫਿਰ ਇਹਨਾਂ ਨੇ 1 ਜਨਵਰੀ 1901 ਵਾਲ਼ੇ ਦਿਨ, ਇਕ ਸੰਵਿਧਾਨ ਅਧੀਨ ‘ਕਾਮਲਵੈਲਥ ਆਫ਼ ਆਸਟ੍ਰੇਲੀਆ’ ਦੇ ਨਾਂ ਥੱਲੇ ਇਕ ਮੁਲਕ ਵਜੂਦ ਵਿਚ ਲੈ ਆਂਦਾ। ਹੁਣ ਸਟੇਟਾਂ ਦੀਆਂ ਸਰਕਾਰਾਂ ਤੋਂ ਉਪਰ ਸਾਰੇ ਮੁਲਕ ਦੀ ਆਪਣੀ ਇਕ ਸੰਘੀ ਸਰਕਾਰ ਹੈ ਜਿਸ ਦਾ ਹੈਡ ਕੁਆਰਟਰ, ਨਵੇ ਵਸਾਏ ਸ਼ਹਿਰ ਕੈਨਬਰਾ ਵਿਚ ਹੈ। ਇਸ ਦੀ ਪਾਰਲੀਮੈਂਟ ਦੇ ਦੋ ਸਦਨ ਹਨ। ਹੇਠਲੇ ਸਦਨ ਵਿਚ ਬਹੁ ਸੰਮਤੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਆਗੂ, ਸਾਡੀ ਲੋਕ ਸਭਾ ਵਾਗ ਹੀ, ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਬਣਦਾ ਹੈ। ਨਾਮ ਮਾਤਰ ਰਾਜ ਦੀ ਮੁਖੀ ਵਲੈਤੀ ਰਾਣੀ ਹੈ ਅਤੇ ਨੋਟਾਂ ਉਪਰ ਉਸ ਦੀ ਫੋਟੋ ਛਪਦੀ ਹੈ ਪਰ ਸਿਧਾ ਦਖਲ ਉਸ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਵਿਚ ਕੋਈ ਨਹੀ। ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਗਵਰਨਰ ਜਨਰਲ ਦਾ ਨਾਂ ਰਾਣੀ ਨੂੰ ਭੇਜਦਾ ਹੈ ਤੇ ਉਹ ਉਸ ਉਪਰ ਮੋਹਰ ਲਾ ਦਿੰਦੀ ਹੈ। ਫੌਜੀ ਤੌਰ ਤੇ ਆਸਟ੍ਰੇਲੀਆ ਦਾ ਅਮ੍ਰੀਕਾ ਨਾਲ ਗੱਠ ਜੋੜ ਹੈ।
ਅਮ੍ਰੀਕਾ ਦੇ ਸਾਬਕ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮਿਸਟਰ ਨਿਕਸਨ ਨੇ ਇਸ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਕਿਤਾਬ ਵਿਚ ਭਵਿਖ ਦਾ ਦੇਸ਼ ਆਖਿਆ ਸੀ। ਕੁਝ ਲੋਕੀਂ ਇਸ ਦੇ ਵਸਨੀਕਾਂ ਦੀ ਮਾਨਸਕਤਾ ਨੂੰ ਵੇਖਦੇ ਹੋਏ ‘ਨੇਸ਼ਨ ਆਫ਼ ਥਰੋ ਅਵੇਜ਼’ ਅਤੇ ‘ਕੰਟਰੀ ਆਫ਼ ਗੈਂਬਲਰਜ਼’ ਵੀ ਆਖਦੇ ਹਨ। ਅਰਥਾਤ ਪੁਰਾਣੀਆਂ ਵਸਤਾਂ ਦੀ ਮੁਰੰਮਤ ਕਰ ਕੇ ਵਰਤਣ ਦੀ ਖੇਚਲ਼ ਕਰਨ ਦੀ ਬਜਾਇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਬਾਹਰ ਸੁੱਟ ਕੇ ਨਵੀਆਂ ਖ਼ਰੀਦ ਲੈਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਹਰੇਕ ਸਾਲ ਨਵੰਬਰ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਮੰਗਲਵਾਰ ਨੂੰ ਮੈਲਬਰਨ ਸ਼ਹਿਰ ਵਿਚ ਘੋੜਿਆਂ ਦੀ ਦੌੜ ਦੇ ਜੂਏ ਵਿਚ ਪੈਸੇ ਲਾਉਣ ਤੋਂ ਸ਼ਾਇਦ ਹੀ ਕੋਈ ਮੇਰੇ ਵਰਗਾ ਵਾਂਝਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹੋਵੇ। ਆਮ ਤੌਰ ਤੇ ਹਰੇਕ ਹੀ ਕੁਝ ਨਾ ਕੁਝ ਇਸ ਸਮੇ ਦਾ ਉਪਰ ਲਾਉਂਦਾ ਹੈ।
1972 ਵਿਚ ਗਫ਼ ਵਿਟਲਮ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਹੇਠ ਲੇਬਰ ਪਾਰਟੀ ਦੀ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਕਈ ਹੋਰ ਚੰਗੇ ਕੰਮ ਕਰਨ ਦੇ ਨਾਲ਼ ਨਾਲ਼ ‘ਵਾਈਟ ਆਸਟ੍ਰੇਲੀਆ’ ਦੀ ਨੀਤੀ ਨੂੰ ਤਿਲਾਂਜਲੀ ਦੇ ਕੇ ਬਹੁ ਸਭਿਆਚਾਰਕ ਆਸਟ੍ਰੇਲੀਆ ਲਈ ਰਾਹ ਖੋਹਲ ਦਿਤਾ। ਇਸ ਕਾਰਨ ਹੁਣ ਏਥੇ 200 ਤੋਂ ਉਪਰ ਮੁਲਕਾਂ ਦੇ ਵਿਅਕਤੀ ਵੱਸਦੇ ਹਨ। ਬਹੁਤੇ ਦੇਸਾਂ ਦੇ ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਦਾ ਏਥੇ ਵਸੇਬਾ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਆਸਟ੍ਰੇਲੀਆ ਨੂੰ ‘ਕੰਟਰੀ ਆਫ਼ ਮਾਈਗਰੈਂਟਸ’ ਵੀ ਆਖਦੇ ਹਨ।
ਜਦੋਂ ਦਾ ਮੈ ਏਥੇ ਆਇਆ ਹਾਂ ਓਦੋਂ ਦਾ ਹੀ ਆਸਟ੍ਰੇਲੀਆ ਵਿਚ ਸਿੱਖਾਂ ਤੇ ਪੰਜਾਬੀ ਬੋਲਣ ਵਾਲ਼ਿਆਂ ਦੀ ਵਸੋਂ ਦਾ ਪਤਾ ਲਾਉਣ ਦੇ ਯਤਨਾਂ ਵਿਚ ਹਾਂ ਪਰ ਇਸ ਦਾ ਸਹੀ ਪਤਾ ਮੇਰੇ ਕੋਲ਼ੋਂ ਨਹੀ ਲੱਗ ਸਕਿਆ। ਕਾਰਨ ਸ਼ਾਇਦ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਹਰੇਕ ਮਰਦਮਸ਼ੁਮਾਰੀ ਸਮੇ ਧਰਮ ਦੇ ਖਾਨੇ ਵਿਚ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਅਸਲ ਗਿਣਤੀ ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਕਈ ਗੁਣਾਂ ਘੱਟ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਤੇ ਪੰਜਾਬੀ ਬੋਲਣ ਵਾਲ਼ਿਆਂ ਦੀ ਤੇ ਉਸ ਤੋਂ ਵੀ ਕਿਤੇ ਘਟ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਮੇਰੇ ਅੰਦਾਜ਼ੇ ਅਨੁਸਾਰ ਸਿਖਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਏਥੇ ਲੱਖਾਂ ਵਿਚ ਹੈ ਜਦੋਂ ਕਿ ਮਰਦਮ ਸ਼ੁਮਾਰੀ ਵਿਚ ਕੁਝ ਹਜਾਰ ਹੀ ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਦੇ ਕਈ ਕਾਰਨ ਹੋ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਤਾਂ ਸਾਇਦ ਇਹ ਕਾਰਨ ਹੀ ਹੋਵੇ ਕਿ ਅਸੀਂ ਮਰਦਮ ਸ਼ੁਮਾਰੀ ਸਮੇ ਆਪਣੇ ਧਰਮ ਤੇ ਬੋਲੀ ਦਾ ਪ੍ਰਗਟਾਵਾ ਕਰਨ ਦੀ, ਕਿਸੇ ਕਾਰਨ ਕਰਕੇ, ਲੋੜ ਹੀ ਨਹੀ ਸਮਝਦੇ।
1988 ਵਿਚ ਏਥੋਂ ਦੀ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਬਾਹਰੋਂ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਫੀਸਾਂ ਦੇ ਕੇ ਪੜ੍ਹਨ ਲਈ ਆਉਣ ਹਿਤ ਪ੍ਰਚਾਰ ਕੀਤਾ। ਇਸ ਦੇ ਕਈ ਕਾਰਨ ਸਨ। ਓਦੋਂ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਦਾ ਹੜ੍ਹ ਹੀ ਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਚਾਰ ਚੌਫੇਰੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਦਾ ਬੋਲ ਬਾਲਾ ਹੈ। ਇਹਨਾਂ ਵਿਚ ਪੰਜਾਬੀ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਦੀ ਵੀ ਸੱਬਰਕੱਤੀ ਗਿਣਤੀ ਹੈ। ਇਹਨਾਂ ਵਿਚ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਸਾਬਤ ਸੂਰਤ ਵੀ ਹਨ। ਪੰਜਾਬੀ ਨੌਜਵਾਨ ਬੱਚੇ ਬੱਚੀਆਂ ਜੋ ਕਿ ਆਪਣਾ ਆਰਥਿਕ ਭਵਿਖ ਸੁਧਾਰਨ ਦੀ ਤਸਵੀਰ ਲੈ ਕੇ ਏਥੇ ਆਉਂਦੇ ਹਨ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨ ਕਰਕੇ ਬੜਾ ਹੀ ਮਨ ਪ੍ਰਸੰਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਸ਼ੁਰੂ ਵਿਚ ਉਹਨਾਂ ਵਿਚੋਂ ਬਹੁਤਿਆਂ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਮੁਸ਼ਕਲਾਂ ਦਾ ਵੀ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ ਪ੍ਰੰਤੂ ਅੰਤ ਵਿਚ ‘ਸਭ ਭਲਾ’ ਹੀ ਹੋ ਨਿੱਬੜਦਾ ਹੈ। ਕੋਈ ਵਿਰਲਾ ਹੀ ਮੁਸ਼ਕਲਾਂ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਨਾ ਕਰ ਸਕਣ ਕਰਕੇ ਵਾਪਸ ਮੁੜਦਾ ਹੈ। ਇਹਨਾਂ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਕਰਕੇ ਹੀ ਸਾਰੇ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਵਿਚਲੇ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਾਹਿਬਾਨ ਵਿਚ ਰੌਣਕਾਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ। ਕਿਸੇ ਵੀ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਵਿਚ ਦੀਵਾਨਾਂ ਤੇ ਲੰਗਰਾਂ ਦੀ ਕੋਈ ਤੋਟ ਨਹੀ। ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਦੇ ਸੀਮਤ ਵਸੀਲਿਆਂ ਰਾਹੀਂ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਾਹਿਬਾਨ ਦੇ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਵੀ ਸਮੇ ਸਮੇ ਇਹਨਾਂ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ, ਹੋਰ ਯਾਤਰੂਆਂ ਅਤੇ ਲੋੜਵੰਦਾਂ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਕਰਨ ਦਾ ਯਤਨ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਸੰਗਤਾਂ ਰਾਸ਼ਨ ਲਿਆਉਂਦੀਆਂ ਹਨ, ਪਕਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ, ਵਰਤਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ, ਖ਼ੁਦ ਛਕਦੀਆਂ ਤੇ ਹੋਰਨਾਂ ਨੂੰ ਛਕਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਲੰਗਰ ਦੀ ਸੇਵਾ ਕਰਨ ਵਾਲ਼ਿਆਂ ਨੂੰ ਕਈ ਵਾਰ ਵਾਰੀ ਨਹੀ ਮਿਲਦੀ। ਲੰਗਰ ਦੀ ਸੇਵਾ ਲੈਣ ਵਾਸਤੇ ਕਈ ਕਈ ਮਹੀਨੇ ਵਾਰੀ ਲੈਣ ਲਈ ਵੀ ਉਡੀਕਣਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ। ਸਾਰੇ ਆਸਟ੍ਰੇਲੀਆ ਵਿਚ ਪੰਝੀ ਕੁ ਦੇ ਕਰੀਬ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਬਣ ਚੁਕੇ ਹਨ ਜਿਥੇ ਹਰ ਵੀਕਐਂਡ ਤੇ ਸੰਗਤਾਂ ਦੀ ਗਹਿਮਾ ਗਹਿਮ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।
ਹੁਣ ਮੈ ਆਪਣੇ ਆਸਟ੍ਰੇਲੀਆ ਆਉਣ ਦੀ ਗੱਲ ਵੀ ਕਰ ਹੀ ਲਵਾਂ:
ਗੱਲ ਇਹ 1964 ਦੀਆਂ ਗਰਮੀਆਂ ਦੀ ਹੈ। ਮੈ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ੍ਰੀ ਦੂਖ ਨਿਵਾਰਨ ਸਾਹਿਬ ਪਟਿਆਲਾ ਵਿਖੇ ਕੀਰਤਨ ਦੀ ਸੇਵਾ ਕਰਨ ਦੇ ਨਾਲ਼ ਨਾਲ਼ ਪੜ੍ਹਾਈ ਕਰਨ ਦੇ ਯਤਨਾਂ ਵਿਚ ਵੀ ਸਾਂ। ਮੇਰੇ ਮਿੱਤਰ ਰਾਗੀ ਸਿੰਘ ਭਾਈ ਕਰਮ ਸਿੰਘ ਦੇ ਕਮਰੇ ਦੀ ਕੰਧ ਉਪਰ ਦੁਨੀਆ ਦਾ ਨਕਸ਼ਾ ਲੱਗਾ ਹੋਇਆ ਮੈਨੂੰ ਦਿਸਿਆ। ਐਵੇਂ ਆਪਣੀ ਅੱਖਰਾਂ ਨਾਲ ਮੱਥਾ ਮਾਰੀ ਜਾਣ ਦੀ ਆਦਤ ਵੱਸ ਮੈ ਉਹ ਵੇਖਣ ਲਗ ਪਿਆ। ਹੋਰ ਤਾਂ ਸਭ ਆਮ ਵਾਂਗ ਹੀ ਸੀ ਪਰ ਜਦੋਂ ਦੁਨੀਆ ਤੋਂ ਬਿਲਕੁਲ ਨਿਵੇਕਲੇ ਜਿਹੇ ਇਕ ਹਰੇ ਹਰੇ ਹਿੱਸੇ ਉਪਰ ਨਿਗਾਹ ਗਈ ਤਾਂ ਲਿਖਿਆ ਪੜ੍ਹਿਆ: ਆਸਟ੍ਰੇਲੀਆ। ਇਸ ਨਕਸ਼ੇ ਦੀ ਲਿਖਤ ਹਿੰਦੀ ਵਿਚ ਸੀ ਨਹੀ ਤਾਂ ਅੰਗ੍ਰੇਜ਼ੀ ਵਿਚ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਸ਼ਾਇਦ ਮੈ ਪੜ੍ਹ ਹੀ ਨਾ ਸਕਦਾ ਕਿਉਂਕਿ ਓਦੋਂ ਅਜੇ ਅੰਗ੍ਰੇਜ਼ੀ ਦੇ ਅੱਖਰ ਉਠਾਲ਼ ਸਕਣ ਦੇ ਮੈ ਕਾਬਲ ਨਹੀ ਸਾਂ ਹੋਇਆ। ਇਕ ਤਾਂ ਹਰੇ ਰੰਗ ਨੇ ਮੇਰਾ ਧਿਆਨ ਖਿੱਚਿਆ। ਪਤਾ ਨਹੀ ਕਿਉਂ ਚਿੱਟਾ, ਗੂੜਾ ਨੀਲਾ ਤੇ ਗੂਹੜਾ ਹੀ ਹਰਾ ਰੰਗ ਮੈਨੂੰ ਬਚਪਨ ਤੋਂ ਹੀ ਪ੍ਰਭਾਵਤ ਕਰਦੇ ਆ ਰਹੇ ਹਨ। ਇਹ ਮੇਰੀ ‘ਕਮਜ਼ੋਰੀ’ ਹੁਣ ਵੀ ਮੇਰਾ ਪੂਰਾ ਸਾਥ ਦੇ ਰਹੀ ਹੈ; ਕਾਰਨ ਦਾ ਪਤਾ ਨਹੀ। ਇਸ ਤੋਂ ਵੀ ਵਧ ਮੈਨੂੰ ਧਰਤੀ ਦੇ ਇਸ ਭੂ ਭਾਗ ਨੇ ਜਿਸ ਗੱਲ ਦੀ ਖਿੱਚ ਪਾਈ ਉਹ ਇਹ ਸੀ ਕਿ ਇਸ ਦੀਆਂ ਵੱਖ ਵੱਖ ਸਟੇਟਾਂ ਦਰਮਿਆਨ ਇਹਨਾਂ ਨੂੰ ਵਖਰਿਆਉਣ ਵਾਲ਼ੀਆਂ ਲੀਕਾਂ ਤਕਰੀਬਨ ਸਿਧੀਆਂ ਵਾਹੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਸਨ। ਆਮ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦੀ ਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਸੂਬਿਆਂ ਦੀ ਵੰਡ ਕਰਦੀਆਂ ਲਕੀਰਾਂ ਬੜੀਆਂ ਉਧੜ ਗੁਧੜ ਜਿਹੀਆਂ ਨਕਸ਼ਿਆਂ ਉਪਰ ਦਿਸਦੀਆਂ ਹਨ ਪਰ ਆਸਟ੍ਰੇਲੀਆ ਦੀਆਂ ਸਟੇਟਾਂ ਦੀ ਇਸ ਵੰਡ ਨੇ ਮੈਨੂੰ ਬੜਾ ਪ੍ਰਭਾਵਤ ਕੀਤਾ। ਜਦੋਂ ਵੀ ਭਾਈ ਕਰਮ ਸਿੰਘ ਦੇ ਕਮਰੇ ਵਿਚ ਜਾਣਾ, ਜ਼ਿਆਦਾ ਸਮਾ ਮੇਰਾ ਉਸ ਨਕਸ਼ੇ ਨੂੰ ਵੇਖਣ ਉਤੇ ਅਤੇ ਸਭ ਤੋਂ ਵਧ ਆਸਟ੍ਰੇਲੀਆ ਵਾਲ਼ੇ ਹਿੱਸੇ ਉਪਰ ਹੀ ਧਿਆਨ ਕੇਂਦ੍ਰਿਤ ਰਹਿਣਾ। ਇਹ ਵੀ ਮੈਨੂੰ ਯਾਦ ਹੈ ਕਿ ਉਸ ਨਕਸ਼ੇ ਉਪਰ ਸਮੁੰਦਰੀ ਜਹਾਜ ਦੀ ਫੋਟੋ ਬਣਾ ਕੇ ਇਕ ਰੂਟ ਇਹ ਵੀ ਦਰਸਾਇਆ ਹੁੰਦਾ ਸੀ ਜਿਸ ਉਪਰ, ਹਿੰਦੀ ਵਿਚ ‘ਬੰਬੇ ਸੇ ਸਿਡਨੀ’ ਅਤੇ ‘ਸਿਡਨੀ ਸੇ ਬੰਬੇ’ ਲਿਖਿਆ ਹੋਇਆ ਹੁੰਦਾ ਸੀ।
ਗੱਲ ਆਈ ਗਈ ਹੋ ਗਈ।
ਜਦੋਂ ਮੈ ਮਲਾਵੀ ਤੋਂ 1977 ਦੇ ਮਾਰਚ ਮਹੀਨੇ ਵਿਚ ਰੁਖ਼ਸਤ ਲਈ ਤਾਂ ਦੁਨੀਆ ਦੇ ਦੁਆਲ਼ੇ ਦੀ ਟਿਕਟ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਬਣਵਾਈ: ਮਲਾਵੀ ਤੋਂ ਨੈਰੋਬੀ, ਕੰਪਾਲਾ, ਕੈਰੋ, ਏਥਨਜ਼, ਰੋਮ, ਫ਼ਟੈਂਕਫ਼ਰਟ, ਲਕਸਮਬਰਗ, ਪੈਰਸ, ਐਮਸਟਰਡੈਮ, ਲੰਡਨ, ਨਿਊ ਯਾਰਕ, ਵੈਨਕੂਵਰ, ਹੋਨੋਲੋਲੋ, ਔਕਲੈਂਡ, ਸਿਡਨੀ, ਸਿੰਘਾਪੁਰ, ਬੰਬਈ, ਦਿਲੀ, ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ। ਪਰ ਲੰਡਨ ਪਹੁੰਚ ਕੇ ਸੱਤ ਕੁ ਮਹੀਨੇ ਓਥੇ ਹੀ ਕਿਸੇ ਖਾਸ ਕਾਰਨ ਰੁਕਿਆ ਰਿਹਾ। ਇਸ ਦੌਰਾਨ ਮੇਰਾ ਕੀਤਾ ਖ਼ਰਚ ਪੱਠਾ ਵੀ ਲੰਡਨੋ ਪੂਰਾ ਹੋ ਗਿਆ। ਇਕ ਦਿਨ ਏਥੇ ਲੰਡਨ ਸਥਿਤ ਆਸਟ੍ਰੇਲੀਅਨ ਹਾਈ ਕਮਿਸ਼ਨ ਦੇ ਜਾ ਕੇ ਵੀਜ਼ੇ ਆਦਿ ਬਾਰੇ ਜਾਣਕਾਰੀ ਵੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ। ਜਾਣ ਦਾ ਪ੍ਰਯੋਜਨ ਕਵੀਨਜ਼ਲੈਂਡ ਵਿਚ ਪੁਰਾਣੇ ਫਾਰਮਰ ਸਿੱਖਾਂ ਨਾਲ਼ ਮੇਲ਼ ਮਿਲ਼ਾਪ ਕਰਨਾ ਦੱਸਿਆ। ਉਹਨਾਂ ਆਖਿਆ ਕਿ ਮੈ ਵੀਜ਼ੇ ਲਈ ਅਪਲਾਈ ਕਰਾਂ ਪਰ ਮੈ ਫਿਰ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਜਾ ਵੜਿਆ। ਓਥੋਂ ਫਿਰ ਲੰਡਨ ਆ ਕੇ ਵੰਨ ਵੇ ਸਟੈਂਡਬਾਈ ਸਸਤੀ 64 ਪੌਂਡ ਦੀ ਇਕ ਪਾਸੜ ਟਿਕਟ ਲੈ ਕੇ, 13 ਅਪ੍ਰੈਲ 1978 ਵਾਲ਼ੇ ਦਿਨ, ਨਿਊਯਾਰਕ ਜਾ ਉਤਰਿਆ। ਇਮੀਗ੍ਰੇਸ਼ਨ ਅਫ਼ਸਰ ਵੱਲੋਂ ਅੱਗੇ ਦੀ ਟਿਕਟ ਪੁੱਛਣ ਤੇ ਆਖ ਦਿਤਾ ਕਿ ਮੇਰੇ ਪਾਸ ਪੈਸੇ ਹੈਗੇ ਨੇ; ਮੈ ਜਦੋਂ ਮੁੜਨਾ ਜਾਂ ਅੱਗੇ ਜਾਣਾ ਹੋਊ ਤਾਂ ਏਥੋਂ ਖ਼ਰੀਦ ਲਊਂਗਾ।
ਪੌਣਾ ਕੁ ਸਾਲ ਅਮ੍ਰੀਕਾ ਤੇ ਕੈਨੇਡਾ ਦੇ ਦੋਹਾਂ ਮੁਲਕਾਂ ਦੇ ਪੂਰਬੀ ਸਿਰੇ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਪੱਛਮੀ ਸਿਰੇ ਤੱਕ ਬੱਸਾਂ ਤੇ ਕਾਰਾਂ ਰਾਹੀਂ ਯਾਤਰਾ ਕੀਤੀ। ਇਸ ਯਾਤਰਾ ਦੌਰਾਨ ਕੈਲੇਫ਼ੋਰਨੀਆ ਦੇ ਸਹਿਰ, ਸਨ ਫ਼੍ਰਾਂਸਿਸਕੋ ਸਥਿਤ ਆਸਟ੍ਰੇਲੀਅਨ ਕੌਂਸੂਲੇਟ ਵਿਚ ਜਾ ਕੇ, ਵੀਜ਼ੇ ਬਾਰੇ ਫਿਰ ਗੱਲ ਕੀਤੀ ਤਾਂ ਰੀਸੈਪਸ਼ਨਿਸਟ ਲੜਕੀ ਮੇਰਾ ਪਾਸਪੋਰਟ ਲੈ ਕੇ ਅੰਦਰ ਗਈ ਤੇ ਕੁਝ ਮਿੰਟਾਂ ਪਿਛੋਂ ਮੈਨੂੰ ਪਾਸਪੋਰਟ ਮੋੜਦਿਆਂ ਆਖਿਆ ਕਿ ਮੈ ਟਿਕਟ ਤੇ ਪੈਸੇ ਲੈ ਕੇ ਆ ਜਾਵਾਂ ਤੇ ਵੀਜ਼ਾ ਲੈ ਜਾਵਾਂ। ਲਾਸ ਏਂਜਲਸ ਵਿਖੇ ਸ੍ਰੀ ਸਿੰਘ ਸਾਹਿਬ ਭਾਈ ਸਾਹਿਬ ਯੋਗੀ ਹਰਿਭਜਨ ਸਿੰਘ ਖ਼ਾਲਸਾ ਜੀ ਨੇ ਮੇਰਾ ਵਿਚਾਰ ਬਦਲ ਦਿਤਾ। ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਮੈਨੂੰ ਪ੍ਰੇਰ ਕੇ ਅੱਗੇ ਜਾਣ ਦੀ ਬਜਾਇ ’ਯੂ ਟਰਨ’ ਕਰਵਾ ਕੇ ਮੇਰਾ ਮੂੰਹ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਵੱਲ ਮੋੜ ਦਿਤਾ। ਇਸ ਦਾ ਵੀ ਖਾਸ ਕਾਰਨ ਸੀ। 25 ਜਨਵਰੀ 1979 ਨੂੰ ਮੈ ਲਾਸ ਏਂਜਲਸ ਤੋਂ 125 ਡਾਲਰ ਦੀ ਵਨ ਵੇ ਟਿਕਟ ਲੈ ਕੇ ਲੰਡਨ ਜਾ ਉਤਰਿਆ ਤੇ ਓਥੋਂ ਇਕ ਮਹੀਨੇ ੱਿਪਛੋਂ 80 ਪੌਂਡ ਦੀ ਆਰੀਆਨਾ ਏਅਰਵੇਜ਼ ਦੀ ਵਨ ਵੇ ਟਿਕਟ ਲੈ ਕੇ ਫਰਵਰੀ ਵਿਚ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਜਾ ਉਤਰਿਆ।
ਚੌਥੀ ਵਾਰ ਦੇਸੋਂ ਬਾਹਰ ਨਿਕਲ਼ਨ ਵਾਸਤੇ ਫਿਰ ਤਿਆਰੀਆਂ ਆਰੰਭੀਆਂ। ਆਪਣੇ ਨਿੱਕੇ ਭਰਾ ਸ. ਸੇਵਾ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਨਾਲ਼ ਲੈ ਕੇ, 29 ਅਪ੍ਰੈਲ 1979 ਨੂੰ ਦਿੱਲੀ ਤੋਂ ਜਹਾਜ ਰਾਹੀਂ ਅਸੀਂ ਦੋਵੇਂ ਬੈਂਕਾਕ ਆ ਉਤਰੇ। ਦੋ ਹਫ਼ਤੇ ਥਾਈਲੈਂਡ ਵਿਚ ਵਿਚਰਨ ਉਪ੍ਰੰਤ ਸੜਕ ਰਸਤੇ ਹੀ ਥਾਈਲੈਂਡ ਤੇ ਮਲੇਸ਼ੀਆ ਦੇ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਵਿਚ ਦੀ ਹੁੰਦੇ ਹੋਏ ਸਿੰਘਾਪੁਰ ਆ ਰੁਕੇ। ਇਹ ਗੱਲ ਸ਼ਾਇਦ ਪਾਠਕਾਂ ਨੂੰ ਅਜੀਬ ਲੱਗੇ ਪਰ ਮੇਰੇ ਨਾਲ਼ ਤਾਂ ਵਾਪਰੀ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਅਜੀਬ ਨਹੀ ਲੱਗਦੀ। ਜਦੋਂ ਮੈ ਏਧਰ ਦਾ ਚੱਕਰ ਲਾਉਣ ਦੀ ਉਧੇੜ ਬੁਣ ਜਿਹੀ ਵਿਚ ਸਾਂ ਤਾਂ ਇਕ ਰਾਤ ਸੁਪਨਾ ਆਇਆ ਕਿ ਇਸ ਆਪਣੀ ਚੌਥੀ ਸੰਸਾਰ ਯਾਤਰਾ ਸਮੇ ਮੈ ਦੱਖਣ ਦੇ ਦੇਸਾਂ ਵੱਲ ਗਿਆ ਹਾਂ ਤੇ ਓਥੇ ਹੀ ਰਹਿ ਗਿਆ ਹਾਂ। ਜਦੋਂ ਮਾਰਚ 1977 ਵਿਚ ਮਲਾਵੀ ਤੋਂ ਤੁਰਨ ਦਾ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਬਣਾ ਰਿਹਾ ਸਾਂ ਤਾਂ ਇਕ ਨੌਜਵਾਨ ਇੰਜੀਨੀਅਰ ਨੇ ਐਵੇਂ ਹੀ ਮੇਰਾ ਹੱਥ ਫੜ ਕੇ ਗਹੁ ਨਾਲ਼ ਵੇਖਦਿਆਂ ਹੋਇਆਂ ਆਖਿਆ ਕਿ ਮੈ ਦੁਨੀਆ ਦੇ ਉਤਰੀ ਖਿੱਤੇ ਦੇ ਕਿਸੇ ਮੁਲਕ ਵਿਚ ਨਹੀ ਟਿਕਾਂਗਾ; ਦੱਖਣੀ ਹਿੱਸੇ ਵਿਚ ਹੀ ਟਿਕ ਸਕਦਾ ਹਾਂ। ਗੱਲ ਮੈ ਉਸ ਦੀ ਕੋਈ ਗੌਲ਼ੀ ਨਾ।
ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰੋਂ ਤੁਰਨ ਸਮੇ ਸੋਚ ਵਿਚ ਨਿਸ਼ਾਨਾ ਸੀ ਕਿ ਵਧ ਤੋਂ ਵਧ ਦੇਸ਼ਾਂ ਤੇ ਸਥਾਨਾਂ ਥਾਣੀ ਹੁੰਦੇ ਹੋਏ ਧਰਤੀ ਦੇ ਨਾਲ਼ ਨਾਲ਼ ਹੀ ਈਸਟ ਤੀਮੋਰ ਦੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਦਿੱਲੀ ਤੋਂ ਕੋਈ ਬੋਟ ਜਾਂ ਸਮੁੰਦਰੀ ਜਹਾਜ ਫੜ ਕੇ ਆਸਟ੍ਰੇਲੀਆ ਦੇ ਉਤਰੀ ਸ਼ਹਿਰ ਡਾਰਵਿਨ ਜਾ ਕੇ ਫਿਰ ਅੱਗੋਂ ਸੜਕਾਂ ਰਾਹੀਂ ਹੀ ਆਸਟ੍ਰੇਲੀਆ ਘੁੰਮਿਆ ਜਾਵੇ ਪਰ ਜਦੋਂ ਇਸ ਕਾਰਜ ਲਈ ਇੰਡੋਨੇਸ਼ੀਆ ਦੇ ਵੀਜ਼ੇ ਲਈ ਅਪਲਾਈ ਕੀਤਾ ਤਾਂ ਅਗਲੇ ਦਿਨ ਮੇਰਾ ਵੀਜ਼ਾ ਲੱਗਿਆ ਹੋਇਆ ਤੇ ਭਰਾ ਦਾ ਖਾਲੀ ਪਾਸਪੋਰਟ ਤੇ ਨਾਲ਼ ਹੀ ਉਸ ਦੇ ਵੀਜ਼ੇ ਵਾਲੀ ਫੀਸ ਦੇ ਪੈਸੇ ਮੈਨੂੰ ਫੜਾ ਦਿਤੇ ਗਏ। ਵੀਜ਼ਾ ਨਾ ਮਿਲ਼ਣ ਦਾ ਕਾਰਨ ਪੁਛਣ ਤੇ ਐਂਬੈਸੀ ਦੇ ਨੌਜਵਾਨ ਕਰਮਚਾਰੀ ਮਿਸਟਰ ਵਾਹਦ ਨੇ, “ਸੇਵਾ ਸਿੰਘ ਇਜ਼ ਗੱਬਰ ਸਿੰਘ ਟੂ ਇੰਡੋਨੇਸ਼ੀਆ।“ (ਸੇਵਾ ਸਿੰਘ ਇੰਡੋਨੇਸ਼ੀਆ ਵਾਸਤੇ ਗੱਬਰ ਸਿੰਘ ਹੈ।) ਆਖ ਕੇ ਗੱਲ ਮੁਕਾ ਦਿਤੀ। ਓਹਨੀਂ ਦਿਨੀਂ ਸ਼ੋਅਲੇ ਫਿਲਮ ਦੇ ਖਲਨਾਇਕ ਗੱਬਰ ਸਿੰਘ ਦੇ ਡਾਇਲਾਗ ਬੜੇ ਪ੍ਰਸਿਧ ਸਨ। ਗੱਲ ਇਹ ਸੀ ਕਿ ਸੇਵਾ ਸਿੰਘ ਨਾਂ ਦਾ ਕੋਈ ਬਹੁਰੂਪੀਆ ਓਥੇ ਸ਼ਾਇਦ ਕੋਈ ਠੱਗੀ ਠੁੱਗੀ ਮਾਰ ਆਇਆ ਹੋਣ ਕਰਕੇ, ਇਸ ਨਾਂ ਦੇ ਬੰਦਿਆਂ ਲਈ ਇੰਡੋਨੇਸ਼ੀਆ ਦਾ ਵੀਜ਼ਾ ਬੰਦ ਸੀ। ਉਸ ਦੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਜਕਾਰਤਾ ਤੋਂ ਮਿਲ਼ ਮਿਲ਼ਾ ਕੇ ਭਰਾ ਦੇ ਵੀਜ਼ੇ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਦੀ ਆਸ ਤੇ ਮੈ ਰੂਸੀ ਸਮੁੰਦਰੀ ਜਹਾਜ ਰਾਹੀਂ ਜਕਾਰਤਾ ਜਾ ਅੱਪੜਿਆ। ਕੁਝ ਸੱਜਣਾਂ ਨਾਲ਼ ਗੱਲ ਬਾਤ ਕੀਤੀ ਪਰ ਸਭ ਨੇ ਨਾਕਾਰਤਮਿਕ ਹੁੰਗਾਰਾ ਹੀ ਭਰਿਆ। ਮੈ ਇਹ ਸਲਾਹ ਛੱਡ ਕੇ ਓਥੋਂ ਇੰਡੋਨੇਸ਼ੀਆ ਦੇ ਵੱਡੇ ਟਾਪੂ ਸੁਮਾਤਰਾ ਦੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਮੈਦਾਨ ਜਾਣ ਦਾ ਵਿਚਾਰ ਬਣਾ ਲਿਆ ਤੇ ਮਰਪਾਤੀ ਏਅਰ ਲਾਈਨ ਦੇ ਜਹਾਜ ਰਾਹੀਂ ਚਲਿਆ ਗਿਆ। ਓਥੇ ਇਕ ਸਿੰਧੀ ਪ੍ਰੇਮੀ ਦੇ ਘਰ ਟਿਕਾਣਾ ਕਰ ਲਿਆ। ਓਥੋਂ ਦੇ ਇਕ ਵਸਨੀਕ ਸ. ਮਹਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੇ ਆਪਣੀ ਵੈਨ ਵਿਚ ਕਈ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਦੀ ਯਾਤਰਾ ਕਰਵਾ ਦਿਤੀ। ਮੈਦਾਨੋ ਜਹਾਜ, ਬੱਸਾਂ ਆਦਿ ਰਾਹੀਂ ਫਿਰ ਸਿੰਘਾਪੁਰ ਪਹੁੰਚ ਗਿਆ।
ਸਾਨ ਫ਼੍ਰਾਸਿਸਕੋ ਦੇ ਕੌਂਸੂਲੇਟ ਵਾਲ਼ੀ ਲੜਕੀ ਨੇ ਮੇਰੇ ਪਾਸਪੋਰਟ ਨਾਲ਼ ਅੰਦਰ ਜਾ ਕੇ ਕੀ ਕੀਤਾ, ਇਸ ਗੱਲ ਦਾ ਪਤਾ ਸਿੰਘਾਪੁਰ ਵਿਚਲੇ ਆਸਟ੍ਰੇਲੀਅਨ ਹਾਈ ਕਮਿਸ਼ਨ ਵਿਚੋਂ ਵੀਜ਼ਾ ਮੰਗਣ ਸਮੇ ਲੱਗਾ। ਉਸ ਬੀਬੀ ਨੇ ਮੇਰੇ ਪਾਸਪੋਰਟ ਉਪਰ ਇਕ ਨਿਸ਼ਾਨੀ ਲਾ ਦਿਤੀ ਸੀ ਜਿਸ ਕਰਕੇ ਸਿੰਘਾਪੁਰ ਵਾਲ਼ੇ ਹਾਈ ਕਮਿਸ਼ਨ ਵਾਲ਼ਿਆਂ ਨੇ ਮੈਨੂੰ ਵੀਜ਼ਾ ਦੇਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਦਿੱਲੀ ਦੇ ਨਾਲ਼ ਨਾਲ਼ ਓਥੋਂ ਵੀ ਮੇਰੇ ਬਾਰੇ ਪਤਾ ਮੰਗਾਇਆ। ਨਿਸ਼ਾਨੀ ਸੀ ਸ਼ਢੌ 79. ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਵੀਜ਼ਾ ਦੇਣ ਲਈ ਦੋ ਦਿਨ ਲੱਗਣ ਦੀ ਬਜਾਇ ਸਾਨੂੰ ਤੇਰਵੇਂ ਦਿਨ ਫ਼ਸਟ ਸੈਕਟਰੀ ਨੇ ਸੱਦ ਕੇ, ਦੋਹਾਂ ਭਰਾਵਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਦਫ਼ਤਰ ਅੰਦਰ ਕੁਰਸੀਆਂ ਤੇ ਬਹਾ ਕੇ, ਵੀਜ਼ੇ ਤੋਂ ਕੁਝ ਕਾਰਨ ਦੱਸ ਕੇ ਨਾਂਹ ਕਰ ਦਿਤੀ। ਮੇਰੇ ਵਿਆਖਿਆ ਕਰਨ ਤੇ ਉਸ ਨੇ ਫਿਰ ਸਾਨੂੰ ਦੋ ਮਹੀਨੇ ਦਾ ਵੀਜ਼ਾ ਦੋਹਾਂ ਭਰਾਵਾਂ ਨੂੰ ਲਾ ਦਿਤਾ। ਇਹ ਕਰਾਮਾਤ ਹੀ ਵਾਪਰੀ ਕਿ ਮੇਰੇ ਭਰਾ ਸ. ਸੇਵਾ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਇਡੋਨੇਸ਼ੀਆ ਨੇ ਤਾਂ ਵੀਜ਼ਾ ਦੇਣ ਤੋਂ ਨਾਂਹ ਕਰ ਦਿਤੀ ਪਰ ਆਸਟ੍ਰੇਲੀਆ ਤੇ ਨਿਊ ਜ਼ੀਲੈਂਡ ਵਾਲ਼ਿਆਂ ਨੇ ਵੀਜ਼ੇ ਦੇ ਦਿਤੇ।
ਅਖੀਰ ਸਿੰਘਾਪੁਰੋਂ ਫ਼ਰਾਂਸ ਦੀ ਯੂਨਾਈਟਡ ਏਅਰ ਲਾਈਨ ਰਾਹੀਂ, ਫ਼੍ਰਾਸੀਸੀ ਇਲਾਕਾ ਨੌਮੀਆਂ ਤੋਂ ਹੁੰਦੇ ਹੋਏ ਅਸੀਂ ਦੋਵੇਂ ਭਰਾ, 25 ਅਕਤੂਬਰ 1979 ਦੀ ਸ਼ਾਮ ਨੂੰ ਸਿਡਨੀ ਆ ਉਤਰੇ। ਹਵਾਈ ਅੱਡੇ ਦੇ ਇਨਫ਼ਰਮੇਸ਼ਨ ਡੈਸਕ ਤੋਂ ਯੂਥ ਸੈਂਟਰ ਦਾ ਪਤਾ ਪੁੱਛ ਕੇ, ਬੱਸ ਫੜ ਕੇ ਓਥੇ ਜਾ ਡੇਰਾ ਲਾਇਆ। ਉਹ ਅਲੈਜ਼ਬੈਥ ਬੇ, ਕਿੰਗ ਕਰਾਸ ਦੇ ਨੇੜੇ ਸਥਾਨ ਸੀ। ਦੋ ਕੁ ਰਾਤਾਂ ਏਥੇ ਰਹਿਣਾ ਪਿਆ। ਫੇਰ ਓਥੋਂ ਸਿੰਘ ਸਭਾ ਦੇ ਸਕੱਤਰ ਸ. ਚਰਨ ਸਿੰਘ ਕੂੰਨਰ ਹੋਰਾਂ ਦੇ ਭੇਜੇ ਹੋਏ, ਸਿੰਘ ਸਭਾ ਦੇ ਖ਼ਜਾਨਚੀ ਸ. ਬਾਵਾ ਸਿੰਘ ਜਗਦੇਵ ਜੀ, ਸਾਨੂੰ ਚੁੱਕ ਕੇ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਸਿੰਘ ਸਭਾ ਰੀਵਜ਼ਬੀ ਲੈ ਗਏ। ਏਥੇ ਨਿਰੰਕਾਰੀ ਗੁਰਪੁਰਬ ਸਮੇ ਅਖੰਡ ਪਾਠ ਤੇ ਦੀਵਾਨ ਵਿਚ ਹਾਜਰੀ ਭਰੀ। ਦੋ ਮਹੀਨੇ ਦਾ ਸਾਡੇ ਪਾਸ ਵਿਜ਼ਟਰ ਵੀਜ਼ਾ ਸੀ। ਦੋ ਮਹੀਨੇ ਪਿਛੋਂ ਮੇਰਾ ਭਰਾ ਤੇ ਅੱਗੇ ਨਿਊ ਜ਼ੀਲੈਂਡ ਨੂੰ ਤੁਰ ਗਿਆ ਤੇ ਮੇਰੇ ਲਈ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਫ਼ਾਊਂਡੇਸ਼ਨ ਵਾਲ਼ਿਆਂ ਨੇ ਪੱਕੇ ਵੀਜ਼ੇ ਲਈ ਅਪਲਾਈ ਕਰ ਦਿਤਾ।
ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਪੰਜ ਮਹੀਨੇ ਹੋਰ ਕੁੱਲ ਸੱਤ ਮਹੀਨੇ ਮੈਨੂੰ ਬਿਨਾ ਕਿਸੇ ਕੰਮ ਦੇ ਏਥੇ ਵੇਹਲੇ ਹੀ ਰਹਿਣਾ ਪਿਆ ਜਿਸ ਕਰਕੇ ਮੇਰਾ ਮਨ ਏਥੋਂ ਉਪ੍ਰਾਮ ਹੋ ਗਿਆ। ਫਿਰ ਇਸ ਸਮੇ ਦੌਰਾਨ ਦੋ ਅੰਗ੍ਰੇਜ਼ੀ ਦੀਆਂ ਕਿਤਾਬਾਂ ਨੇ ਮੇਰੀ ਇਸ ਉਪਰਾਮਤਾ ਵਿਚ ਹੋਰ ਵੀ ਵਾਧਾ ਕਰ ਦਿਤਾ। ਉਹ ਦੋ ਕਿਤਾਬਾਂ ਸਨ ਇਕ ’ਦ ਰੂਟਸ’ ਅਤੇ ਦੂਜੀ ’ਦ ਆਸਟ੍ਰੇਲੀਅਨ ਐਟ ਰਿਸਕ’। ’ਦ ਰੂਟਸ’ ਇਕ ਅਫ਼੍ਰੀਕਨ ਮੂਲ ਦੇ ਅਮ੍ਰੀਕਨ ਦਾ ਲਿਖਿਆ ਹੋਇਆ ਜਗਤ ਪ੍ਰਸਿਧ ਨਾਵਲ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿਚ ਅਮ੍ਰੀਕਾ ਵਿਚ ਰਹਿਣ ਵਾਲ਼ੇ ਕਾਲ਼ੇ ਗ਼ੁਲਾਮਾਂ ਦੀ ਹਾਲਤ ਦਾ ਵਰਨਣ ਹੈ। ਦੂਜੀ ਕਿਤਾਬ ’ਦਾ ਆਸਟ੍ਰੇਲੀਅਨ ਐਟ ਰਿਸਕ’ ਆਸਟ੍ਰੇਲੀਆ ਦੀ ਇਕ ਸਟੇਟ ਕਵੀਨਜ਼ਲੈਂਡ ਦੀ ਸਰਕਾਰ ਵੱਲੋਂ ਸਥਾਪਤ ਕਮਿਸ਼ਨ ਦੀ ਰੀਪੋਰਟ ਹੈ। ਇਸ ਵਿਚ ਆਸਟ੍ਰੇਲੀਅਨ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਵੱਖ ਵੱਖ ਸਮੂਹਾਂ ਦਾ ਹਨੇਰਾ ਪੱਖ ਦੱਸਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਮੈ 30 ਮਈ 1980 ਨੂੰ ਬਿਨਾ ਵੀਜ਼ੇ ਤੇ ਅੱਗੇ ਕਿਸੇ ਮੁਲ਼ਕ ਦੀ ਟਿਕਟ ਦੇ, ਸਿਡਨੀ ਤੋਂ ਨਿਊ ਜ਼ੀਲੈਂਡ ਨੂੰ ਉਡਾਰੀ ਮਾਰ ਗਿਆ। ਇਹ ਯਾਤਰਾ ਨਿਊ ਜ਼ੀਲੈਂਡ ਦੇ ਵੀਜ਼ੇ ਤੋਂ ਬਿਨਾ ਹੀ ਕਰਨੀ ਪਈ। ਦੋ ਵਾਰ ਪਹਿਲਾਂ ਵੀਜ਼ਾ ਨਿਊ ਜ਼ੀਲੈਂਡ ਦਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤਾ ਸੀ ਪਰ ਉਹ ਦੋਵੇਂ ਵਾਰ ਆਪਣੀ ਮਿਆਦ ਪੁਗਾ ਚੁੱਕਾ ਸੀ। ਤੀਜੀ ਵਾਰ ਸਿਡਨੀ ਵਿਖੇ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਕੌਂਸੂਲੇਟ ਵਿਚਲੀ ਵੀਜ਼ੇ ਦੀ ਇਨਚਾਰਜ ਬੀਬੀ ਨੇ ਵੀਜ਼ਾ ਦੇਣ ਤੋਂ ਨਾਂਹ ਕਰ ਦਿਤੀ। ਓਦੋਂ ਮੈ ਹੁਣ ਨਾਲ਼ੋਂ ਦਲੇਰ ਹੁੰਦਾ ਸਾਂ। ਉਸ ਦੇ ਦਫ਼ਤਰ ਵਿਚ ਹੀ ਉਸ ਵੱਲ ਉਂਗਲ਼ ਕਰਕੇ, ਉਹਨੂੰ ਕੁਝ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ, “ਭਲਕੇ ਮੈ ਔਕਲੈਂਡ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹਾਂ ਅਤੇ ਇਕ ਹਫ਼ਤਾ ਓਥੇ ਰੁਕਾਂਗਾ। ਵੇਖਦਾ ਹਾਂ ਮੈਨੂੰ ਕੌਣ ਰੋਕਦਾ ਹੈ!” ਆਖਦਾ ਹੋਇਆ, ਉਸ ਦੇ ਦਫ਼ਤਰੋਂ ਬਾਹਰ ਆ ਗਿਆ। ਉਹ ਵਿਚਾਰੀ ਹੈਰਾਨੀ ਨਾਲ਼ ਮੇਰੇ ਵੱਲ ਵੇਖਦੀ ਹੀ ਰਹਿ ਗਈ। ਨੇੜੇ ਹੀ ਕਾਂਟਾਜ਼ ਏਅਰ ਲਾਈਨ ਦਾ ਦਫ਼ਤਰ ਸੀ। ਓਥੇ ਜਾ ਕੇ ਕਾਊਂਟਰ ਵਾਲੀ ਬੀਬੀ ਨੂੰ ‘ਟਿਮ’ ਨਾਮੀ ਕਿਤਾਬ ਖੋਹਲ ਕੇ, ਇੰਡੀਅਨ ਸਿਟੀਜ਼ਨ ਲਈ ਨਿਊ ਜ਼ੀਲੈਂਡ ਦਾ ਇਮੀਗ੍ਰੇਸ਼ਨ ਕਾਨੂੰਨ ਵੇਖਣ ਲਈ ਆਖਿਆ। ਮੇਰੇ ਇਸ ਸਵਾਲ ਕਿ ਮੈ ਓਥੇ ਵੀਜ਼ੇ ਬਿਨਾ ਕਿੰਨੇ ਘੰਟੇ ਰੁਕ ਸਕਦਾ ਹਾਂ ਦੇ ਜਵਾਬ ਵਿਚ ਕਿਤਾਬ ਵੇਖ ਕੇ ਉਸ ਨੇ ਜਦੋਂ 48 ਘੰਟੇ ਆਖਿਆ ਤਾਂ ਮੈ ਇਕ ਰਾਤ ਦੀ ਰੁਕਾਵਟ ਪਾ ਕੇ ਅੱਗੇ ਦੀ ਨੰਦੀ (ਫਿਜੀ) ਵਾਸਤੇ ਸੀਟ ਬੁੱਕ ਕਰਵਾ ਕੇ ਔਕਲੈਂਡ ਜਾ ਉਤਰਿਆ। ਸਿਡਨੀ ਹਵਾਈ ਅੱਡੇ ਤੇ ਇਕ ਦਿਲਚਸਪ ਘਟਨਾ ਘਟੀ। ਮੈ ਆਪਣੇ ਪਾਸ ਪੋਰਟ ਤੇ ਏਥੋਂ ਨਿਕਲ਼ਨ ਵਾਲ਼ੀ ਇਮੀਗ੍ਰੇਸ਼ਨ ਵੱਲੋਂ ਲੱਗੀ ਮੋਹਰ ਵੇਖੀ ਤਾਂ ਉਸ ਦੇ ਸ਼ਬਦ ਦੲਪੳਰਟੲਦ ਵਿਚਲਾ ੳ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਾ ਪੜ੍ਹਿਆ ਜਾਣ ਕਰਕੇ ਮੈਨੂੰ ਭੁਲੇਖਾ ਲੱਗ ਗਿਆ ਕਿ ਇਹ ਕਿਤੇ ਡੀਪਾਰਟਡ ਧੲਪੳਰਟੲਦ ਨਾ ਹੋ ਕੇ ਡੀਪੋਰਟਡ ਧੲਪੋਰਟੲਦ ਨਾ ਲੱਗਾ ਹੋਵੇ! ਮੈ ਤਸੱਲੀ ਲਈ ਵਾਪਸ ਜਾ ਕੇ ਸਬੰਧਤ ਅਫ਼ਸਰ ਪਾਸੋਂ ਜਦੋਂ ਪੁਛਿਆ ਤਾਂ ਉਸ ਨੇ ਹੱਸ ਕੇ ਆਖਿਆ ਕਿ ਨਹੀ ਇਹ ਡੀਪਾਰਟਡ ਧੲਪੳਰਟੲਦ ਹੀ ਹੈ; ਡੀਪੋਰਟਡ ਧੲਪੋਰਟੲਦ ਨਹੀ। ਜਦੋਂ ਉਸ ਦੇ ਦੂਜੇ ਸਾਥੀਆਂ ਨੂੰ ਪਤਾ ਲੱਗਾ ਤਾਂ ਉਹ ਵੀ ਹੱਸ ਪਏ। ਮੈਨੂੰ ਸ਼ੱਕ ਦੋ ਗੱਲਾਂ ਕਰਕੇ ਪਿਆ। ਇਕ ਤਾਂ ਮੈ ਦੋ ਮਹੀਨੇ ਦੇ ਵੀਜ਼ੇ ਦੀ ਬਜਾਇ, ਸੱਤ ਮਹੀਨੇ ਰਹਿ ਲਿਆ ਸੀ ਤੇ ਇਸ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਮੇਰੇ ਪਾਸਪੋਰਟ ਉਪਰ ਨਹੀ ਸੀ ਕਿ ਮੈ ਏਥੇ ਗ਼ੈਰ ਕਾਨੂੰਨੀ ਨਹੀ ਹਾਂ ਤੇ ਦੂਜਾ ੳ ਅੱਖਰ ਕੁਝ ਘਸਿਆ ਜਿਹਾ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ੋ ਭੁਲੇਖਾ ਪਾਉਂਦਾ ਸੀ।
ਖ਼ੈਰ, ਸਿਡਨੀ ਤੋਂ ਔਕਲੈਂਡ ਲਈ 30 ਮਈ ਨੂੰ ਜਹਾਜੇ ਚੜ੍ਹ ਗਿਆ। ਓਥੇ ਦੇ ਇਮੀਗ੍ਰੇਸ਼ਨ ਵਾਲ਼ਿਆਂ ਨੇ ਜਦੋਂ ਮੈਨੂੰ ਵੀਜ਼ਾ ਨਾ ਹੋਣ ਬਾਰੇ ਸਵਾਲ ਕੀਤਾ ਤਾਂ ਮੈ ਆਖਿਆ ਕਿ ਭਲਕੇ ਮੈ ਅੱਗੇ ਤੁਰ ਜਾਣਾ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਵੀਜ਼ੇ ਦੀ ਕੋਈ ਲੋੜ ਨਹੀ। ਦੋ ਚਾਰ ਦਿਨ ਪਿਛੋਂ ਜਦੋਂ ਮੈ ਹਵਾਈ ਅੱਡੇ ਉਪਰ ਅੱਗੇ ਫਿਜੀ ਜਾਣ ਲਈ ਗਿਆ ਤਾਂ ਮੈਨੂੰ ਕੋਈ ਜਹਾਜ ਨਾ ਚੁੱਕੇ। ਭੁਲੇਖੇ ਵਿਚ ਇਕ ਜਹਾਜ ਵਾਲ਼ਿਆਂ ਨੇ ਮੇਰਾ ਸਾਮਾਨ ਅੰਦਰ ਭੇਜ ਦਿਤਾ ਪਰ ਜਦੋਂ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਵੇਖਿਆ ਕਿ ਮੇਰੇ ਪਾਸ ਅੱਗੇ ਦੀ ਕੋਈ ਟਿਕਟ ਨਹੀ ਤੇ ਨਾ ਹੀ ਕਿਸੇ ਮੁਲਕ ਦਾ ਵੀਜ਼ਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਉਹਨਾਂ ਫੌਰਨ ਮੇਰਾ ਸਾਮਾਨ ਵਾਪਸ ਮੰਗਵਾ ਕੇ ਮੈਨੂੰ ਠੁੱਠ ਵਿਖਾ ਦਿਤਾ। ਇਸ ਲਈ ਮੈਨੂੰ ਓਥੇ ਦਸ ਦਿਨ ਤੱਕ ਰੁਕਣਾ ਪੈ ਗਿਆ। ਪਹਿਲਾਂ ਮੇਰਾ ਵਿਚਾਰ ਦੋ ਚਾਰ ਦਿਨ ਰੁਕਣ ਦਾ ਹੀ ਸੀ।
ਕਾਰਨ ਇਹ ਸੀ ਕਿ ਜਦੋਂ ਤੱਕ ਓਥੋਂ ਦੀ ਸਵਾਰੀ ਕੋਲ਼ ਟਿਕਟ ਨਾ ਹੋਵੇ ਜਿਸ ਮੁਲਕ ਦਾ ਉਹ ਵਨਸੀਕ ਹੈ, ਜਹਾਜ ਵਾਲ਼ੇ ਨਹੀ ਚੁੱਕਦੇ। ਜੇਕਰ ਉਹ ਅਜਿਹੀ ਗ਼ਲਤੀ ਕਰ ਲੈਣ ਤਾਂ ਜੇਕਰ ਅਗਲਾ ਮੁਲਕ ਉਸ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਦੇਸ਼ ਵਿਚ ਨਾ ਵੜਨ ਦੇਵੇ ਤਾਂ ਹਵਾਈ ਜਹਾਜ ਵਾਲ਼ਿਆਂ ਨੂੰ, ਉਸ ਸਵਾਰੀ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਖ਼ਰਚ ਤੇ, ਜਿਥੋਂ ਲਿਆਂਦੀ ਹੈ ਓਥੇ ਵਾਪਸ ਲਿਜਾਣਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਜਾਣਕਾਰੀ ਭਾਵੇਂ ਮੇਰੇ ਮਿੱਤਰ ਲੰਡਨ ਵਾਸੀ, ਪ੍ਰਸਿਧ ਰਾਗੀ ਭਾਈ ਭਗਵੰਤ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੇ, 1977 ਵਿਚ ਲੰਡਨ ਵਿਖੇ ਮੈਨੂੰ ਦਿਤੀ ਸੀ ਪਰ ਮੈ ਇਸ ਤੇ ਯਕੀਨ ਨਹੀ ਸੀ ਕੀਤਾ ਕਿਉਂਕਿ ਮੈ ਤਾਂ ਸਦਾ ਹੀ ਅਜਿਹੀ ਲਾਪਰਵਾਹੀ ਨਾਲ਼ ਸਾਰੀ ਦੁਨੀਆ ਤੇ ਤੁਰਿਆ ਫਿਰਦਾ ਸਾਂ ਤੇ ਕਦੀ ਕਿਤੇ ਇਸ ਕਾਰਨ ਮੈਨੂੰ ਰੁਕਾਵਟ ਨਹੀ ਸੀ ਪਈ। ਇਸ ਲਈ ਮੈ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਗੱਲ ਕਿਵੇਂ ਮੰਨ ਲੈਂਦਾ! ਹੁਣ ਵੀ ਮੇਰਾ ਏਹੋ ਹਾਲ ਹੈ। ਫਿਰ 1980 ਦੇ ਜੂਨ ਮਹੀਨੇ ਸਮੇ ਨਿਊ ਜ਼ੀਲੈਂਡ ਵਿਚ ਆ ਕੇ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਗੱਲ ਦੀ ਅਸਲੀਅਤ ਦਾ ਪਤਾ ਲੱਗਾ। ਠੀਕ ਹੀ ਸਿਆਣੇ ਆਖਦੇ ਨੇ , “ਔਲ਼ੇ ਦਾ ਖਾਧਾ ਤੇ ਸਿਆਣੇ ਦਾ ਆਖਿਆ ਬਾਅਦ ਵਿਚ ਸਵਾਦ ਦਿੰਦਾ ਹੈ।“
ਅਖੀਰ ਇਕ ਪੰਜਾਬੀ ਟ੍ਰੈਵਲ ਏਜੰਟ ਮਿਸਟਰ ਬਜਾਜ ਦੀ ਪ੍ਰੋਫ਼ੈਸਨਲ ਯੋਗਤਾ ਦਾ ਸਦਕਾ ਮੈਨੂੰ ਜਹਾਜ ਨੇ ਫਿਜੀ ਲਈ ਚੁੱਕ ਹੀ ਲਿਆ। ਉਸ ਨੇ ਮੇਰੇ ਲਈ ਨਵੀ ਟਿਕਟ, ਮੇਰੀ ਪਹਿਲੀ ਟਿਕਟ ਨੂੰ ਵਿਚ ਲੈ ਕੇ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਬਣਾ ਦਿਤੀ: ਔਕਲੈਂਡ ਤੋਂ ਨੰਦੀ, ਨੰਦੀ ਤੋਂ ਸਿਆਟਲ ਤੇ ਸਿਆਟਲ ਤੋਂ ਵੈਨਕੂਵਰ। ਨਾਲ਼ ਆਖਿਆ ਕਿ ਮੈ ਸਿਆਟਲ ਤੋਂ ਜਹਾਜ ਦੀ ਬਜਾਇ ਬੱਸ ਰਾਹੀਂ ਵੈਨਕੂਬਰ ਚਲਿਆ ਜਾਵਾਂ। ਇਸ ਬਾਰੇ ਮੈ ਉਸ ਨੂੰ ਆਖਿਆ ਕਿ ਉਹ ਕੋਈ ਫਿਕਰ ਨਾ ਕਰੇ। ਮੈ ਉਸ ਪਾਸੇ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਬੱਸਾਂ ਰਾਹੀਂ ਵਿਚਰਦਾ ਰਿਹਾ ਹਾਂ। ਇਸ ਸਾਰੇ ਕੁਝ ਦੇ ਉਸ ਨੇ 525 ਡਾਲਰ ਲਏ। ਖ਼ੈਰ, ਰੱਬ ਰੱਬ ਕਰਕੇ ਮੈ ਔਕਲੈਂਡ ਤੋਂ, ਦਸ ਦਿਨ ਪਿਛੋਂ, 8 ਜੂਨ ਨੂੰ, ਫਿਜੀ ਲਈ ਜਹਾਜ ਤੇ ਬੈਠ ਗਿਆ। ਜਦੋਂ ਜਹਾਜ ਨੇ ਔਕਲੈਂਡ ਅੱਡੇ ਤੋਂ ਉਡ ਕੇ, ਆਸਮਾਨ ਵਿਚ ਮਛਲੀ ਤਾਰੀ ਲਾਉਣੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿਤੀ ਤਾਂ ਮੈਨੂੰ ਖ਼ਿਆਲ ਆਇਆ ਕਿ ਮੇਰਾ ਉਹ ਸੁਪਨਾ, ਜੋ ਮੈਨੂੰ ਅਪ੍ਰੈਲ 1979 ਵਿਚ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਵਿਚ ਆਇਆ ਸੀ, ਝੂਠਾ ਹੋ ਗਿਆ; ਅਰਥਾਤ ਮੈ ਇਹਨਾਂ ਦੋਹਾਂ ਦੱਖਣੀ ਮੁਲਕਾਂ ਵਿਚ ਨਹੀ ਰਿਹਾ ਤੇ ਹੁਣ ਅੱਗੇ ਤੋਂ ਮੈਨੂੰ ਕਦੀ ਵੀ ਆਸਟ੍ਰੇਲੀਆ ਤੇ ਨਿਊ ਜ਼ੀਲੈਂਡ ਦੇ ਵਿਜ਼ਟਰ ਵੀਜ਼ੇ ਵੀ ਨਹੀ ਮਿਲ਼ਨਗੇ ਕਿਉਂਕਿ ਮੈ ਦੋਹਾਂ ਮੁਲਕਾਂ ਦੇ ਇਮੀਗ੍ਰੇਸ਼ਨ ਕਰਮਚਾਰੀਆਂ ਨਾਲ਼ ਕੀਤੇ ਇਕਰਾਰ ਨਿਭਾਏ ਨਹੀ ਅਤੇ ਦਿਤੇ ਗਏ ਸਮੇ ਤੋਂ ਵਧ ਸਮਾ ਇਹਨਾਂ ਮੁਲਕਾਂ ਵਿਚ ਠਹਿਰ ਗਿਆ ਸਾਂ। ਆਸਟ੍ਰੇਲੀਆ ਵਿਚ ਦੋ ਮਹੀਨੇ ਦੀ ਬਜਾਇ ਸੱਤ ਮਹੀਨੇ ਤੇ ਨਿਊ ਜ਼ੀਲੈਂਡ ਵਿਚ ਇਕ ਰਾਤ ਦੀ ਬਜਾਇ ਦਸ ਦਿਨ ਰਿਹਾ।
ਓਥੋਂ ਤਿੰਨ ਹਫ਼ਤਿਆਂ ਪਿਛੋਂ ਫੇਰ ਦੋ ਹਫ਼ਤਿਆਂ ਦਾ ਵਿਜ਼ਟਰ ਵੀਜ਼ਾ ਲੈ ਕੇ ਵਾਪਸ ਸਿਡਨੀ ਆ ਗਿਆ। ਫਾਰਮ ਭਰਦਿਆਂ ਏਧਰੋਂ ਓਧਰੋਂ ਕਾਗਜ਼ ਪੂਰੇ ਕਰਦਿਆਂ ਸੱਤ ਕੁ ਮਹੀਨੇ ਦਾ ਸਮਾ ਹੋਰ ਵੇਹਲੇ ਰਹਿਣਾ ਪਿਆ; ਜਿਸ ਵੇਹਲ ਤੋਂ ਉਕਤਾ ਕੇ ਮੈ ਆਸਟ੍ਰੇਲੀਆ ਤਿਆਗਿਆ ਸੀ। ਅਖੀਰ, “ਕੁਫ਼ਰ ਟੂਟਾ ਖ਼ੁਦਾ ਖ਼ੁਦਾ ਕਰਕੇ।“ ਅਨੁਸਾਰ 19 ਦਸੰਬਰ 1980 ਨੂੰ ਮੇਰੇ ਅੱਠ ਖੂੰਜੀ ਪੱਕੀ ਮੋਹਰ ਲੱਗ ਗਈ ਪਰ ਕੁਝ ਸ਼ਰਤਾਂ ਸਮੇਤ। ਇਹ ਵੀ ਤਾਂ ਲੱਗੀ ਜਦੋਂ ਮੈ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਦਫ਼ਤਰ ਜਾ ਕੇ ਗੁੱਸੇ ਨਾਲ਼ ਆਖਿਆ ਕਿ ਮੈਨੂੰ ਨਹੀ ਤੁਹਾਡੀ ਇਮੀਗ੍ਰੇਸ਼ਨ ਚਾਹੀਦੀ। ਮੇਰਾ ਪਾਸਪੋਰਟ ਦੇ ਦਿਓ; ਮੈ ਵਾਪਸ ਚਲੇ ਜਾਣਾ ਹੈ। ਮੇਰੀ ਦਾਦੀ ਮਾਂ ਬੀਮਾਰ ਹੈ। ਅਫ਼ਸਰ ਵਿਚਾਰਾ ਭਲਾ ਲੋਕ ਸੀ। ਉਹ ਅੰਦਰ ਗਿਆ ਤੇ ਕੁਝ ਮਿੰਟਾਂ ਬਾਅਦ ਮੋਹਰ ਲੱਗਾ ਪਾਸਪੋਰਟ ਮੇਰੇ ਹੱਥ ਫੜਾਉਂਦਾ ਹੋਇਆ ਵਧਾਈ ਦੇ ਕੇ ਆਖਣ ਲੱਗਾ, “ਪਰ ਇਹ ਮੋਹਰ ਲਾਗੂ 30 ਜਨਵਰੀ 1981 ਤੋਂ ਹੀ ਸਮਝੀ ਜਾਵੇਗੀ; ਲਾ ਭਾਵੇਂ ਮੈ ਹੁਣ ਦਿਤੀ ਹੈ।“
ਫਿਰ ਗੁਜ਼ਾਰੇ ਲਈ ਨੌਕਰੀ ਲਭਣ ਤੁਰਿਆ। “ਵੇਲ਼ੇ ਦਾ ਰਾਗ ਤੇ ਕੁਵੇਲ਼ੇ ਦੀਆਂ ਟੱਕਰਾਂ।“ ਅਨੁਸਾਰ ਆਪਣੇ ਦਾਇਰੇ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਕੰਮ ਲਭਣਾ ਬੜਾ ਮੁਸ਼ਕਲ ਹੋਇਆ। ਠੀਕ ਹੈ, “ਤਾਲੋਂ ਘੁੱਥੀ ਡੂਮਣੀ ਗਾਵੇ ਆਲ ਬੇਤਾਲ।“ ਵਾਲ਼ੀ ਹੀ ਮੇਰੇ ਨਾਲ਼ ਹੋਈ। ਏਧਰ ਓਧਰ ਕਈ ਥਾਵਾਂ ਤੇ ਝਖਾਂ ਮਾਰੀਆਂ। ਕਦੀ ਕਿਸੇ ਫ਼ੈਕਟਰੀ ਵਿਚ ਤੇ ਕਦੀ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਫ਼ੈਕਟਰੀ ਵਿਚ। ਦੋ ਵਾਰੀਂ ਡਾਕਖਾਨੇ ਵਿਚ, ਬੱਸ ਕੰਡਕਟਰੀ, ਰੇਲਵੇ ਵਿਚ। 28 ਮਾਰਚ 1981 ਨੂੰ ਚਾਰ ਮੈਬਰੀ ਪਰਵਾਰ ਵੀ ਏਥੇ ਆ ਗਿਆ। ਛੇ ਕੁ ਸਾਲ ਦਾ ਪੁੱਤਰ ਸੰਦੀਪ ਤੇ ਚਾਰ ਕੁ ਸਾਲ ਦੀ ਬੱਚੀ ਰਵੀਨ ਤੇ ਦਸ ਕੁ ਮਹੀਨਿਆਂ ਦੀ ਦੂਜੀ ਬੱਚੀ ਕੁਲਬੀਰ ਏਥੇ ਆ ਪਹੁੰਚੇ। ਫਿਰ ਇਹਨਾਂ ਵਾਸਤੇ ਰੈਣ ਬਸੇਰੇ ਹਿਤ ਸਿਰ ਦੀ ਛੱਤ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਕਰਨ ਦਾ ਫਿਕਰ ਲੱਗਾ। ਚੌਥਾ ਬੱਚਾ ਗੁਰਬਾਲ, ਜੂਨ 1983 ਵਿਚ ਏਥੇ ਪੈਦਾ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਕੁਝ ਪੈਸੇ ਮੈ 1977 ਤੋਂ ਟਰੈਵਲ ਚੈਕਾਂ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿਚ ਪੱਲੇ ਬੰਨ੍ਹੀ ਫਿਰਦਾ ਸਾਂ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਹਾਥੀ ਦੇ ਬਾਹਰਲੇ ਸੋਹਣੇ ਦੰਦਾਂ ਵਾਂਗ ਵਿਖਾਵੇ ਨਾਲ਼, ਮੈਨੂੰ ਹਰੇਕ ਮੁਲਕ ਦਾ ਵੀਜ਼ਾ ਮਿਲ਼ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਕੁਝ ਹੋਰ ਏਥੇ ਮਜ਼ਦੂਰੀ ਵਿਚੋਂ ਬਚਾਏ ਸਨ। 30000 ਸਰਕਾਰੋਂ ਕਰਜ਼ਾ ਮਿਲ਼ ਗਿਆ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਉਸ ਸਮੇ ਪੰਜਾਹ ਕੁ ਹਜ਼ਾਰ ਦਾ ਘਰ ਖ਼ਰੀਦ ਕੇ ਇਸ ਵਿਚ ਝੰਡੇ ਬੁੰਗੇ ਗੱਡ ਲਏ। ਟੱਬਰੀ ਦੇ ਸਿਰ ਤੇ ਛੱਤ ਦਾ ਸਾਇਆ ਮਿਲ਼ ਜਾਣ ਕਰਕੇ ਏਧਰੋਂ ਬੇਫਿਕਰ ਹੋ ਗਿਆ। ਕਰਜ਼ਾ ਆਪੇ ਕਿਸ਼ਤਾਂ ਵਿਚ ਲਹਿੰਦਾ ਰਹੇਗਾ ਸੋਚ ਲਿਆ। ਭਾਵੇਂ ਕਿ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਬਿਆਜ਼ੀ ਕਰਜ਼ਾ ਬੈਂਕ ਤੋਂ ਲੈਣ ਕਰਕੇ ਤੇ ਉਸ ਨੂੰ ਭਾਰਤੀ ਕਰੰਸੀ ਵਿਚ ਦਸ ਗੁਣਾਂ ਵਾਲ਼ੀ ਸੋਚ ਹੋਣ ਕਰਕੇ, ਇਸ ਦਾ ਫਿਕਰ ਤਾਂ ਸੀ ਪਰ ਇਸ ਤੋਂ ਬਿਨਾ ਹੋਰ ਚਾਰਾ ਕੋਈ ਨਹੀ ਸੀ।
9 ਨਵੰਬਰ 1981 ਦਾ ਦਿਨ ਮੇਰੇ ਸੰਸਾਰਕ ਤੇ ਪਰਵਾਰਕ ਜੀਵਨ ਲਈ ਖਾਸ ਹੋ ਨਿੱਬੜਿਆ। ਇਕ ਤਾਂ ਇਸ ਦਿਨ ਮੈਨੂੰ ਸਿੱਖ ਸੰਸਾਰ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਜਾ ਕੇ ਬਿਲਕੁਲ ਆਪਣੇ ਪਿਛੋਕੜ, ਵਿਦਿਆ, ਤਜੱਰਬਾ ਆਦਿ ਤੋਂ ਵੱਖਰੀ ਨੌਕਰੀ ’ਵੈਸਟਪੈਕ’ ਬੈਂਕ ਵਿਚ ਮਿਲ਼ ਗਈ। ਓਦੋਂ ਇਸ ਦਾ ਨਾਂ ’ਬੈਂਕ ਆਫ਼ ਵੇਲਜ਼’ ਹੁੰਦਾ ਸੀ। ਇਹ ਮੇਰੇ ਪੈਰ ਹੇਠ ਬਟੇਰਾ ਆਉਣ ਵਾਂਗ ਹੀ ਸੀ। ਏਸੇ ਦਿਨ ਹੀ ਜੀਵਨ ਵਿਚ ਮੈ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਤੇ ਹੁਣ ਤੱਕ ਆਖਰੀ ਘਰ ਖ਼ਰੀਦਿਆ। ਉਹ ਵੀ ਆਸਟ੍ਰੇਲੀਆ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਮਹਿੰਗੇ ਸ਼ਹਿਰ ਸਿਡਨੀ ਵਿਚ। ਅਜਿਹਾ ਕੁਝ ਹੋ ਜਾਣ ਦੀ ਮੇਰੇ ਵਾਸਤੇ ਕੋਈ ਸੋਚ ਅੰਦਰ ਆ ਸਕਣ ਵਾਲ਼ੀ ਗੱਲ ਵੀ ਨਹੀ ਸੀ। ਭਾਵੇਂ ਕਿ ਬੈਂਕ ਦੀ ਚੰਗੀ ਨੌਕਰੀ ਮਿਲ਼ ਗਈ ਪਰ ਮਨ ਕਿਤੇ ਵੀ ਨਾ ਟਿਕਿਆ। ਦੋ ਢਾਈ ਸਾਲ ਏਥੇ ਕੰਮ ਕੀਤਾ। ਇਸ ਨਾਲ਼ ਆਸਟ੍ਰੇਲੀਆ ਵਿਚ ਮੇਰੇ ਆਰਥਿਕ ਤੌਰ ਤੇ ਤਾਂ ਪੈਰ ਬਝ ਗਏ ਪਰ ਮਾਨਸਿਕ ਪੱਖੋਂ ਮੈ ਚਾਵਾਂ ਚੁਲ੍ਹਾ ਹੀ ਰਿਹਾ।। ਕਦੀ ਅੰਗ੍ਰੇਜ਼ੀ ਪੜ੍ਹਨ ਤੇ ਕੰਪਿਊਟਰ ਸਿੱਖਣ ਲਈ ਨੌਕਰੀਆਂ ਦਾ ’ਚੱਕਰ’ ਛੱਡ ਕੇ, ਕਦੀ ਕਿਸੇ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਤੇ ਕਦੀ ਕਿਸੇ ਕਾਲਜ ਵਿਚ ’ਪੜ੍ਹਨ’ ਲਈ ਜਾ ਬੈਠਦਾ। ਘਰ ਵਾਲ਼ੀ ਨੇ ਏਥੇ ਵਾਹਵਾ ਚਿਰ ਚੰਗੀ ਨੌਕਰੀ ਕਰ ਲਈ। ਹੌਲ਼ੀ ਹੌਲ਼ੀ ਮਕਾਨ ਦੀਆਂ ਕਿਸ਼ਤਾਂ ਵੀ ਉਤਰ ਗਈਆਂ ਅਤੇ ਬੱਚੇ ਵੀ ਹੁਸ਼ਿਆਰ ਹੋ ਕੇ ਨੌਕਰੀਆਂ ਤੇ ਲੱਗ ਗਏ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਭ ਪਾਸੇ ਤੋਂ ਵੇਹਲੇ ਹੋ ਕੇ ਹੁਣ ਫਿਰ ਘੁਮੱਕੜਪੁਣਾ ਕਰਨਾ ਅਤੇ ਇਹ ਝਰੀਟਾਂ ਵਾਹੁਣੀਆਂ ਹੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਹਨ।
ਆਸਟ੍ਰੇਲੀਆ ਵਿਚ ਰਿਹਾਇਸ਼ ਦੇ ਸਮੇ ਦੌਰਾਨ ਹੀ ਸਾਢੇ ਕੁ ਛੇ ਸਾਲ, ਘਰੋਂ ਘਰ ਗਵਾ ਕੇ ਬਾਹਰੋਂ ਭੜੂਆ ਅਖਵਾਉਣ ਵਾਂਗ, ਪੰਜਾਬੀ ਤੇ ਅੰਗ੍ਰੇਜ਼ੀ ਦਾ ਪਰਚਾ ਵੀ ਚਲਾਇਆ। ਡੇਢ ਕੁ ਸਾਲ ਸਪਤਾਹਕ ਤੇ ਫਿਰ ਮਾਸਕ ਪਰ ਇਹ ਪੰਗਾ ਸਮੇ ਤੋਂ ਬਹੁਤ ਪਹਿਲਾਂ ਲੈ ਲੈਣ, ਵਸੀਲਿਆਂ ਦੀ ਪੂਰੀ ਦੀ ਪੂਰੀ ਥੁੜ ਅਤੇ ਇਸ ਪਾਸੇ ਦਾ ਕੋਈ ਗਿਆਨ ਨਾ ਹੋਣ ਕਰਕੇ, ਅੰਨ੍ਹੇ ਦੇ ਸੌਣ ਵਾਂਗ, ਇਹ ਵੀ ਚੁੱਪ ਹੀ ਹੋ ਗਿਆ।
ਚਾਰਾਂ ਵਿਚੋਂ ਤਿੰਨ ਬੱਚੇ ਵਿਆਹੇ ਹੋਏ, ਨੌਕਰੀਆਂ ਕਰਦੇ, ਆਪੋ ਆਪਣੇ ਘਰਾਂ ਤੇ ਪਰਵਾਰਾਂ ਵਿਚ, ਸਤਿਗੁਰਾਂ ਦੀ ਅਪਾਰ ਕਿਰਪਾ ਸਦਕਾ ਰਹਿ ਰਹੇ ਹਨ। ਚੌਥਾ ਬੱਚਾ ਗੁਰਬਾਲ ਸਿੰਘ ਯੂਨੀ ਤੋਂ ਡਿਗਰੀ ਕਰਕੇ, ਆਪਣੀ ਵਿੱਦਿਆ ਵਾਲੀ ਹੀ ਨੌਕਰੀ ਉਪਰ ਲੱਗਾ ਹੋਇਆ ਸੀ, ਸਭ ਕੁਝ ਛੱਡ ਕੇ ਲੰਡਨ ਜਾ ਬੈਠਾ ਸੀ ਪਰ ਹੁਣ ਵਾਪਸ ਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਮੇਰੇ ਵਾਂਗ ਹੀ ਘੁਮੱਕੜ ਜਿਹੀ ਸੋਚ ਵਾਲਾ ਹੈ। ਜਿਵੇਂ ਰੱਬ ਨੂੰ ਮਨਜ਼ੂਰ! “ਜਿਉ ਜਿਉ ਤੇਰਾ ਹੁਕਮ ਤਿਵੈ ਤਿਵ ਹੋਵਣਾ॥” ਦੇ ਮਹਾਂਵਾਕ ਅਨੁਸਾਰ, ਉਸ ਦੇ ਹੁਕਮ ਦੇ ਅੰਦਰ ਰਹਿਣ ਦੇ ਯਤਨਾਂ ਵਿਚ ਹਾਂ।
ਉਪ੍ਰੋਕਤ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਦੋ ਛੋਟੇ ਭਰਾ, ਸ. ਦਲਬੀਰ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਸ. ਹਰਜੀਤ ਸਿੰਘ, ਵੀ ਆਪੋ ਆਪਣੇ ਪਰਵਾਰਾਂ ਸਮੇਤ ਏੇਥੇ ਵੱਸ ਰਹੇ ਹਨ। ਸਭਨਾਂ ਉਪਰ ਰੱਬ ਦੀ ਰਹਿਮਤ ਦਾ ਸਾਇਆ ਹੈ । ਉਸ ਦਾਤਾਰ ਦੇ ਚਰਨਾਂ ਵਿਚ ਬੇਨਤੀ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਬਾਕੀ ਸੰਸਾਰ ਦੇ ਜੀਆਂ ਵਾਂਗ ਇਹਨਾਂ ਸਾਰਿਆਂ ਦੇ ਸਿਰਾਂ ਉਪਰ ਵੀ ਆਪਣੀ ਮੇਹਰ ਦਾ ਹੱਥ ਰੱਖੇ!
ਮੁਲਕ ਆਸਟ੍ਰੇਲੀਆ ਧਰਤੀ ਦੇ ਦੱਖਣ ਵਾਲ਼ੇ ਪਾਸੇ, ਇੰਡੋਨੇਸ਼ੀਆ ਤੋਂ ਥੱਲੇ ਅਤੇ ਨਿਊ ਜ਼ੀਲੈਂਡ ਦੇ ਤਕਰੀਬਨ ਬਰਾਬਰ ਵਾਕਿਆ ਹੈ। ਇਸ ਦੀ ਧਰਤੀ ਭਾਰਤ ਨਾਲ਼ੋਂ ਤਕਰੀਬਨ ਢਾਈ ਗੁਣਾਂ ਵੱਡੀ ਹੈ ਤੇ ਆਬਾਦੀ ਸਿਰਫ਼ ਬਾਈ ਮਿਲੀਅਨ; ਅਥਵਾ ਸਵਾ ਦੋ ਕਰੋੜ ਨਾਲੋਂ ਵੀ ਘੱਟ। ਸਮੁੰਦਰ ਦੇ ਕਿਨਾਰੇ ਕਿਨਾਰੇ ਪੰਜ ਸੱਤ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਵਿਚ ਹੀ ਲੋਕ ਵੱਸਦੇ ਹਨ, ਅੰਦਰ ਸਾਰਾ ਮੁਲਕ ਖਾਲੀ ਪਿਆ ਹੈ ਜਿਥੇ ਰੇਤ ਦੇ ਟਿੱਬੇ, ਝਾੜੀਆਂ, ਪੱਥਰ ਆਦਿ ਸੋਭਾ ਪਾ ਰਹੇ ਹਨ। ਖੇਤੀ ਪ੍ਰਧਾਨ ਦੇਸ਼ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਤਕਰੀਬਨ ਹਰੇਕ ਫਸਲ ਦੇ ਵੱਡੇ ਵੱਡੇ ਫਾਰਮ ਹਨ। ਕਈ ਫਾਰਮ ਤਾਂ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਏਕੜਾਂ ਵਿਚ ਵੀ ਹਨ।
ਏਥੋਂ ਦੇ ਅਸਲੀ ਵਸਨੀਕ, ਦੱਸਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਚਾਲ਼ੀ ਹਜਾਰ ਸਾਲਾਂ ਤੋਂ ਏਥੇ ਦੱਖਣੀ ਏਸ਼ੀਆ ਤੋਂ ਆ ਕੇ ਵੱਸ ਰਹੇ ਹਨ। ਇਹਨਾਂ ਨੂੰ ਐਬੋਰੀਜੀਨਜ਼ (ਅਬੋਰਗਿਨਿੳਲ) ਆਖਦੇ ਹਨ। ਇਹ 300 ਗਰੁਪਾਂ ਵਿਚ ਵੰਡੇ ਹੋਏ ਸਨ ਤੇ 250 ਜ਼ਬਾਨਾਂ ਤੇ 700 ਡਾਇਲੈਕਟਾਂ ਵਿਚ ਬੋਲਦੇ ਸਨ। ਅੱਜ ਕਲ੍ਹ ਇਹਨਾਂ ਦੀ ਆਬਾਦੀ, ਆਸਟ੍ਰੇਲੀਆ ਦੀ ਸਮੁਚੀ ਆਬਾਦੀ ਵਿਚ ਦੋ ਕੁ ਫੀ ਸਦੀ ਸਮਝੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਕਈ ਗੱਲਾਂ ਵਿਚ ਬਾਕੀ ਦੇ ਵਸਿੰਦਿਆਂ ਨਾਲ਼ੋਂ ਇਹਨਾਂ ਦੇ ਕੁਝ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਅਧਿਕਾਰ ਹਨ।
ਭਾਵੇਂ ਕਿ ਇਸ ਦੀ ਖੋਜ ਪਹਿਲਾਂ ਵੀ ਹੋ ਚੁੱਕੀ ਹੋਈ ਸੀ ਪਰ ਜਦੋਂ ਜਾਰਜ ਵਾਸ਼ਿੰਗਟਨ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਹੇਠ ਅਮ੍ਰੀਕਾ ਨੇ ਲੰਮੀ ਲੜਾਈ ਲੜ ਕੇ, ਵਲੈਤੀ ਅੰਗ੍ਰੇਜ਼ਾਂ ਤੋਂ ਆਜ਼ਾਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰ ਲਈ ਤਾਂ ਵਲੈਤੀਆਂ ਨੂੰ ਫਿਰ ਆਪਣੇ ਅਣਚਾਹੇ ਬੰਦੇ ਸੁੱਟਣ ਲਈ ਹੋਰ ਥਾਂ ਦੀ ਭਾਲ਼ ਕਰਨੀ ਪਈ ਤੇ ਇਸ ਕਾਰਜ ਲਈ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਆਸਟ੍ਰੇਲੀਆ ਨੂੰ ਵਰਤਣਾ ਆਰੰਭ ਦਿਤਾ। ਸਤਾਰਵੀਂ ਸਦੀ ਤੋਂ ਹੀ ਉਹ ਆਸਟ੍ਰੇਲੀਆ ਨੂੰ ਨਿਊ ਹਾਲੈਂਡ ਕਰਕੇ ਜਾਣਦੇ ਤਾਂ ਸਨ ਪਰ ਵਲੈਤੋਂ ਤੁਰ ਕੇ ਪਹਿਲਾ ਜਹਾਜ ਕੈਪਟਨ ਜੇਮਜ਼ ਕੁਕ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਹੇਠ 1770 ਵਿਚ ਹੀ ਆਇਆ ਸੀ। ਫਿਰ 26 ਜਨਵਰੀ 1788 ਨੂੰ, 11 ਜਹਾਜਾਂ ਵਿਚ, 1500 ਅਣਚਾਹੇ ਬੰਦੇ ਏਥੇ ਲਿਆਂਦੇ ਗਏ। ਇਹ ਜਹਾਜ ਸਿਡਨੀ ਹਾਰਬਰ ਆ ਕੇ ਲੱਗੇ ਸਨ। 1868 ਤੱਕ 160.000 ‘ਦੋਸ਼ੀ’ ਬੰਦੇ ਬੰਦੀਆਂ ਏਥੇ ਪਹੁੰਚ ਚੁਕੇ ਸਨ। ਨਵੇਂ ਆਇਆਂ ਨੇ ਏਥੇ ਦੇ ਵਸਨੀਕ ਐਬੋਰੀਜੀਨਲ ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਸ਼ਿਕਾਰ ਖੇਡ ਖੇਡ ਕੇ ਕੁਝ ਭਜਾ ਦਿਤੇ, ਕੁਝ ਮਾਰ ਦਿਤੇ ਤੇ ਕੁਝ ਪਹਿਲਾਂ ਅਣਜਾਣੀਆਂ ਬੀਮਾਰੀਆਂ ਦੇ, ਨਵੇਂ ਆਇਆਂ ਨੇ, ਸ਼ਿਕਾਰ ਬਣਾ ਦਿਤੇ। ਅੱਜ ਆਸਟ੍ਰੇਲੀਆ ਵਿਚ ਸ਼ਾਇਦ ਹੀ ਕੋਈ ਸੌ ਫ਼ੀ ਸਦੀ ਸ਼ੁਧ ਐਬੋਰੀਜਨਲ ਬੰਦਾ ਜਾਂ ਬੰਦੀ ਮਿਲ਼ ਸਕੇ।
19ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂ ਦੇ ਸਾਲਾਂ ਵਿਚ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਫੌਜੀ, ਅਫ਼ਸਰ, ਦੋਸ਼ੀ ਆਦਿ ਨੇ ਸਰਕਾਰੋਂ ਜ਼ਮੀਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਈ ਨੂੰ ਆਬਾਦ ਕਰਕੇ ਫਾਰਮ ਬਣਾ ਲਏ। ਇਹ ਵੇਖ ਕੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਵਲੈਤੋਂ ਹੋਰ ਉਦਮੀ ਵਿਅਕਤੀ ਜਹਾਜ ਭਰ ਭਰ ਕੇ ਆ ਗਏ। ਇਹ ਲੋਕ ਮਾਰੂ ਹਥਿਆਰਾਂ ਸਹਿਤ ਹੋਰ ਅੰਦਰ ਐਬੋਰੀਜੀਨਲ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਵਸੇਬੇ ਵਾਲ਼ੀ ਧਰਤੀ ਵੱਲ ਵਧਣੇ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਏ ਤੇ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਇਹਨਾਂ ਨਵੇ ਆਇਆਂ ਨੇ, ਹੋਰ ਕਈ ਸ਼ਹਿਰ ਵਸਾ ਲਏ। ਫਿਰ ਸੋਨਾ ਲਭਣ ਕਰਕੇ ਵੀ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਜਵਾਨ ਲੋਕੀਂ ਵਲੈਤੋਂ ਏਧਰ ਨੂੰ ਭੱਜ ਆਏ। ਬੇੜੀਆਂ ਭਰ ਭਰ ਕੇ ਚੀਨੇ ਵੀ ਏਥੇ ਆ ਵਸੇ। ਕਈ ਮਾੜੇ ਸਮਝੇ ਜਾਣ ਵਾਲ਼ੇ ਧੰਦੇ ਕਰਨ ਵਾਲ਼ੇ ਹੋਰ ਲੋਕ ਵੀ ਏਥੇ ਆ ਗਏ। ਦੋਹਾਂ ਸੰਸਾਰ ਜੰਗਾਂ ਤੋਂ ਉਪ੍ਰੰਤ ਲੋੜਵੰਦ, ਰਿਫ਼ੂਜੀ ਆਦਿ ਵੀ ਏਥੇ ਆ ਟਿਕੇ।
ਪਹਿਲਾਂ ਆਸਟ੍ਰੇਲੀਆ ਦੀਆਂ ਛੇ ਸਟੇਟਾਂ ਵੱਖ ਵੱਖ ਸਨ। ਫਿਰ ਇਹਨਾਂ ਨੇ 1 ਜਨਵਰੀ 1901 ਵਾਲ਼ੇ ਦਿਨ, ਇਕ ਸੰਵਿਧਾਨ ਅਧੀਨ ‘ਕਾਮਲਵੈਲਥ ਆਫ਼ ਆਸਟ੍ਰੇਲੀਆ’ ਦੇ ਨਾਂ ਥੱਲੇ ਇਕ ਮੁਲਕ ਵਜੂਦ ਵਿਚ ਲੈ ਆਂਦਾ। ਹੁਣ ਸਟੇਟਾਂ ਦੀਆਂ ਸਰਕਾਰਾਂ ਤੋਂ ਉਪਰ ਸਾਰੇ ਮੁਲਕ ਦੀ ਆਪਣੀ ਇਕ ਸੰਘੀ ਸਰਕਾਰ ਹੈ ਜਿਸ ਦਾ ਹੈਡ ਕੁਆਰਟਰ, ਨਵੇ ਵਸਾਏ ਸ਼ਹਿਰ ਕੈਨਬਰਾ ਵਿਚ ਹੈ। ਇਸ ਦੀ ਪਾਰਲੀਮੈਂਟ ਦੇ ਦੋ ਸਦਨ ਹਨ। ਹੇਠਲੇ ਸਦਨ ਵਿਚ ਬਹੁ ਸੰਮਤੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਆਗੂ, ਸਾਡੀ ਲੋਕ ਸਭਾ ਵਾਗ ਹੀ, ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਬਣਦਾ ਹੈ। ਨਾਮ ਮਾਤਰ ਰਾਜ ਦੀ ਮੁਖੀ ਵਲੈਤੀ ਰਾਣੀ ਹੈ ਅਤੇ ਨੋਟਾਂ ਉਪਰ ਉਸ ਦੀ ਫੋਟੋ ਛਪਦੀ ਹੈ ਪਰ ਸਿਧਾ ਦਖਲ ਉਸ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਵਿਚ ਕੋਈ ਨਹੀ। ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਗਵਰਨਰ ਜਨਰਲ ਦਾ ਨਾਂ ਰਾਣੀ ਨੂੰ ਭੇਜਦਾ ਹੈ ਤੇ ਉਹ ਉਸ ਉਪਰ ਮੋਹਰ ਲਾ ਦਿੰਦੀ ਹੈ। ਫੌਜੀ ਤੌਰ ਤੇ ਆਸਟ੍ਰੇਲੀਆ ਦਾ ਅਮ੍ਰੀਕਾ ਨਾਲ ਗੱਠ ਜੋੜ ਹੈ।
ਅਮ੍ਰੀਕਾ ਦੇ ਸਾਬਕ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮਿਸਟਰ ਨਿਕਸਨ ਨੇ ਇਸ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਕਿਤਾਬ ਵਿਚ ਭਵਿਖ ਦਾ ਦੇਸ਼ ਆਖਿਆ ਸੀ। ਕੁਝ ਲੋਕੀਂ ਇਸ ਦੇ ਵਸਨੀਕਾਂ ਦੀ ਮਾਨਸਕਤਾ ਨੂੰ ਵੇਖਦੇ ਹੋਏ ‘ਨੇਸ਼ਨ ਆਫ਼ ਥਰੋ ਅਵੇਜ਼’ ਅਤੇ ‘ਕੰਟਰੀ ਆਫ਼ ਗੈਂਬਲਰਜ਼’ ਵੀ ਆਖਦੇ ਹਨ। ਅਰਥਾਤ ਪੁਰਾਣੀਆਂ ਵਸਤਾਂ ਦੀ ਮੁਰੰਮਤ ਕਰ ਕੇ ਵਰਤਣ ਦੀ ਖੇਚਲ਼ ਕਰਨ ਦੀ ਬਜਾਇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਬਾਹਰ ਸੁੱਟ ਕੇ ਨਵੀਆਂ ਖ਼ਰੀਦ ਲੈਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਹਰੇਕ ਸਾਲ ਨਵੰਬਰ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਮੰਗਲਵਾਰ ਨੂੰ ਮੈਲਬਰਨ ਸ਼ਹਿਰ ਵਿਚ ਘੋੜਿਆਂ ਦੀ ਦੌੜ ਦੇ ਜੂਏ ਵਿਚ ਪੈਸੇ ਲਾਉਣ ਤੋਂ ਸ਼ਾਇਦ ਹੀ ਕੋਈ ਮੇਰੇ ਵਰਗਾ ਵਾਂਝਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹੋਵੇ। ਆਮ ਤੌਰ ਤੇ ਹਰੇਕ ਹੀ ਕੁਝ ਨਾ ਕੁਝ ਇਸ ਸਮੇ ਦਾ ਉਪਰ ਲਾਉਂਦਾ ਹੈ।
1972 ਵਿਚ ਗਫ਼ ਵਿਟਲਮ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਹੇਠ ਲੇਬਰ ਪਾਰਟੀ ਦੀ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਕਈ ਹੋਰ ਚੰਗੇ ਕੰਮ ਕਰਨ ਦੇ ਨਾਲ਼ ਨਾਲ਼ ‘ਵਾਈਟ ਆਸਟ੍ਰੇਲੀਆ’ ਦੀ ਨੀਤੀ ਨੂੰ ਤਿਲਾਂਜਲੀ ਦੇ ਕੇ ਬਹੁ ਸਭਿਆਚਾਰਕ ਆਸਟ੍ਰੇਲੀਆ ਲਈ ਰਾਹ ਖੋਹਲ ਦਿਤਾ। ਇਸ ਕਾਰਨ ਹੁਣ ਏਥੇ 200 ਤੋਂ ਉਪਰ ਮੁਲਕਾਂ ਦੇ ਵਿਅਕਤੀ ਵੱਸਦੇ ਹਨ। ਬਹੁਤੇ ਦੇਸਾਂ ਦੇ ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਦਾ ਏਥੇ ਵਸੇਬਾ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਆਸਟ੍ਰੇਲੀਆ ਨੂੰ ‘ਕੰਟਰੀ ਆਫ਼ ਮਾਈਗਰੈਂਟਸ’ ਵੀ ਆਖਦੇ ਹਨ।
ਜਦੋਂ ਦਾ ਮੈ ਏਥੇ ਆਇਆ ਹਾਂ ਓਦੋਂ ਦਾ ਹੀ ਆਸਟ੍ਰੇਲੀਆ ਵਿਚ ਸਿੱਖਾਂ ਤੇ ਪੰਜਾਬੀ ਬੋਲਣ ਵਾਲ਼ਿਆਂ ਦੀ ਵਸੋਂ ਦਾ ਪਤਾ ਲਾਉਣ ਦੇ ਯਤਨਾਂ ਵਿਚ ਹਾਂ ਪਰ ਇਸ ਦਾ ਸਹੀ ਪਤਾ ਮੇਰੇ ਕੋਲ਼ੋਂ ਨਹੀ ਲੱਗ ਸਕਿਆ। ਕਾਰਨ ਸ਼ਾਇਦ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਹਰੇਕ ਮਰਦਮਸ਼ੁਮਾਰੀ ਸਮੇ ਧਰਮ ਦੇ ਖਾਨੇ ਵਿਚ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਅਸਲ ਗਿਣਤੀ ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਕਈ ਗੁਣਾਂ ਘੱਟ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਤੇ ਪੰਜਾਬੀ ਬੋਲਣ ਵਾਲ਼ਿਆਂ ਦੀ ਤੇ ਉਸ ਤੋਂ ਵੀ ਕਿਤੇ ਘਟ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਮੇਰੇ ਅੰਦਾਜ਼ੇ ਅਨੁਸਾਰ ਸਿਖਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਏਥੇ ਲੱਖਾਂ ਵਿਚ ਹੈ ਜਦੋਂ ਕਿ ਮਰਦਮ ਸ਼ੁਮਾਰੀ ਵਿਚ ਕੁਝ ਹਜਾਰ ਹੀ ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਦੇ ਕਈ ਕਾਰਨ ਹੋ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਤਾਂ ਸਾਇਦ ਇਹ ਕਾਰਨ ਹੀ ਹੋਵੇ ਕਿ ਅਸੀਂ ਮਰਦਮ ਸ਼ੁਮਾਰੀ ਸਮੇ ਆਪਣੇ ਧਰਮ ਤੇ ਬੋਲੀ ਦਾ ਪ੍ਰਗਟਾਵਾ ਕਰਨ ਦੀ, ਕਿਸੇ ਕਾਰਨ ਕਰਕੇ, ਲੋੜ ਹੀ ਨਹੀ ਸਮਝਦੇ।
1988 ਵਿਚ ਏਥੋਂ ਦੀ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਬਾਹਰੋਂ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਫੀਸਾਂ ਦੇ ਕੇ ਪੜ੍ਹਨ ਲਈ ਆਉਣ ਹਿਤ ਪ੍ਰਚਾਰ ਕੀਤਾ। ਇਸ ਦੇ ਕਈ ਕਾਰਨ ਸਨ। ਓਦੋਂ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਦਾ ਹੜ੍ਹ ਹੀ ਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਚਾਰ ਚੌਫੇਰੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਦਾ ਬੋਲ ਬਾਲਾ ਹੈ। ਇਹਨਾਂ ਵਿਚ ਪੰਜਾਬੀ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਦੀ ਵੀ ਸੱਬਰਕੱਤੀ ਗਿਣਤੀ ਹੈ। ਇਹਨਾਂ ਵਿਚ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਸਾਬਤ ਸੂਰਤ ਵੀ ਹਨ। ਪੰਜਾਬੀ ਨੌਜਵਾਨ ਬੱਚੇ ਬੱਚੀਆਂ ਜੋ ਕਿ ਆਪਣਾ ਆਰਥਿਕ ਭਵਿਖ ਸੁਧਾਰਨ ਦੀ ਤਸਵੀਰ ਲੈ ਕੇ ਏਥੇ ਆਉਂਦੇ ਹਨ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨ ਕਰਕੇ ਬੜਾ ਹੀ ਮਨ ਪ੍ਰਸੰਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਸ਼ੁਰੂ ਵਿਚ ਉਹਨਾਂ ਵਿਚੋਂ ਬਹੁਤਿਆਂ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਮੁਸ਼ਕਲਾਂ ਦਾ ਵੀ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ ਪ੍ਰੰਤੂ ਅੰਤ ਵਿਚ ‘ਸਭ ਭਲਾ’ ਹੀ ਹੋ ਨਿੱਬੜਦਾ ਹੈ। ਕੋਈ ਵਿਰਲਾ ਹੀ ਮੁਸ਼ਕਲਾਂ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਨਾ ਕਰ ਸਕਣ ਕਰਕੇ ਵਾਪਸ ਮੁੜਦਾ ਹੈ। ਇਹਨਾਂ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਕਰਕੇ ਹੀ ਸਾਰੇ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਵਿਚਲੇ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਾਹਿਬਾਨ ਵਿਚ ਰੌਣਕਾਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ। ਕਿਸੇ ਵੀ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਵਿਚ ਦੀਵਾਨਾਂ ਤੇ ਲੰਗਰਾਂ ਦੀ ਕੋਈ ਤੋਟ ਨਹੀ। ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਦੇ ਸੀਮਤ ਵਸੀਲਿਆਂ ਰਾਹੀਂ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਾਹਿਬਾਨ ਦੇ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਵੀ ਸਮੇ ਸਮੇ ਇਹਨਾਂ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ, ਹੋਰ ਯਾਤਰੂਆਂ ਅਤੇ ਲੋੜਵੰਦਾਂ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਕਰਨ ਦਾ ਯਤਨ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਸੰਗਤਾਂ ਰਾਸ਼ਨ ਲਿਆਉਂਦੀਆਂ ਹਨ, ਪਕਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ, ਵਰਤਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ, ਖ਼ੁਦ ਛਕਦੀਆਂ ਤੇ ਹੋਰਨਾਂ ਨੂੰ ਛਕਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਲੰਗਰ ਦੀ ਸੇਵਾ ਕਰਨ ਵਾਲ਼ਿਆਂ ਨੂੰ ਕਈ ਵਾਰ ਵਾਰੀ ਨਹੀ ਮਿਲਦੀ। ਲੰਗਰ ਦੀ ਸੇਵਾ ਲੈਣ ਵਾਸਤੇ ਕਈ ਕਈ ਮਹੀਨੇ ਵਾਰੀ ਲੈਣ ਲਈ ਵੀ ਉਡੀਕਣਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ। ਸਾਰੇ ਆਸਟ੍ਰੇਲੀਆ ਵਿਚ ਪੰਝੀ ਕੁ ਦੇ ਕਰੀਬ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਬਣ ਚੁਕੇ ਹਨ ਜਿਥੇ ਹਰ ਵੀਕਐਂਡ ਤੇ ਸੰਗਤਾਂ ਦੀ ਗਹਿਮਾ ਗਹਿਮ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।
ਹੁਣ ਮੈ ਆਪਣੇ ਆਸਟ੍ਰੇਲੀਆ ਆਉਣ ਦੀ ਗੱਲ ਵੀ ਕਰ ਹੀ ਲਵਾਂ:
ਗੱਲ ਇਹ 1964 ਦੀਆਂ ਗਰਮੀਆਂ ਦੀ ਹੈ। ਮੈ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ੍ਰੀ ਦੂਖ ਨਿਵਾਰਨ ਸਾਹਿਬ ਪਟਿਆਲਾ ਵਿਖੇ ਕੀਰਤਨ ਦੀ ਸੇਵਾ ਕਰਨ ਦੇ ਨਾਲ਼ ਨਾਲ਼ ਪੜ੍ਹਾਈ ਕਰਨ ਦੇ ਯਤਨਾਂ ਵਿਚ ਵੀ ਸਾਂ। ਮੇਰੇ ਮਿੱਤਰ ਰਾਗੀ ਸਿੰਘ ਭਾਈ ਕਰਮ ਸਿੰਘ ਦੇ ਕਮਰੇ ਦੀ ਕੰਧ ਉਪਰ ਦੁਨੀਆ ਦਾ ਨਕਸ਼ਾ ਲੱਗਾ ਹੋਇਆ ਮੈਨੂੰ ਦਿਸਿਆ। ਐਵੇਂ ਆਪਣੀ ਅੱਖਰਾਂ ਨਾਲ ਮੱਥਾ ਮਾਰੀ ਜਾਣ ਦੀ ਆਦਤ ਵੱਸ ਮੈ ਉਹ ਵੇਖਣ ਲਗ ਪਿਆ। ਹੋਰ ਤਾਂ ਸਭ ਆਮ ਵਾਂਗ ਹੀ ਸੀ ਪਰ ਜਦੋਂ ਦੁਨੀਆ ਤੋਂ ਬਿਲਕੁਲ ਨਿਵੇਕਲੇ ਜਿਹੇ ਇਕ ਹਰੇ ਹਰੇ ਹਿੱਸੇ ਉਪਰ ਨਿਗਾਹ ਗਈ ਤਾਂ ਲਿਖਿਆ ਪੜ੍ਹਿਆ: ਆਸਟ੍ਰੇਲੀਆ। ਇਸ ਨਕਸ਼ੇ ਦੀ ਲਿਖਤ ਹਿੰਦੀ ਵਿਚ ਸੀ ਨਹੀ ਤਾਂ ਅੰਗ੍ਰੇਜ਼ੀ ਵਿਚ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਸ਼ਾਇਦ ਮੈ ਪੜ੍ਹ ਹੀ ਨਾ ਸਕਦਾ ਕਿਉਂਕਿ ਓਦੋਂ ਅਜੇ ਅੰਗ੍ਰੇਜ਼ੀ ਦੇ ਅੱਖਰ ਉਠਾਲ਼ ਸਕਣ ਦੇ ਮੈ ਕਾਬਲ ਨਹੀ ਸਾਂ ਹੋਇਆ। ਇਕ ਤਾਂ ਹਰੇ ਰੰਗ ਨੇ ਮੇਰਾ ਧਿਆਨ ਖਿੱਚਿਆ। ਪਤਾ ਨਹੀ ਕਿਉਂ ਚਿੱਟਾ, ਗੂੜਾ ਨੀਲਾ ਤੇ ਗੂਹੜਾ ਹੀ ਹਰਾ ਰੰਗ ਮੈਨੂੰ ਬਚਪਨ ਤੋਂ ਹੀ ਪ੍ਰਭਾਵਤ ਕਰਦੇ ਆ ਰਹੇ ਹਨ। ਇਹ ਮੇਰੀ ‘ਕਮਜ਼ੋਰੀ’ ਹੁਣ ਵੀ ਮੇਰਾ ਪੂਰਾ ਸਾਥ ਦੇ ਰਹੀ ਹੈ; ਕਾਰਨ ਦਾ ਪਤਾ ਨਹੀ। ਇਸ ਤੋਂ ਵੀ ਵਧ ਮੈਨੂੰ ਧਰਤੀ ਦੇ ਇਸ ਭੂ ਭਾਗ ਨੇ ਜਿਸ ਗੱਲ ਦੀ ਖਿੱਚ ਪਾਈ ਉਹ ਇਹ ਸੀ ਕਿ ਇਸ ਦੀਆਂ ਵੱਖ ਵੱਖ ਸਟੇਟਾਂ ਦਰਮਿਆਨ ਇਹਨਾਂ ਨੂੰ ਵਖਰਿਆਉਣ ਵਾਲ਼ੀਆਂ ਲੀਕਾਂ ਤਕਰੀਬਨ ਸਿਧੀਆਂ ਵਾਹੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਸਨ। ਆਮ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦੀ ਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਸੂਬਿਆਂ ਦੀ ਵੰਡ ਕਰਦੀਆਂ ਲਕੀਰਾਂ ਬੜੀਆਂ ਉਧੜ ਗੁਧੜ ਜਿਹੀਆਂ ਨਕਸ਼ਿਆਂ ਉਪਰ ਦਿਸਦੀਆਂ ਹਨ ਪਰ ਆਸਟ੍ਰੇਲੀਆ ਦੀਆਂ ਸਟੇਟਾਂ ਦੀ ਇਸ ਵੰਡ ਨੇ ਮੈਨੂੰ ਬੜਾ ਪ੍ਰਭਾਵਤ ਕੀਤਾ। ਜਦੋਂ ਵੀ ਭਾਈ ਕਰਮ ਸਿੰਘ ਦੇ ਕਮਰੇ ਵਿਚ ਜਾਣਾ, ਜ਼ਿਆਦਾ ਸਮਾ ਮੇਰਾ ਉਸ ਨਕਸ਼ੇ ਨੂੰ ਵੇਖਣ ਉਤੇ ਅਤੇ ਸਭ ਤੋਂ ਵਧ ਆਸਟ੍ਰੇਲੀਆ ਵਾਲ਼ੇ ਹਿੱਸੇ ਉਪਰ ਹੀ ਧਿਆਨ ਕੇਂਦ੍ਰਿਤ ਰਹਿਣਾ। ਇਹ ਵੀ ਮੈਨੂੰ ਯਾਦ ਹੈ ਕਿ ਉਸ ਨਕਸ਼ੇ ਉਪਰ ਸਮੁੰਦਰੀ ਜਹਾਜ ਦੀ ਫੋਟੋ ਬਣਾ ਕੇ ਇਕ ਰੂਟ ਇਹ ਵੀ ਦਰਸਾਇਆ ਹੁੰਦਾ ਸੀ ਜਿਸ ਉਪਰ, ਹਿੰਦੀ ਵਿਚ ‘ਬੰਬੇ ਸੇ ਸਿਡਨੀ’ ਅਤੇ ‘ਸਿਡਨੀ ਸੇ ਬੰਬੇ’ ਲਿਖਿਆ ਹੋਇਆ ਹੁੰਦਾ ਸੀ।
ਗੱਲ ਆਈ ਗਈ ਹੋ ਗਈ।
ਜਦੋਂ ਮੈ ਮਲਾਵੀ ਤੋਂ 1977 ਦੇ ਮਾਰਚ ਮਹੀਨੇ ਵਿਚ ਰੁਖ਼ਸਤ ਲਈ ਤਾਂ ਦੁਨੀਆ ਦੇ ਦੁਆਲ਼ੇ ਦੀ ਟਿਕਟ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਬਣਵਾਈ: ਮਲਾਵੀ ਤੋਂ ਨੈਰੋਬੀ, ਕੰਪਾਲਾ, ਕੈਰੋ, ਏਥਨਜ਼, ਰੋਮ, ਫ਼ਟੈਂਕਫ਼ਰਟ, ਲਕਸਮਬਰਗ, ਪੈਰਸ, ਐਮਸਟਰਡੈਮ, ਲੰਡਨ, ਨਿਊ ਯਾਰਕ, ਵੈਨਕੂਵਰ, ਹੋਨੋਲੋਲੋ, ਔਕਲੈਂਡ, ਸਿਡਨੀ, ਸਿੰਘਾਪੁਰ, ਬੰਬਈ, ਦਿਲੀ, ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ। ਪਰ ਲੰਡਨ ਪਹੁੰਚ ਕੇ ਸੱਤ ਕੁ ਮਹੀਨੇ ਓਥੇ ਹੀ ਕਿਸੇ ਖਾਸ ਕਾਰਨ ਰੁਕਿਆ ਰਿਹਾ। ਇਸ ਦੌਰਾਨ ਮੇਰਾ ਕੀਤਾ ਖ਼ਰਚ ਪੱਠਾ ਵੀ ਲੰਡਨੋ ਪੂਰਾ ਹੋ ਗਿਆ। ਇਕ ਦਿਨ ਏਥੇ ਲੰਡਨ ਸਥਿਤ ਆਸਟ੍ਰੇਲੀਅਨ ਹਾਈ ਕਮਿਸ਼ਨ ਦੇ ਜਾ ਕੇ ਵੀਜ਼ੇ ਆਦਿ ਬਾਰੇ ਜਾਣਕਾਰੀ ਵੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ। ਜਾਣ ਦਾ ਪ੍ਰਯੋਜਨ ਕਵੀਨਜ਼ਲੈਂਡ ਵਿਚ ਪੁਰਾਣੇ ਫਾਰਮਰ ਸਿੱਖਾਂ ਨਾਲ਼ ਮੇਲ਼ ਮਿਲ਼ਾਪ ਕਰਨਾ ਦੱਸਿਆ। ਉਹਨਾਂ ਆਖਿਆ ਕਿ ਮੈ ਵੀਜ਼ੇ ਲਈ ਅਪਲਾਈ ਕਰਾਂ ਪਰ ਮੈ ਫਿਰ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਜਾ ਵੜਿਆ। ਓਥੋਂ ਫਿਰ ਲੰਡਨ ਆ ਕੇ ਵੰਨ ਵੇ ਸਟੈਂਡਬਾਈ ਸਸਤੀ 64 ਪੌਂਡ ਦੀ ਇਕ ਪਾਸੜ ਟਿਕਟ ਲੈ ਕੇ, 13 ਅਪ੍ਰੈਲ 1978 ਵਾਲ਼ੇ ਦਿਨ, ਨਿਊਯਾਰਕ ਜਾ ਉਤਰਿਆ। ਇਮੀਗ੍ਰੇਸ਼ਨ ਅਫ਼ਸਰ ਵੱਲੋਂ ਅੱਗੇ ਦੀ ਟਿਕਟ ਪੁੱਛਣ ਤੇ ਆਖ ਦਿਤਾ ਕਿ ਮੇਰੇ ਪਾਸ ਪੈਸੇ ਹੈਗੇ ਨੇ; ਮੈ ਜਦੋਂ ਮੁੜਨਾ ਜਾਂ ਅੱਗੇ ਜਾਣਾ ਹੋਊ ਤਾਂ ਏਥੋਂ ਖ਼ਰੀਦ ਲਊਂਗਾ।
ਪੌਣਾ ਕੁ ਸਾਲ ਅਮ੍ਰੀਕਾ ਤੇ ਕੈਨੇਡਾ ਦੇ ਦੋਹਾਂ ਮੁਲਕਾਂ ਦੇ ਪੂਰਬੀ ਸਿਰੇ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਪੱਛਮੀ ਸਿਰੇ ਤੱਕ ਬੱਸਾਂ ਤੇ ਕਾਰਾਂ ਰਾਹੀਂ ਯਾਤਰਾ ਕੀਤੀ। ਇਸ ਯਾਤਰਾ ਦੌਰਾਨ ਕੈਲੇਫ਼ੋਰਨੀਆ ਦੇ ਸਹਿਰ, ਸਨ ਫ਼੍ਰਾਂਸਿਸਕੋ ਸਥਿਤ ਆਸਟ੍ਰੇਲੀਅਨ ਕੌਂਸੂਲੇਟ ਵਿਚ ਜਾ ਕੇ, ਵੀਜ਼ੇ ਬਾਰੇ ਫਿਰ ਗੱਲ ਕੀਤੀ ਤਾਂ ਰੀਸੈਪਸ਼ਨਿਸਟ ਲੜਕੀ ਮੇਰਾ ਪਾਸਪੋਰਟ ਲੈ ਕੇ ਅੰਦਰ ਗਈ ਤੇ ਕੁਝ ਮਿੰਟਾਂ ਪਿਛੋਂ ਮੈਨੂੰ ਪਾਸਪੋਰਟ ਮੋੜਦਿਆਂ ਆਖਿਆ ਕਿ ਮੈ ਟਿਕਟ ਤੇ ਪੈਸੇ ਲੈ ਕੇ ਆ ਜਾਵਾਂ ਤੇ ਵੀਜ਼ਾ ਲੈ ਜਾਵਾਂ। ਲਾਸ ਏਂਜਲਸ ਵਿਖੇ ਸ੍ਰੀ ਸਿੰਘ ਸਾਹਿਬ ਭਾਈ ਸਾਹਿਬ ਯੋਗੀ ਹਰਿਭਜਨ ਸਿੰਘ ਖ਼ਾਲਸਾ ਜੀ ਨੇ ਮੇਰਾ ਵਿਚਾਰ ਬਦਲ ਦਿਤਾ। ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਮੈਨੂੰ ਪ੍ਰੇਰ ਕੇ ਅੱਗੇ ਜਾਣ ਦੀ ਬਜਾਇ ’ਯੂ ਟਰਨ’ ਕਰਵਾ ਕੇ ਮੇਰਾ ਮੂੰਹ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਵੱਲ ਮੋੜ ਦਿਤਾ। ਇਸ ਦਾ ਵੀ ਖਾਸ ਕਾਰਨ ਸੀ। 25 ਜਨਵਰੀ 1979 ਨੂੰ ਮੈ ਲਾਸ ਏਂਜਲਸ ਤੋਂ 125 ਡਾਲਰ ਦੀ ਵਨ ਵੇ ਟਿਕਟ ਲੈ ਕੇ ਲੰਡਨ ਜਾ ਉਤਰਿਆ ਤੇ ਓਥੋਂ ਇਕ ਮਹੀਨੇ ੱਿਪਛੋਂ 80 ਪੌਂਡ ਦੀ ਆਰੀਆਨਾ ਏਅਰਵੇਜ਼ ਦੀ ਵਨ ਵੇ ਟਿਕਟ ਲੈ ਕੇ ਫਰਵਰੀ ਵਿਚ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਜਾ ਉਤਰਿਆ।
ਚੌਥੀ ਵਾਰ ਦੇਸੋਂ ਬਾਹਰ ਨਿਕਲ਼ਨ ਵਾਸਤੇ ਫਿਰ ਤਿਆਰੀਆਂ ਆਰੰਭੀਆਂ। ਆਪਣੇ ਨਿੱਕੇ ਭਰਾ ਸ. ਸੇਵਾ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਨਾਲ਼ ਲੈ ਕੇ, 29 ਅਪ੍ਰੈਲ 1979 ਨੂੰ ਦਿੱਲੀ ਤੋਂ ਜਹਾਜ ਰਾਹੀਂ ਅਸੀਂ ਦੋਵੇਂ ਬੈਂਕਾਕ ਆ ਉਤਰੇ। ਦੋ ਹਫ਼ਤੇ ਥਾਈਲੈਂਡ ਵਿਚ ਵਿਚਰਨ ਉਪ੍ਰੰਤ ਸੜਕ ਰਸਤੇ ਹੀ ਥਾਈਲੈਂਡ ਤੇ ਮਲੇਸ਼ੀਆ ਦੇ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਵਿਚ ਦੀ ਹੁੰਦੇ ਹੋਏ ਸਿੰਘਾਪੁਰ ਆ ਰੁਕੇ। ਇਹ ਗੱਲ ਸ਼ਾਇਦ ਪਾਠਕਾਂ ਨੂੰ ਅਜੀਬ ਲੱਗੇ ਪਰ ਮੇਰੇ ਨਾਲ਼ ਤਾਂ ਵਾਪਰੀ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਅਜੀਬ ਨਹੀ ਲੱਗਦੀ। ਜਦੋਂ ਮੈ ਏਧਰ ਦਾ ਚੱਕਰ ਲਾਉਣ ਦੀ ਉਧੇੜ ਬੁਣ ਜਿਹੀ ਵਿਚ ਸਾਂ ਤਾਂ ਇਕ ਰਾਤ ਸੁਪਨਾ ਆਇਆ ਕਿ ਇਸ ਆਪਣੀ ਚੌਥੀ ਸੰਸਾਰ ਯਾਤਰਾ ਸਮੇ ਮੈ ਦੱਖਣ ਦੇ ਦੇਸਾਂ ਵੱਲ ਗਿਆ ਹਾਂ ਤੇ ਓਥੇ ਹੀ ਰਹਿ ਗਿਆ ਹਾਂ। ਜਦੋਂ ਮਾਰਚ 1977 ਵਿਚ ਮਲਾਵੀ ਤੋਂ ਤੁਰਨ ਦਾ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਬਣਾ ਰਿਹਾ ਸਾਂ ਤਾਂ ਇਕ ਨੌਜਵਾਨ ਇੰਜੀਨੀਅਰ ਨੇ ਐਵੇਂ ਹੀ ਮੇਰਾ ਹੱਥ ਫੜ ਕੇ ਗਹੁ ਨਾਲ਼ ਵੇਖਦਿਆਂ ਹੋਇਆਂ ਆਖਿਆ ਕਿ ਮੈ ਦੁਨੀਆ ਦੇ ਉਤਰੀ ਖਿੱਤੇ ਦੇ ਕਿਸੇ ਮੁਲਕ ਵਿਚ ਨਹੀ ਟਿਕਾਂਗਾ; ਦੱਖਣੀ ਹਿੱਸੇ ਵਿਚ ਹੀ ਟਿਕ ਸਕਦਾ ਹਾਂ। ਗੱਲ ਮੈ ਉਸ ਦੀ ਕੋਈ ਗੌਲ਼ੀ ਨਾ।
ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰੋਂ ਤੁਰਨ ਸਮੇ ਸੋਚ ਵਿਚ ਨਿਸ਼ਾਨਾ ਸੀ ਕਿ ਵਧ ਤੋਂ ਵਧ ਦੇਸ਼ਾਂ ਤੇ ਸਥਾਨਾਂ ਥਾਣੀ ਹੁੰਦੇ ਹੋਏ ਧਰਤੀ ਦੇ ਨਾਲ਼ ਨਾਲ਼ ਹੀ ਈਸਟ ਤੀਮੋਰ ਦੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਦਿੱਲੀ ਤੋਂ ਕੋਈ ਬੋਟ ਜਾਂ ਸਮੁੰਦਰੀ ਜਹਾਜ ਫੜ ਕੇ ਆਸਟ੍ਰੇਲੀਆ ਦੇ ਉਤਰੀ ਸ਼ਹਿਰ ਡਾਰਵਿਨ ਜਾ ਕੇ ਫਿਰ ਅੱਗੋਂ ਸੜਕਾਂ ਰਾਹੀਂ ਹੀ ਆਸਟ੍ਰੇਲੀਆ ਘੁੰਮਿਆ ਜਾਵੇ ਪਰ ਜਦੋਂ ਇਸ ਕਾਰਜ ਲਈ ਇੰਡੋਨੇਸ਼ੀਆ ਦੇ ਵੀਜ਼ੇ ਲਈ ਅਪਲਾਈ ਕੀਤਾ ਤਾਂ ਅਗਲੇ ਦਿਨ ਮੇਰਾ ਵੀਜ਼ਾ ਲੱਗਿਆ ਹੋਇਆ ਤੇ ਭਰਾ ਦਾ ਖਾਲੀ ਪਾਸਪੋਰਟ ਤੇ ਨਾਲ਼ ਹੀ ਉਸ ਦੇ ਵੀਜ਼ੇ ਵਾਲੀ ਫੀਸ ਦੇ ਪੈਸੇ ਮੈਨੂੰ ਫੜਾ ਦਿਤੇ ਗਏ। ਵੀਜ਼ਾ ਨਾ ਮਿਲ਼ਣ ਦਾ ਕਾਰਨ ਪੁਛਣ ਤੇ ਐਂਬੈਸੀ ਦੇ ਨੌਜਵਾਨ ਕਰਮਚਾਰੀ ਮਿਸਟਰ ਵਾਹਦ ਨੇ, “ਸੇਵਾ ਸਿੰਘ ਇਜ਼ ਗੱਬਰ ਸਿੰਘ ਟੂ ਇੰਡੋਨੇਸ਼ੀਆ।“ (ਸੇਵਾ ਸਿੰਘ ਇੰਡੋਨੇਸ਼ੀਆ ਵਾਸਤੇ ਗੱਬਰ ਸਿੰਘ ਹੈ।) ਆਖ ਕੇ ਗੱਲ ਮੁਕਾ ਦਿਤੀ। ਓਹਨੀਂ ਦਿਨੀਂ ਸ਼ੋਅਲੇ ਫਿਲਮ ਦੇ ਖਲਨਾਇਕ ਗੱਬਰ ਸਿੰਘ ਦੇ ਡਾਇਲਾਗ ਬੜੇ ਪ੍ਰਸਿਧ ਸਨ। ਗੱਲ ਇਹ ਸੀ ਕਿ ਸੇਵਾ ਸਿੰਘ ਨਾਂ ਦਾ ਕੋਈ ਬਹੁਰੂਪੀਆ ਓਥੇ ਸ਼ਾਇਦ ਕੋਈ ਠੱਗੀ ਠੁੱਗੀ ਮਾਰ ਆਇਆ ਹੋਣ ਕਰਕੇ, ਇਸ ਨਾਂ ਦੇ ਬੰਦਿਆਂ ਲਈ ਇੰਡੋਨੇਸ਼ੀਆ ਦਾ ਵੀਜ਼ਾ ਬੰਦ ਸੀ। ਉਸ ਦੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਜਕਾਰਤਾ ਤੋਂ ਮਿਲ਼ ਮਿਲ਼ਾ ਕੇ ਭਰਾ ਦੇ ਵੀਜ਼ੇ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਦੀ ਆਸ ਤੇ ਮੈ ਰੂਸੀ ਸਮੁੰਦਰੀ ਜਹਾਜ ਰਾਹੀਂ ਜਕਾਰਤਾ ਜਾ ਅੱਪੜਿਆ। ਕੁਝ ਸੱਜਣਾਂ ਨਾਲ਼ ਗੱਲ ਬਾਤ ਕੀਤੀ ਪਰ ਸਭ ਨੇ ਨਾਕਾਰਤਮਿਕ ਹੁੰਗਾਰਾ ਹੀ ਭਰਿਆ। ਮੈ ਇਹ ਸਲਾਹ ਛੱਡ ਕੇ ਓਥੋਂ ਇੰਡੋਨੇਸ਼ੀਆ ਦੇ ਵੱਡੇ ਟਾਪੂ ਸੁਮਾਤਰਾ ਦੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਮੈਦਾਨ ਜਾਣ ਦਾ ਵਿਚਾਰ ਬਣਾ ਲਿਆ ਤੇ ਮਰਪਾਤੀ ਏਅਰ ਲਾਈਨ ਦੇ ਜਹਾਜ ਰਾਹੀਂ ਚਲਿਆ ਗਿਆ। ਓਥੇ ਇਕ ਸਿੰਧੀ ਪ੍ਰੇਮੀ ਦੇ ਘਰ ਟਿਕਾਣਾ ਕਰ ਲਿਆ। ਓਥੋਂ ਦੇ ਇਕ ਵਸਨੀਕ ਸ. ਮਹਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੇ ਆਪਣੀ ਵੈਨ ਵਿਚ ਕਈ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਦੀ ਯਾਤਰਾ ਕਰਵਾ ਦਿਤੀ। ਮੈਦਾਨੋ ਜਹਾਜ, ਬੱਸਾਂ ਆਦਿ ਰਾਹੀਂ ਫਿਰ ਸਿੰਘਾਪੁਰ ਪਹੁੰਚ ਗਿਆ।
ਸਾਨ ਫ਼੍ਰਾਸਿਸਕੋ ਦੇ ਕੌਂਸੂਲੇਟ ਵਾਲ਼ੀ ਲੜਕੀ ਨੇ ਮੇਰੇ ਪਾਸਪੋਰਟ ਨਾਲ਼ ਅੰਦਰ ਜਾ ਕੇ ਕੀ ਕੀਤਾ, ਇਸ ਗੱਲ ਦਾ ਪਤਾ ਸਿੰਘਾਪੁਰ ਵਿਚਲੇ ਆਸਟ੍ਰੇਲੀਅਨ ਹਾਈ ਕਮਿਸ਼ਨ ਵਿਚੋਂ ਵੀਜ਼ਾ ਮੰਗਣ ਸਮੇ ਲੱਗਾ। ਉਸ ਬੀਬੀ ਨੇ ਮੇਰੇ ਪਾਸਪੋਰਟ ਉਪਰ ਇਕ ਨਿਸ਼ਾਨੀ ਲਾ ਦਿਤੀ ਸੀ ਜਿਸ ਕਰਕੇ ਸਿੰਘਾਪੁਰ ਵਾਲ਼ੇ ਹਾਈ ਕਮਿਸ਼ਨ ਵਾਲ਼ਿਆਂ ਨੇ ਮੈਨੂੰ ਵੀਜ਼ਾ ਦੇਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਦਿੱਲੀ ਦੇ ਨਾਲ਼ ਨਾਲ਼ ਓਥੋਂ ਵੀ ਮੇਰੇ ਬਾਰੇ ਪਤਾ ਮੰਗਾਇਆ। ਨਿਸ਼ਾਨੀ ਸੀ ਸ਼ਢੌ 79. ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਵੀਜ਼ਾ ਦੇਣ ਲਈ ਦੋ ਦਿਨ ਲੱਗਣ ਦੀ ਬਜਾਇ ਸਾਨੂੰ ਤੇਰਵੇਂ ਦਿਨ ਫ਼ਸਟ ਸੈਕਟਰੀ ਨੇ ਸੱਦ ਕੇ, ਦੋਹਾਂ ਭਰਾਵਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਦਫ਼ਤਰ ਅੰਦਰ ਕੁਰਸੀਆਂ ਤੇ ਬਹਾ ਕੇ, ਵੀਜ਼ੇ ਤੋਂ ਕੁਝ ਕਾਰਨ ਦੱਸ ਕੇ ਨਾਂਹ ਕਰ ਦਿਤੀ। ਮੇਰੇ ਵਿਆਖਿਆ ਕਰਨ ਤੇ ਉਸ ਨੇ ਫਿਰ ਸਾਨੂੰ ਦੋ ਮਹੀਨੇ ਦਾ ਵੀਜ਼ਾ ਦੋਹਾਂ ਭਰਾਵਾਂ ਨੂੰ ਲਾ ਦਿਤਾ। ਇਹ ਕਰਾਮਾਤ ਹੀ ਵਾਪਰੀ ਕਿ ਮੇਰੇ ਭਰਾ ਸ. ਸੇਵਾ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਇਡੋਨੇਸ਼ੀਆ ਨੇ ਤਾਂ ਵੀਜ਼ਾ ਦੇਣ ਤੋਂ ਨਾਂਹ ਕਰ ਦਿਤੀ ਪਰ ਆਸਟ੍ਰੇਲੀਆ ਤੇ ਨਿਊ ਜ਼ੀਲੈਂਡ ਵਾਲ਼ਿਆਂ ਨੇ ਵੀਜ਼ੇ ਦੇ ਦਿਤੇ।
ਅਖੀਰ ਸਿੰਘਾਪੁਰੋਂ ਫ਼ਰਾਂਸ ਦੀ ਯੂਨਾਈਟਡ ਏਅਰ ਲਾਈਨ ਰਾਹੀਂ, ਫ਼੍ਰਾਸੀਸੀ ਇਲਾਕਾ ਨੌਮੀਆਂ ਤੋਂ ਹੁੰਦੇ ਹੋਏ ਅਸੀਂ ਦੋਵੇਂ ਭਰਾ, 25 ਅਕਤੂਬਰ 1979 ਦੀ ਸ਼ਾਮ ਨੂੰ ਸਿਡਨੀ ਆ ਉਤਰੇ। ਹਵਾਈ ਅੱਡੇ ਦੇ ਇਨਫ਼ਰਮੇਸ਼ਨ ਡੈਸਕ ਤੋਂ ਯੂਥ ਸੈਂਟਰ ਦਾ ਪਤਾ ਪੁੱਛ ਕੇ, ਬੱਸ ਫੜ ਕੇ ਓਥੇ ਜਾ ਡੇਰਾ ਲਾਇਆ। ਉਹ ਅਲੈਜ਼ਬੈਥ ਬੇ, ਕਿੰਗ ਕਰਾਸ ਦੇ ਨੇੜੇ ਸਥਾਨ ਸੀ। ਦੋ ਕੁ ਰਾਤਾਂ ਏਥੇ ਰਹਿਣਾ ਪਿਆ। ਫੇਰ ਓਥੋਂ ਸਿੰਘ ਸਭਾ ਦੇ ਸਕੱਤਰ ਸ. ਚਰਨ ਸਿੰਘ ਕੂੰਨਰ ਹੋਰਾਂ ਦੇ ਭੇਜੇ ਹੋਏ, ਸਿੰਘ ਸਭਾ ਦੇ ਖ਼ਜਾਨਚੀ ਸ. ਬਾਵਾ ਸਿੰਘ ਜਗਦੇਵ ਜੀ, ਸਾਨੂੰ ਚੁੱਕ ਕੇ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਸਿੰਘ ਸਭਾ ਰੀਵਜ਼ਬੀ ਲੈ ਗਏ। ਏਥੇ ਨਿਰੰਕਾਰੀ ਗੁਰਪੁਰਬ ਸਮੇ ਅਖੰਡ ਪਾਠ ਤੇ ਦੀਵਾਨ ਵਿਚ ਹਾਜਰੀ ਭਰੀ। ਦੋ ਮਹੀਨੇ ਦਾ ਸਾਡੇ ਪਾਸ ਵਿਜ਼ਟਰ ਵੀਜ਼ਾ ਸੀ। ਦੋ ਮਹੀਨੇ ਪਿਛੋਂ ਮੇਰਾ ਭਰਾ ਤੇ ਅੱਗੇ ਨਿਊ ਜ਼ੀਲੈਂਡ ਨੂੰ ਤੁਰ ਗਿਆ ਤੇ ਮੇਰੇ ਲਈ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਫ਼ਾਊਂਡੇਸ਼ਨ ਵਾਲ਼ਿਆਂ ਨੇ ਪੱਕੇ ਵੀਜ਼ੇ ਲਈ ਅਪਲਾਈ ਕਰ ਦਿਤਾ।
ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਪੰਜ ਮਹੀਨੇ ਹੋਰ ਕੁੱਲ ਸੱਤ ਮਹੀਨੇ ਮੈਨੂੰ ਬਿਨਾ ਕਿਸੇ ਕੰਮ ਦੇ ਏਥੇ ਵੇਹਲੇ ਹੀ ਰਹਿਣਾ ਪਿਆ ਜਿਸ ਕਰਕੇ ਮੇਰਾ ਮਨ ਏਥੋਂ ਉਪ੍ਰਾਮ ਹੋ ਗਿਆ। ਫਿਰ ਇਸ ਸਮੇ ਦੌਰਾਨ ਦੋ ਅੰਗ੍ਰੇਜ਼ੀ ਦੀਆਂ ਕਿਤਾਬਾਂ ਨੇ ਮੇਰੀ ਇਸ ਉਪਰਾਮਤਾ ਵਿਚ ਹੋਰ ਵੀ ਵਾਧਾ ਕਰ ਦਿਤਾ। ਉਹ ਦੋ ਕਿਤਾਬਾਂ ਸਨ ਇਕ ’ਦ ਰੂਟਸ’ ਅਤੇ ਦੂਜੀ ’ਦ ਆਸਟ੍ਰੇਲੀਅਨ ਐਟ ਰਿਸਕ’। ’ਦ ਰੂਟਸ’ ਇਕ ਅਫ਼੍ਰੀਕਨ ਮੂਲ ਦੇ ਅਮ੍ਰੀਕਨ ਦਾ ਲਿਖਿਆ ਹੋਇਆ ਜਗਤ ਪ੍ਰਸਿਧ ਨਾਵਲ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿਚ ਅਮ੍ਰੀਕਾ ਵਿਚ ਰਹਿਣ ਵਾਲ਼ੇ ਕਾਲ਼ੇ ਗ਼ੁਲਾਮਾਂ ਦੀ ਹਾਲਤ ਦਾ ਵਰਨਣ ਹੈ। ਦੂਜੀ ਕਿਤਾਬ ’ਦਾ ਆਸਟ੍ਰੇਲੀਅਨ ਐਟ ਰਿਸਕ’ ਆਸਟ੍ਰੇਲੀਆ ਦੀ ਇਕ ਸਟੇਟ ਕਵੀਨਜ਼ਲੈਂਡ ਦੀ ਸਰਕਾਰ ਵੱਲੋਂ ਸਥਾਪਤ ਕਮਿਸ਼ਨ ਦੀ ਰੀਪੋਰਟ ਹੈ। ਇਸ ਵਿਚ ਆਸਟ੍ਰੇਲੀਅਨ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਵੱਖ ਵੱਖ ਸਮੂਹਾਂ ਦਾ ਹਨੇਰਾ ਪੱਖ ਦੱਸਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਮੈ 30 ਮਈ 1980 ਨੂੰ ਬਿਨਾ ਵੀਜ਼ੇ ਤੇ ਅੱਗੇ ਕਿਸੇ ਮੁਲ਼ਕ ਦੀ ਟਿਕਟ ਦੇ, ਸਿਡਨੀ ਤੋਂ ਨਿਊ ਜ਼ੀਲੈਂਡ ਨੂੰ ਉਡਾਰੀ ਮਾਰ ਗਿਆ। ਇਹ ਯਾਤਰਾ ਨਿਊ ਜ਼ੀਲੈਂਡ ਦੇ ਵੀਜ਼ੇ ਤੋਂ ਬਿਨਾ ਹੀ ਕਰਨੀ ਪਈ। ਦੋ ਵਾਰ ਪਹਿਲਾਂ ਵੀਜ਼ਾ ਨਿਊ ਜ਼ੀਲੈਂਡ ਦਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤਾ ਸੀ ਪਰ ਉਹ ਦੋਵੇਂ ਵਾਰ ਆਪਣੀ ਮਿਆਦ ਪੁਗਾ ਚੁੱਕਾ ਸੀ। ਤੀਜੀ ਵਾਰ ਸਿਡਨੀ ਵਿਖੇ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਕੌਂਸੂਲੇਟ ਵਿਚਲੀ ਵੀਜ਼ੇ ਦੀ ਇਨਚਾਰਜ ਬੀਬੀ ਨੇ ਵੀਜ਼ਾ ਦੇਣ ਤੋਂ ਨਾਂਹ ਕਰ ਦਿਤੀ। ਓਦੋਂ ਮੈ ਹੁਣ ਨਾਲ਼ੋਂ ਦਲੇਰ ਹੁੰਦਾ ਸਾਂ। ਉਸ ਦੇ ਦਫ਼ਤਰ ਵਿਚ ਹੀ ਉਸ ਵੱਲ ਉਂਗਲ਼ ਕਰਕੇ, ਉਹਨੂੰ ਕੁਝ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ, “ਭਲਕੇ ਮੈ ਔਕਲੈਂਡ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹਾਂ ਅਤੇ ਇਕ ਹਫ਼ਤਾ ਓਥੇ ਰੁਕਾਂਗਾ। ਵੇਖਦਾ ਹਾਂ ਮੈਨੂੰ ਕੌਣ ਰੋਕਦਾ ਹੈ!” ਆਖਦਾ ਹੋਇਆ, ਉਸ ਦੇ ਦਫ਼ਤਰੋਂ ਬਾਹਰ ਆ ਗਿਆ। ਉਹ ਵਿਚਾਰੀ ਹੈਰਾਨੀ ਨਾਲ਼ ਮੇਰੇ ਵੱਲ ਵੇਖਦੀ ਹੀ ਰਹਿ ਗਈ। ਨੇੜੇ ਹੀ ਕਾਂਟਾਜ਼ ਏਅਰ ਲਾਈਨ ਦਾ ਦਫ਼ਤਰ ਸੀ। ਓਥੇ ਜਾ ਕੇ ਕਾਊਂਟਰ ਵਾਲੀ ਬੀਬੀ ਨੂੰ ‘ਟਿਮ’ ਨਾਮੀ ਕਿਤਾਬ ਖੋਹਲ ਕੇ, ਇੰਡੀਅਨ ਸਿਟੀਜ਼ਨ ਲਈ ਨਿਊ ਜ਼ੀਲੈਂਡ ਦਾ ਇਮੀਗ੍ਰੇਸ਼ਨ ਕਾਨੂੰਨ ਵੇਖਣ ਲਈ ਆਖਿਆ। ਮੇਰੇ ਇਸ ਸਵਾਲ ਕਿ ਮੈ ਓਥੇ ਵੀਜ਼ੇ ਬਿਨਾ ਕਿੰਨੇ ਘੰਟੇ ਰੁਕ ਸਕਦਾ ਹਾਂ ਦੇ ਜਵਾਬ ਵਿਚ ਕਿਤਾਬ ਵੇਖ ਕੇ ਉਸ ਨੇ ਜਦੋਂ 48 ਘੰਟੇ ਆਖਿਆ ਤਾਂ ਮੈ ਇਕ ਰਾਤ ਦੀ ਰੁਕਾਵਟ ਪਾ ਕੇ ਅੱਗੇ ਦੀ ਨੰਦੀ (ਫਿਜੀ) ਵਾਸਤੇ ਸੀਟ ਬੁੱਕ ਕਰਵਾ ਕੇ ਔਕਲੈਂਡ ਜਾ ਉਤਰਿਆ। ਸਿਡਨੀ ਹਵਾਈ ਅੱਡੇ ਤੇ ਇਕ ਦਿਲਚਸਪ ਘਟਨਾ ਘਟੀ। ਮੈ ਆਪਣੇ ਪਾਸ ਪੋਰਟ ਤੇ ਏਥੋਂ ਨਿਕਲ਼ਨ ਵਾਲ਼ੀ ਇਮੀਗ੍ਰੇਸ਼ਨ ਵੱਲੋਂ ਲੱਗੀ ਮੋਹਰ ਵੇਖੀ ਤਾਂ ਉਸ ਦੇ ਸ਼ਬਦ ਦੲਪੳਰਟੲਦ ਵਿਚਲਾ ੳ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਾ ਪੜ੍ਹਿਆ ਜਾਣ ਕਰਕੇ ਮੈਨੂੰ ਭੁਲੇਖਾ ਲੱਗ ਗਿਆ ਕਿ ਇਹ ਕਿਤੇ ਡੀਪਾਰਟਡ ਧੲਪੳਰਟੲਦ ਨਾ ਹੋ ਕੇ ਡੀਪੋਰਟਡ ਧੲਪੋਰਟੲਦ ਨਾ ਲੱਗਾ ਹੋਵੇ! ਮੈ ਤਸੱਲੀ ਲਈ ਵਾਪਸ ਜਾ ਕੇ ਸਬੰਧਤ ਅਫ਼ਸਰ ਪਾਸੋਂ ਜਦੋਂ ਪੁਛਿਆ ਤਾਂ ਉਸ ਨੇ ਹੱਸ ਕੇ ਆਖਿਆ ਕਿ ਨਹੀ ਇਹ ਡੀਪਾਰਟਡ ਧੲਪੳਰਟੲਦ ਹੀ ਹੈ; ਡੀਪੋਰਟਡ ਧੲਪੋਰਟੲਦ ਨਹੀ। ਜਦੋਂ ਉਸ ਦੇ ਦੂਜੇ ਸਾਥੀਆਂ ਨੂੰ ਪਤਾ ਲੱਗਾ ਤਾਂ ਉਹ ਵੀ ਹੱਸ ਪਏ। ਮੈਨੂੰ ਸ਼ੱਕ ਦੋ ਗੱਲਾਂ ਕਰਕੇ ਪਿਆ। ਇਕ ਤਾਂ ਮੈ ਦੋ ਮਹੀਨੇ ਦੇ ਵੀਜ਼ੇ ਦੀ ਬਜਾਇ, ਸੱਤ ਮਹੀਨੇ ਰਹਿ ਲਿਆ ਸੀ ਤੇ ਇਸ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਮੇਰੇ ਪਾਸਪੋਰਟ ਉਪਰ ਨਹੀ ਸੀ ਕਿ ਮੈ ਏਥੇ ਗ਼ੈਰ ਕਾਨੂੰਨੀ ਨਹੀ ਹਾਂ ਤੇ ਦੂਜਾ ੳ ਅੱਖਰ ਕੁਝ ਘਸਿਆ ਜਿਹਾ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ੋ ਭੁਲੇਖਾ ਪਾਉਂਦਾ ਸੀ।
ਖ਼ੈਰ, ਸਿਡਨੀ ਤੋਂ ਔਕਲੈਂਡ ਲਈ 30 ਮਈ ਨੂੰ ਜਹਾਜੇ ਚੜ੍ਹ ਗਿਆ। ਓਥੇ ਦੇ ਇਮੀਗ੍ਰੇਸ਼ਨ ਵਾਲ਼ਿਆਂ ਨੇ ਜਦੋਂ ਮੈਨੂੰ ਵੀਜ਼ਾ ਨਾ ਹੋਣ ਬਾਰੇ ਸਵਾਲ ਕੀਤਾ ਤਾਂ ਮੈ ਆਖਿਆ ਕਿ ਭਲਕੇ ਮੈ ਅੱਗੇ ਤੁਰ ਜਾਣਾ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਵੀਜ਼ੇ ਦੀ ਕੋਈ ਲੋੜ ਨਹੀ। ਦੋ ਚਾਰ ਦਿਨ ਪਿਛੋਂ ਜਦੋਂ ਮੈ ਹਵਾਈ ਅੱਡੇ ਉਪਰ ਅੱਗੇ ਫਿਜੀ ਜਾਣ ਲਈ ਗਿਆ ਤਾਂ ਮੈਨੂੰ ਕੋਈ ਜਹਾਜ ਨਾ ਚੁੱਕੇ। ਭੁਲੇਖੇ ਵਿਚ ਇਕ ਜਹਾਜ ਵਾਲ਼ਿਆਂ ਨੇ ਮੇਰਾ ਸਾਮਾਨ ਅੰਦਰ ਭੇਜ ਦਿਤਾ ਪਰ ਜਦੋਂ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਵੇਖਿਆ ਕਿ ਮੇਰੇ ਪਾਸ ਅੱਗੇ ਦੀ ਕੋਈ ਟਿਕਟ ਨਹੀ ਤੇ ਨਾ ਹੀ ਕਿਸੇ ਮੁਲਕ ਦਾ ਵੀਜ਼ਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਉਹਨਾਂ ਫੌਰਨ ਮੇਰਾ ਸਾਮਾਨ ਵਾਪਸ ਮੰਗਵਾ ਕੇ ਮੈਨੂੰ ਠੁੱਠ ਵਿਖਾ ਦਿਤਾ। ਇਸ ਲਈ ਮੈਨੂੰ ਓਥੇ ਦਸ ਦਿਨ ਤੱਕ ਰੁਕਣਾ ਪੈ ਗਿਆ। ਪਹਿਲਾਂ ਮੇਰਾ ਵਿਚਾਰ ਦੋ ਚਾਰ ਦਿਨ ਰੁਕਣ ਦਾ ਹੀ ਸੀ।
ਕਾਰਨ ਇਹ ਸੀ ਕਿ ਜਦੋਂ ਤੱਕ ਓਥੋਂ ਦੀ ਸਵਾਰੀ ਕੋਲ਼ ਟਿਕਟ ਨਾ ਹੋਵੇ ਜਿਸ ਮੁਲਕ ਦਾ ਉਹ ਵਨਸੀਕ ਹੈ, ਜਹਾਜ ਵਾਲ਼ੇ ਨਹੀ ਚੁੱਕਦੇ। ਜੇਕਰ ਉਹ ਅਜਿਹੀ ਗ਼ਲਤੀ ਕਰ ਲੈਣ ਤਾਂ ਜੇਕਰ ਅਗਲਾ ਮੁਲਕ ਉਸ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਦੇਸ਼ ਵਿਚ ਨਾ ਵੜਨ ਦੇਵੇ ਤਾਂ ਹਵਾਈ ਜਹਾਜ ਵਾਲ਼ਿਆਂ ਨੂੰ, ਉਸ ਸਵਾਰੀ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਖ਼ਰਚ ਤੇ, ਜਿਥੋਂ ਲਿਆਂਦੀ ਹੈ ਓਥੇ ਵਾਪਸ ਲਿਜਾਣਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਜਾਣਕਾਰੀ ਭਾਵੇਂ ਮੇਰੇ ਮਿੱਤਰ ਲੰਡਨ ਵਾਸੀ, ਪ੍ਰਸਿਧ ਰਾਗੀ ਭਾਈ ਭਗਵੰਤ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੇ, 1977 ਵਿਚ ਲੰਡਨ ਵਿਖੇ ਮੈਨੂੰ ਦਿਤੀ ਸੀ ਪਰ ਮੈ ਇਸ ਤੇ ਯਕੀਨ ਨਹੀ ਸੀ ਕੀਤਾ ਕਿਉਂਕਿ ਮੈ ਤਾਂ ਸਦਾ ਹੀ ਅਜਿਹੀ ਲਾਪਰਵਾਹੀ ਨਾਲ਼ ਸਾਰੀ ਦੁਨੀਆ ਤੇ ਤੁਰਿਆ ਫਿਰਦਾ ਸਾਂ ਤੇ ਕਦੀ ਕਿਤੇ ਇਸ ਕਾਰਨ ਮੈਨੂੰ ਰੁਕਾਵਟ ਨਹੀ ਸੀ ਪਈ। ਇਸ ਲਈ ਮੈ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਗੱਲ ਕਿਵੇਂ ਮੰਨ ਲੈਂਦਾ! ਹੁਣ ਵੀ ਮੇਰਾ ਏਹੋ ਹਾਲ ਹੈ। ਫਿਰ 1980 ਦੇ ਜੂਨ ਮਹੀਨੇ ਸਮੇ ਨਿਊ ਜ਼ੀਲੈਂਡ ਵਿਚ ਆ ਕੇ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਗੱਲ ਦੀ ਅਸਲੀਅਤ ਦਾ ਪਤਾ ਲੱਗਾ। ਠੀਕ ਹੀ ਸਿਆਣੇ ਆਖਦੇ ਨੇ , “ਔਲ਼ੇ ਦਾ ਖਾਧਾ ਤੇ ਸਿਆਣੇ ਦਾ ਆਖਿਆ ਬਾਅਦ ਵਿਚ ਸਵਾਦ ਦਿੰਦਾ ਹੈ।“
ਅਖੀਰ ਇਕ ਪੰਜਾਬੀ ਟ੍ਰੈਵਲ ਏਜੰਟ ਮਿਸਟਰ ਬਜਾਜ ਦੀ ਪ੍ਰੋਫ਼ੈਸਨਲ ਯੋਗਤਾ ਦਾ ਸਦਕਾ ਮੈਨੂੰ ਜਹਾਜ ਨੇ ਫਿਜੀ ਲਈ ਚੁੱਕ ਹੀ ਲਿਆ। ਉਸ ਨੇ ਮੇਰੇ ਲਈ ਨਵੀ ਟਿਕਟ, ਮੇਰੀ ਪਹਿਲੀ ਟਿਕਟ ਨੂੰ ਵਿਚ ਲੈ ਕੇ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਬਣਾ ਦਿਤੀ: ਔਕਲੈਂਡ ਤੋਂ ਨੰਦੀ, ਨੰਦੀ ਤੋਂ ਸਿਆਟਲ ਤੇ ਸਿਆਟਲ ਤੋਂ ਵੈਨਕੂਵਰ। ਨਾਲ਼ ਆਖਿਆ ਕਿ ਮੈ ਸਿਆਟਲ ਤੋਂ ਜਹਾਜ ਦੀ ਬਜਾਇ ਬੱਸ ਰਾਹੀਂ ਵੈਨਕੂਬਰ ਚਲਿਆ ਜਾਵਾਂ। ਇਸ ਬਾਰੇ ਮੈ ਉਸ ਨੂੰ ਆਖਿਆ ਕਿ ਉਹ ਕੋਈ ਫਿਕਰ ਨਾ ਕਰੇ। ਮੈ ਉਸ ਪਾਸੇ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਬੱਸਾਂ ਰਾਹੀਂ ਵਿਚਰਦਾ ਰਿਹਾ ਹਾਂ। ਇਸ ਸਾਰੇ ਕੁਝ ਦੇ ਉਸ ਨੇ 525 ਡਾਲਰ ਲਏ। ਖ਼ੈਰ, ਰੱਬ ਰੱਬ ਕਰਕੇ ਮੈ ਔਕਲੈਂਡ ਤੋਂ, ਦਸ ਦਿਨ ਪਿਛੋਂ, 8 ਜੂਨ ਨੂੰ, ਫਿਜੀ ਲਈ ਜਹਾਜ ਤੇ ਬੈਠ ਗਿਆ। ਜਦੋਂ ਜਹਾਜ ਨੇ ਔਕਲੈਂਡ ਅੱਡੇ ਤੋਂ ਉਡ ਕੇ, ਆਸਮਾਨ ਵਿਚ ਮਛਲੀ ਤਾਰੀ ਲਾਉਣੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿਤੀ ਤਾਂ ਮੈਨੂੰ ਖ਼ਿਆਲ ਆਇਆ ਕਿ ਮੇਰਾ ਉਹ ਸੁਪਨਾ, ਜੋ ਮੈਨੂੰ ਅਪ੍ਰੈਲ 1979 ਵਿਚ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਵਿਚ ਆਇਆ ਸੀ, ਝੂਠਾ ਹੋ ਗਿਆ; ਅਰਥਾਤ ਮੈ ਇਹਨਾਂ ਦੋਹਾਂ ਦੱਖਣੀ ਮੁਲਕਾਂ ਵਿਚ ਨਹੀ ਰਿਹਾ ਤੇ ਹੁਣ ਅੱਗੇ ਤੋਂ ਮੈਨੂੰ ਕਦੀ ਵੀ ਆਸਟ੍ਰੇਲੀਆ ਤੇ ਨਿਊ ਜ਼ੀਲੈਂਡ ਦੇ ਵਿਜ਼ਟਰ ਵੀਜ਼ੇ ਵੀ ਨਹੀ ਮਿਲ਼ਨਗੇ ਕਿਉਂਕਿ ਮੈ ਦੋਹਾਂ ਮੁਲਕਾਂ ਦੇ ਇਮੀਗ੍ਰੇਸ਼ਨ ਕਰਮਚਾਰੀਆਂ ਨਾਲ਼ ਕੀਤੇ ਇਕਰਾਰ ਨਿਭਾਏ ਨਹੀ ਅਤੇ ਦਿਤੇ ਗਏ ਸਮੇ ਤੋਂ ਵਧ ਸਮਾ ਇਹਨਾਂ ਮੁਲਕਾਂ ਵਿਚ ਠਹਿਰ ਗਿਆ ਸਾਂ। ਆਸਟ੍ਰੇਲੀਆ ਵਿਚ ਦੋ ਮਹੀਨੇ ਦੀ ਬਜਾਇ ਸੱਤ ਮਹੀਨੇ ਤੇ ਨਿਊ ਜ਼ੀਲੈਂਡ ਵਿਚ ਇਕ ਰਾਤ ਦੀ ਬਜਾਇ ਦਸ ਦਿਨ ਰਿਹਾ।
ਓਥੋਂ ਤਿੰਨ ਹਫ਼ਤਿਆਂ ਪਿਛੋਂ ਫੇਰ ਦੋ ਹਫ਼ਤਿਆਂ ਦਾ ਵਿਜ਼ਟਰ ਵੀਜ਼ਾ ਲੈ ਕੇ ਵਾਪਸ ਸਿਡਨੀ ਆ ਗਿਆ। ਫਾਰਮ ਭਰਦਿਆਂ ਏਧਰੋਂ ਓਧਰੋਂ ਕਾਗਜ਼ ਪੂਰੇ ਕਰਦਿਆਂ ਸੱਤ ਕੁ ਮਹੀਨੇ ਦਾ ਸਮਾ ਹੋਰ ਵੇਹਲੇ ਰਹਿਣਾ ਪਿਆ; ਜਿਸ ਵੇਹਲ ਤੋਂ ਉਕਤਾ ਕੇ ਮੈ ਆਸਟ੍ਰੇਲੀਆ ਤਿਆਗਿਆ ਸੀ। ਅਖੀਰ, “ਕੁਫ਼ਰ ਟੂਟਾ ਖ਼ੁਦਾ ਖ਼ੁਦਾ ਕਰਕੇ।“ ਅਨੁਸਾਰ 19 ਦਸੰਬਰ 1980 ਨੂੰ ਮੇਰੇ ਅੱਠ ਖੂੰਜੀ ਪੱਕੀ ਮੋਹਰ ਲੱਗ ਗਈ ਪਰ ਕੁਝ ਸ਼ਰਤਾਂ ਸਮੇਤ। ਇਹ ਵੀ ਤਾਂ ਲੱਗੀ ਜਦੋਂ ਮੈ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਦਫ਼ਤਰ ਜਾ ਕੇ ਗੁੱਸੇ ਨਾਲ਼ ਆਖਿਆ ਕਿ ਮੈਨੂੰ ਨਹੀ ਤੁਹਾਡੀ ਇਮੀਗ੍ਰੇਸ਼ਨ ਚਾਹੀਦੀ। ਮੇਰਾ ਪਾਸਪੋਰਟ ਦੇ ਦਿਓ; ਮੈ ਵਾਪਸ ਚਲੇ ਜਾਣਾ ਹੈ। ਮੇਰੀ ਦਾਦੀ ਮਾਂ ਬੀਮਾਰ ਹੈ। ਅਫ਼ਸਰ ਵਿਚਾਰਾ ਭਲਾ ਲੋਕ ਸੀ। ਉਹ ਅੰਦਰ ਗਿਆ ਤੇ ਕੁਝ ਮਿੰਟਾਂ ਬਾਅਦ ਮੋਹਰ ਲੱਗਾ ਪਾਸਪੋਰਟ ਮੇਰੇ ਹੱਥ ਫੜਾਉਂਦਾ ਹੋਇਆ ਵਧਾਈ ਦੇ ਕੇ ਆਖਣ ਲੱਗਾ, “ਪਰ ਇਹ ਮੋਹਰ ਲਾਗੂ 30 ਜਨਵਰੀ 1981 ਤੋਂ ਹੀ ਸਮਝੀ ਜਾਵੇਗੀ; ਲਾ ਭਾਵੇਂ ਮੈ ਹੁਣ ਦਿਤੀ ਹੈ।“
ਫਿਰ ਗੁਜ਼ਾਰੇ ਲਈ ਨੌਕਰੀ ਲਭਣ ਤੁਰਿਆ। “ਵੇਲ਼ੇ ਦਾ ਰਾਗ ਤੇ ਕੁਵੇਲ਼ੇ ਦੀਆਂ ਟੱਕਰਾਂ।“ ਅਨੁਸਾਰ ਆਪਣੇ ਦਾਇਰੇ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਕੰਮ ਲਭਣਾ ਬੜਾ ਮੁਸ਼ਕਲ ਹੋਇਆ। ਠੀਕ ਹੈ, “ਤਾਲੋਂ ਘੁੱਥੀ ਡੂਮਣੀ ਗਾਵੇ ਆਲ ਬੇਤਾਲ।“ ਵਾਲ਼ੀ ਹੀ ਮੇਰੇ ਨਾਲ਼ ਹੋਈ। ਏਧਰ ਓਧਰ ਕਈ ਥਾਵਾਂ ਤੇ ਝਖਾਂ ਮਾਰੀਆਂ। ਕਦੀ ਕਿਸੇ ਫ਼ੈਕਟਰੀ ਵਿਚ ਤੇ ਕਦੀ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਫ਼ੈਕਟਰੀ ਵਿਚ। ਦੋ ਵਾਰੀਂ ਡਾਕਖਾਨੇ ਵਿਚ, ਬੱਸ ਕੰਡਕਟਰੀ, ਰੇਲਵੇ ਵਿਚ। 28 ਮਾਰਚ 1981 ਨੂੰ ਚਾਰ ਮੈਬਰੀ ਪਰਵਾਰ ਵੀ ਏਥੇ ਆ ਗਿਆ। ਛੇ ਕੁ ਸਾਲ ਦਾ ਪੁੱਤਰ ਸੰਦੀਪ ਤੇ ਚਾਰ ਕੁ ਸਾਲ ਦੀ ਬੱਚੀ ਰਵੀਨ ਤੇ ਦਸ ਕੁ ਮਹੀਨਿਆਂ ਦੀ ਦੂਜੀ ਬੱਚੀ ਕੁਲਬੀਰ ਏਥੇ ਆ ਪਹੁੰਚੇ। ਫਿਰ ਇਹਨਾਂ ਵਾਸਤੇ ਰੈਣ ਬਸੇਰੇ ਹਿਤ ਸਿਰ ਦੀ ਛੱਤ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਕਰਨ ਦਾ ਫਿਕਰ ਲੱਗਾ। ਚੌਥਾ ਬੱਚਾ ਗੁਰਬਾਲ, ਜੂਨ 1983 ਵਿਚ ਏਥੇ ਪੈਦਾ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਕੁਝ ਪੈਸੇ ਮੈ 1977 ਤੋਂ ਟਰੈਵਲ ਚੈਕਾਂ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿਚ ਪੱਲੇ ਬੰਨ੍ਹੀ ਫਿਰਦਾ ਸਾਂ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਹਾਥੀ ਦੇ ਬਾਹਰਲੇ ਸੋਹਣੇ ਦੰਦਾਂ ਵਾਂਗ ਵਿਖਾਵੇ ਨਾਲ਼, ਮੈਨੂੰ ਹਰੇਕ ਮੁਲਕ ਦਾ ਵੀਜ਼ਾ ਮਿਲ਼ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਕੁਝ ਹੋਰ ਏਥੇ ਮਜ਼ਦੂਰੀ ਵਿਚੋਂ ਬਚਾਏ ਸਨ। 30000 ਸਰਕਾਰੋਂ ਕਰਜ਼ਾ ਮਿਲ਼ ਗਿਆ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਉਸ ਸਮੇ ਪੰਜਾਹ ਕੁ ਹਜ਼ਾਰ ਦਾ ਘਰ ਖ਼ਰੀਦ ਕੇ ਇਸ ਵਿਚ ਝੰਡੇ ਬੁੰਗੇ ਗੱਡ ਲਏ। ਟੱਬਰੀ ਦੇ ਸਿਰ ਤੇ ਛੱਤ ਦਾ ਸਾਇਆ ਮਿਲ਼ ਜਾਣ ਕਰਕੇ ਏਧਰੋਂ ਬੇਫਿਕਰ ਹੋ ਗਿਆ। ਕਰਜ਼ਾ ਆਪੇ ਕਿਸ਼ਤਾਂ ਵਿਚ ਲਹਿੰਦਾ ਰਹੇਗਾ ਸੋਚ ਲਿਆ। ਭਾਵੇਂ ਕਿ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਬਿਆਜ਼ੀ ਕਰਜ਼ਾ ਬੈਂਕ ਤੋਂ ਲੈਣ ਕਰਕੇ ਤੇ ਉਸ ਨੂੰ ਭਾਰਤੀ ਕਰੰਸੀ ਵਿਚ ਦਸ ਗੁਣਾਂ ਵਾਲ਼ੀ ਸੋਚ ਹੋਣ ਕਰਕੇ, ਇਸ ਦਾ ਫਿਕਰ ਤਾਂ ਸੀ ਪਰ ਇਸ ਤੋਂ ਬਿਨਾ ਹੋਰ ਚਾਰਾ ਕੋਈ ਨਹੀ ਸੀ।
9 ਨਵੰਬਰ 1981 ਦਾ ਦਿਨ ਮੇਰੇ ਸੰਸਾਰਕ ਤੇ ਪਰਵਾਰਕ ਜੀਵਨ ਲਈ ਖਾਸ ਹੋ ਨਿੱਬੜਿਆ। ਇਕ ਤਾਂ ਇਸ ਦਿਨ ਮੈਨੂੰ ਸਿੱਖ ਸੰਸਾਰ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਜਾ ਕੇ ਬਿਲਕੁਲ ਆਪਣੇ ਪਿਛੋਕੜ, ਵਿਦਿਆ, ਤਜੱਰਬਾ ਆਦਿ ਤੋਂ ਵੱਖਰੀ ਨੌਕਰੀ ’ਵੈਸਟਪੈਕ’ ਬੈਂਕ ਵਿਚ ਮਿਲ਼ ਗਈ। ਓਦੋਂ ਇਸ ਦਾ ਨਾਂ ’ਬੈਂਕ ਆਫ਼ ਵੇਲਜ਼’ ਹੁੰਦਾ ਸੀ। ਇਹ ਮੇਰੇ ਪੈਰ ਹੇਠ ਬਟੇਰਾ ਆਉਣ ਵਾਂਗ ਹੀ ਸੀ। ਏਸੇ ਦਿਨ ਹੀ ਜੀਵਨ ਵਿਚ ਮੈ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਤੇ ਹੁਣ ਤੱਕ ਆਖਰੀ ਘਰ ਖ਼ਰੀਦਿਆ। ਉਹ ਵੀ ਆਸਟ੍ਰੇਲੀਆ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਮਹਿੰਗੇ ਸ਼ਹਿਰ ਸਿਡਨੀ ਵਿਚ। ਅਜਿਹਾ ਕੁਝ ਹੋ ਜਾਣ ਦੀ ਮੇਰੇ ਵਾਸਤੇ ਕੋਈ ਸੋਚ ਅੰਦਰ ਆ ਸਕਣ ਵਾਲ਼ੀ ਗੱਲ ਵੀ ਨਹੀ ਸੀ। ਭਾਵੇਂ ਕਿ ਬੈਂਕ ਦੀ ਚੰਗੀ ਨੌਕਰੀ ਮਿਲ਼ ਗਈ ਪਰ ਮਨ ਕਿਤੇ ਵੀ ਨਾ ਟਿਕਿਆ। ਦੋ ਢਾਈ ਸਾਲ ਏਥੇ ਕੰਮ ਕੀਤਾ। ਇਸ ਨਾਲ਼ ਆਸਟ੍ਰੇਲੀਆ ਵਿਚ ਮੇਰੇ ਆਰਥਿਕ ਤੌਰ ਤੇ ਤਾਂ ਪੈਰ ਬਝ ਗਏ ਪਰ ਮਾਨਸਿਕ ਪੱਖੋਂ ਮੈ ਚਾਵਾਂ ਚੁਲ੍ਹਾ ਹੀ ਰਿਹਾ।। ਕਦੀ ਅੰਗ੍ਰੇਜ਼ੀ ਪੜ੍ਹਨ ਤੇ ਕੰਪਿਊਟਰ ਸਿੱਖਣ ਲਈ ਨੌਕਰੀਆਂ ਦਾ ’ਚੱਕਰ’ ਛੱਡ ਕੇ, ਕਦੀ ਕਿਸੇ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਤੇ ਕਦੀ ਕਿਸੇ ਕਾਲਜ ਵਿਚ ’ਪੜ੍ਹਨ’ ਲਈ ਜਾ ਬੈਠਦਾ। ਘਰ ਵਾਲ਼ੀ ਨੇ ਏਥੇ ਵਾਹਵਾ ਚਿਰ ਚੰਗੀ ਨੌਕਰੀ ਕਰ ਲਈ। ਹੌਲ਼ੀ ਹੌਲ਼ੀ ਮਕਾਨ ਦੀਆਂ ਕਿਸ਼ਤਾਂ ਵੀ ਉਤਰ ਗਈਆਂ ਅਤੇ ਬੱਚੇ ਵੀ ਹੁਸ਼ਿਆਰ ਹੋ ਕੇ ਨੌਕਰੀਆਂ ਤੇ ਲੱਗ ਗਏ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਭ ਪਾਸੇ ਤੋਂ ਵੇਹਲੇ ਹੋ ਕੇ ਹੁਣ ਫਿਰ ਘੁਮੱਕੜਪੁਣਾ ਕਰਨਾ ਅਤੇ ਇਹ ਝਰੀਟਾਂ ਵਾਹੁਣੀਆਂ ਹੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਹਨ।
ਆਸਟ੍ਰੇਲੀਆ ਵਿਚ ਰਿਹਾਇਸ਼ ਦੇ ਸਮੇ ਦੌਰਾਨ ਹੀ ਸਾਢੇ ਕੁ ਛੇ ਸਾਲ, ਘਰੋਂ ਘਰ ਗਵਾ ਕੇ ਬਾਹਰੋਂ ਭੜੂਆ ਅਖਵਾਉਣ ਵਾਂਗ, ਪੰਜਾਬੀ ਤੇ ਅੰਗ੍ਰੇਜ਼ੀ ਦਾ ਪਰਚਾ ਵੀ ਚਲਾਇਆ। ਡੇਢ ਕੁ ਸਾਲ ਸਪਤਾਹਕ ਤੇ ਫਿਰ ਮਾਸਕ ਪਰ ਇਹ ਪੰਗਾ ਸਮੇ ਤੋਂ ਬਹੁਤ ਪਹਿਲਾਂ ਲੈ ਲੈਣ, ਵਸੀਲਿਆਂ ਦੀ ਪੂਰੀ ਦੀ ਪੂਰੀ ਥੁੜ ਅਤੇ ਇਸ ਪਾਸੇ ਦਾ ਕੋਈ ਗਿਆਨ ਨਾ ਹੋਣ ਕਰਕੇ, ਅੰਨ੍ਹੇ ਦੇ ਸੌਣ ਵਾਂਗ, ਇਹ ਵੀ ਚੁੱਪ ਹੀ ਹੋ ਗਿਆ।
ਚਾਰਾਂ ਵਿਚੋਂ ਤਿੰਨ ਬੱਚੇ ਵਿਆਹੇ ਹੋਏ, ਨੌਕਰੀਆਂ ਕਰਦੇ, ਆਪੋ ਆਪਣੇ ਘਰਾਂ ਤੇ ਪਰਵਾਰਾਂ ਵਿਚ, ਸਤਿਗੁਰਾਂ ਦੀ ਅਪਾਰ ਕਿਰਪਾ ਸਦਕਾ ਰਹਿ ਰਹੇ ਹਨ। ਚੌਥਾ ਬੱਚਾ ਗੁਰਬਾਲ ਸਿੰਘ ਯੂਨੀ ਤੋਂ ਡਿਗਰੀ ਕਰਕੇ, ਆਪਣੀ ਵਿੱਦਿਆ ਵਾਲੀ ਹੀ ਨੌਕਰੀ ਉਪਰ ਲੱਗਾ ਹੋਇਆ ਸੀ, ਸਭ ਕੁਝ ਛੱਡ ਕੇ ਲੰਡਨ ਜਾ ਬੈਠਾ ਸੀ ਪਰ ਹੁਣ ਵਾਪਸ ਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਮੇਰੇ ਵਾਂਗ ਹੀ ਘੁਮੱਕੜ ਜਿਹੀ ਸੋਚ ਵਾਲਾ ਹੈ। ਜਿਵੇਂ ਰੱਬ ਨੂੰ ਮਨਜ਼ੂਰ! “ਜਿਉ ਜਿਉ ਤੇਰਾ ਹੁਕਮ ਤਿਵੈ ਤਿਵ ਹੋਵਣਾ॥” ਦੇ ਮਹਾਂਵਾਕ ਅਨੁਸਾਰ, ਉਸ ਦੇ ਹੁਕਮ ਦੇ ਅੰਦਰ ਰਹਿਣ ਦੇ ਯਤਨਾਂ ਵਿਚ ਹਾਂ।
ਉਪ੍ਰੋਕਤ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਦੋ ਛੋਟੇ ਭਰਾ, ਸ. ਦਲਬੀਰ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਸ. ਹਰਜੀਤ ਸਿੰਘ, ਵੀ ਆਪੋ ਆਪਣੇ ਪਰਵਾਰਾਂ ਸਮੇਤ ਏੇਥੇ ਵੱਸ ਰਹੇ ਹਨ। ਸਭਨਾਂ ਉਪਰ ਰੱਬ ਦੀ ਰਹਿਮਤ ਦਾ ਸਾਇਆ ਹੈ । ਉਸ ਦਾਤਾਰ ਦੇ ਚਰਨਾਂ ਵਿਚ ਬੇਨਤੀ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਬਾਕੀ ਸੰਸਾਰ ਦੇ ਜੀਆਂ ਵਾਂਗ ਇਹਨਾਂ ਸਾਰਿਆਂ ਦੇ ਸਿਰਾਂ ਉਪਰ ਵੀ ਆਪਣੀ ਮੇਹਰ ਦਾ ਹੱਥ ਰੱਖੇ!
ਦਰਦ ਦੀ ਗੰਗਾ ਵਗੇ.......... ਗ਼ਜ਼ਲ / ਜਸਵਿੰਦਰ
ਲਾਟ ਹੈ ਇਕ ਜਾ ਰਹੀ ਉਡਦੇ ਪਰਾਂ ਦੇ ਨਾਲ਼ ਨਾਲ਼
ਦਰਦ ਦੀ ਗੰਗਾ ਵਗੇ ਸਹਿਮੇ ਘਰਾਂ ਦੇ ਨਾਲ਼ ਨਾਲ਼
ਖ਼ੂਬ ਹੈ ਅੰਦਾਜ਼ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਅਮੀਰੀ ਦੇਣ ਦਾ
ਕਰਦ ਸੋਨੇ ਦੀ ਟਿਕਾ ਗਏ ਆਂਦਰਾਂ ਦੇ ਨਾਲ਼ ਨਾਲ਼
ਧੜਕਦੇ ਦਿਲ ਦੀ ਮਿਲਾ ਦੇ ਤਾਲ ਤੂੰ ਏਧਰ ਅਸੀਂ
ਛਾਲਿਆਂ ਦੇ ਬੋਰ ਪਹਿਨੇ ਝਾਂਜਰਾਂ ਦੇ ਨਾਲ਼ ਨਾਲ਼
ਫੇਰ ਕੀ ਜੇ ਪਹੁੰਚਿਆ ਪੰਛੀ ਨਹੀਂ ਅਸਮਾਨ ਤਕ
ਮਰ ਕੇ ਉਡਦੇ ਖੰਭ ਉਸਦੇ ਅੰਬਰਾਂ ਦੇ ਨਾਲ਼ ਨਾਲ਼
ਹੰਸ ਤੇ ਬਗਲੇ ਪਛਾਣੇ ਜਾਣਗੇ ਏਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ
ਮੋਤੀਆਂ ਦੀ ਚੋਗ ਪਾ ਦੇ ਕੰਕਰਾਂ ਦੇ ਨਾਲ਼ ਨਾਲ਼
ਨੇਰ੍ਹੀਆਂ ਵਿਚ ਬਿਰਖ ਤੇ ਬੰਦੇ ਦਾ ਇੱਕੋ ਹਸ਼ਰ ਹੈ
ਆਦਮੀ ਦਾ ਦਿਲ ਤੇ ਪੱਤੇ ਥਰਥਰਾਂਦੇ ਨਾਲ਼ ਨਾਲ਼
ਇਹ ਕਦੋਂ ਚੱਲੇਗਾ ਬਣਕੇ ਜਿ਼ੰਦਗੀ ਦਾ ਹਮਸਫ਼ਰ
ਦੌੜਦਾ ਈਮਾਨ ਹਾਲੇ ਡਾਲਰਾਂ ਦੇ ਨਾਲ਼ ਨਾਲ਼
ਪੂਰਨਾ ਤੂੰ ਜੋਗ ਲੈ ਕੇ ਮੁਕਤ ਹੋ ਸਕਦਾ ਨਹੀਂ
ਆਤਮਾ ਤੜਪੇਗੀ ਤੇਰੀ ਸੁੰਦਰਾਂ ਦੇ ਨਾਲ਼ ਨਾਲ਼
ਸਿ਼ਅਰ 'ਤੇ ਭਾਵੇਂ ਨਾ ਦੇਈਂ ਦਾਦ ਪਰ ਅਹਿਸਾਸ ਕਰ
ਕਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਮੈਂ ਤੜਪਿਆ ਹਾਂ ਅੱਖਰਾਂ ਦੇ ਨਾਲ਼ ਨਾਲ਼
ਦਰਦ ਦੀ ਗੰਗਾ ਵਗੇ ਸਹਿਮੇ ਘਰਾਂ ਦੇ ਨਾਲ਼ ਨਾਲ਼
ਖ਼ੂਬ ਹੈ ਅੰਦਾਜ਼ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਅਮੀਰੀ ਦੇਣ ਦਾ
ਕਰਦ ਸੋਨੇ ਦੀ ਟਿਕਾ ਗਏ ਆਂਦਰਾਂ ਦੇ ਨਾਲ਼ ਨਾਲ਼
ਧੜਕਦੇ ਦਿਲ ਦੀ ਮਿਲਾ ਦੇ ਤਾਲ ਤੂੰ ਏਧਰ ਅਸੀਂ
ਛਾਲਿਆਂ ਦੇ ਬੋਰ ਪਹਿਨੇ ਝਾਂਜਰਾਂ ਦੇ ਨਾਲ਼ ਨਾਲ਼
ਫੇਰ ਕੀ ਜੇ ਪਹੁੰਚਿਆ ਪੰਛੀ ਨਹੀਂ ਅਸਮਾਨ ਤਕ
ਮਰ ਕੇ ਉਡਦੇ ਖੰਭ ਉਸਦੇ ਅੰਬਰਾਂ ਦੇ ਨਾਲ਼ ਨਾਲ਼
ਹੰਸ ਤੇ ਬਗਲੇ ਪਛਾਣੇ ਜਾਣਗੇ ਏਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ
ਮੋਤੀਆਂ ਦੀ ਚੋਗ ਪਾ ਦੇ ਕੰਕਰਾਂ ਦੇ ਨਾਲ਼ ਨਾਲ਼
ਨੇਰ੍ਹੀਆਂ ਵਿਚ ਬਿਰਖ ਤੇ ਬੰਦੇ ਦਾ ਇੱਕੋ ਹਸ਼ਰ ਹੈ
ਆਦਮੀ ਦਾ ਦਿਲ ਤੇ ਪੱਤੇ ਥਰਥਰਾਂਦੇ ਨਾਲ਼ ਨਾਲ਼
ਇਹ ਕਦੋਂ ਚੱਲੇਗਾ ਬਣਕੇ ਜਿ਼ੰਦਗੀ ਦਾ ਹਮਸਫ਼ਰ
ਦੌੜਦਾ ਈਮਾਨ ਹਾਲੇ ਡਾਲਰਾਂ ਦੇ ਨਾਲ਼ ਨਾਲ਼
ਪੂਰਨਾ ਤੂੰ ਜੋਗ ਲੈ ਕੇ ਮੁਕਤ ਹੋ ਸਕਦਾ ਨਹੀਂ
ਆਤਮਾ ਤੜਪੇਗੀ ਤੇਰੀ ਸੁੰਦਰਾਂ ਦੇ ਨਾਲ਼ ਨਾਲ਼
ਸਿ਼ਅਰ 'ਤੇ ਭਾਵੇਂ ਨਾ ਦੇਈਂ ਦਾਦ ਪਰ ਅਹਿਸਾਸ ਕਰ
ਕਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਮੈਂ ਤੜਪਿਆ ਹਾਂ ਅੱਖਰਾਂ ਦੇ ਨਾਲ਼ ਨਾਲ਼
ਆਜ਼ਾਦੀ.......... ਨਜ਼ਮਾਂ / ਤਾਰਿਕ ਗੁੱਜਰ ( ਪਾਕਿਸਤਾਨ )
ਵਿਹੜਿਆਂ ਦੇ ਵਿਚ ਸਾਰੇ ਬਾਲਕ
ਫਿਰਦੇ ਨੰਗ ਧੜੰਗੇ...
ਕੋਠੀਆਂ ਉਤੇ ਪਏ ਝੂਲਦੇ
ਦਸ ਦਸ ਗ਼ਜ਼ ਦੇ ਝੰਡੇ...
-----
1947
ਸਦੀਆਂ ਲੰਮੇ ਪੈਂਡੇ ਸਨ
ਸੂਲ਼ਾਂ ਭਰੀਆਂ ਰਾਹਵਾਂ ਸਨ
ਥੱਕੇ ਹਾਰੇ ਪ੍ਰਦੇਸੀ
ਹੱਥ ਵਿਚ ਆਸ ਦੇ ਦੀਵੇ ਲੈ ਕੇ
ਉਮਰਾਂ ਤੀਕਰ ਚੱਲਦੇ ਰਹੇ
ਅੰਨੀਆਂ ਕਾਲ਼ੀਆਂ ਰਾਤਾਂ ਦੇ ਵਿਚ
ਇਕ ਦੂਜੇ ਨੂੰ ਲੱਭਦੇ ਰਹੇ
ਜਿੰਦੜੀ ਅੱਖ ਦਾ ਅੱਥਰੂ ਬਣ ਗਈ
ਝੱਲੇ ਫਿਰ ਵੀ ਹੱਸਦੇ ਰਹੇ........;
ਫਿਰਦੇ ਨੰਗ ਧੜੰਗੇ...
ਕੋਠੀਆਂ ਉਤੇ ਪਏ ਝੂਲਦੇ
ਦਸ ਦਸ ਗ਼ਜ਼ ਦੇ ਝੰਡੇ...
-----
1947
ਸਦੀਆਂ ਲੰਮੇ ਪੈਂਡੇ ਸਨ
ਸੂਲ਼ਾਂ ਭਰੀਆਂ ਰਾਹਵਾਂ ਸਨ
ਥੱਕੇ ਹਾਰੇ ਪ੍ਰਦੇਸੀ
ਹੱਥ ਵਿਚ ਆਸ ਦੇ ਦੀਵੇ ਲੈ ਕੇ
ਉਮਰਾਂ ਤੀਕਰ ਚੱਲਦੇ ਰਹੇ
ਅੰਨੀਆਂ ਕਾਲ਼ੀਆਂ ਰਾਤਾਂ ਦੇ ਵਿਚ
ਇਕ ਦੂਜੇ ਨੂੰ ਲੱਭਦੇ ਰਹੇ
ਜਿੰਦੜੀ ਅੱਖ ਦਾ ਅੱਥਰੂ ਬਣ ਗਈ
ਝੱਲੇ ਫਿਰ ਵੀ ਹੱਸਦੇ ਰਹੇ........;
ਖ਼ਤਾ ਕੀਤੀ ਮੈਂ........... ਗ਼ਜ਼ਲ / ਸ਼ਮਸ਼ੇਰ ਮੋਹੀ
ਖ਼ਤਾ ਕੀਤੀ ਮੈਂ ਘਰ ਦੇ ਬਿਰਖ ਤੋਂ ਪੰਛੀ ਉਡਾ ਕੇ
ਉਦਾਸੀ ਬਹਿ ਗਈ ਘਰ ਦੀ ਹਰਿਕ ਨੁੱਕਰ ’ਚ ਆ ਕੇ
ਕਦੇ ਮੈਨੂੰ ਉਹ ਅਪਣਾ ਜਾਣ ਜੇ ਦੱਖ ਫੋਲ ਲੈਂਦਾ
ਮੈ ਪੀ ਲੈਂਦਾ ਉਦ੍ਹੇ ਦਰਦਾਂ ਦਾ ਦਰਿਆ ਡੀਕ ਲਾ ਕੇ
ਤੁਹਾਡੀ ਮੰਜ਼ਿਲਾਂ ਦੀ ਤਾਂਘ ’ਤੇ ਫਿਰ ਦਾਦ ਦੇਂਦੇ
ਦਿਲਾਂ ਵਿਚ ਰਸਤਿਆਂ ਦਾ ਮੋਹ ਵੀ ਜੇ ਰਖਦੇ ਬਚਾ ਕੇ
ਕਦੇ ਦਿਲ ਮਖ਼ਮਲੀ ਰਾਹਾਂ ’ਤੇ ਵੀ ਮਾਯੂਸ ਰਹਿੰਦੈ
ਕਦੇ ਮਾਰੂਥਲਾਂ ਨੂੰ ਨਿਕਲ਼ ਪੈਂਦੈ ਮੁਸਕਰਾ ਕੇ
ਉਹ ਸੋਚਾਂ ਮੇਰੀਆਂ ਵਿਚ ਹੋ ਗਿਐ ਧੁਰ ਤੀਕ ਸ਼ਾਮਿਲ
ਮੈਂ ਜਿਸ ਤੋਂ ਰੱਖਦਾ ਫਿਰਦਾਂ ਬੜੀ ਦੂਰੀ ਬਣਾ ਕੇ
ਉਹ ਮੈਨੂੰ ਮੌਲਦਾ ਤੱਕ ਕੇ ਬੜਾ ਹੀ ਤਿਲਮਿਲਾਏ
ਮਨਾਇਆ ਜਸ਼ਨ ਸੀ ਜਿਹਨਾਂ ਜੜ੍ਹਾਂ ਵਿਚ ਤੇਲ ਪਾ ਕੇ
ਉਦਾਸੀ ਬਹਿ ਗਈ ਘਰ ਦੀ ਹਰਿਕ ਨੁੱਕਰ ’ਚ ਆ ਕੇ
ਕਦੇ ਮੈਨੂੰ ਉਹ ਅਪਣਾ ਜਾਣ ਜੇ ਦੱਖ ਫੋਲ ਲੈਂਦਾ
ਮੈ ਪੀ ਲੈਂਦਾ ਉਦ੍ਹੇ ਦਰਦਾਂ ਦਾ ਦਰਿਆ ਡੀਕ ਲਾ ਕੇ
ਤੁਹਾਡੀ ਮੰਜ਼ਿਲਾਂ ਦੀ ਤਾਂਘ ’ਤੇ ਫਿਰ ਦਾਦ ਦੇਂਦੇ
ਦਿਲਾਂ ਵਿਚ ਰਸਤਿਆਂ ਦਾ ਮੋਹ ਵੀ ਜੇ ਰਖਦੇ ਬਚਾ ਕੇ
ਕਦੇ ਦਿਲ ਮਖ਼ਮਲੀ ਰਾਹਾਂ ’ਤੇ ਵੀ ਮਾਯੂਸ ਰਹਿੰਦੈ
ਕਦੇ ਮਾਰੂਥਲਾਂ ਨੂੰ ਨਿਕਲ਼ ਪੈਂਦੈ ਮੁਸਕਰਾ ਕੇ
ਉਹ ਸੋਚਾਂ ਮੇਰੀਆਂ ਵਿਚ ਹੋ ਗਿਐ ਧੁਰ ਤੀਕ ਸ਼ਾਮਿਲ
ਮੈਂ ਜਿਸ ਤੋਂ ਰੱਖਦਾ ਫਿਰਦਾਂ ਬੜੀ ਦੂਰੀ ਬਣਾ ਕੇ
ਉਹ ਮੈਨੂੰ ਮੌਲਦਾ ਤੱਕ ਕੇ ਬੜਾ ਹੀ ਤਿਲਮਿਲਾਏ
ਮਨਾਇਆ ਜਸ਼ਨ ਸੀ ਜਿਹਨਾਂ ਜੜ੍ਹਾਂ ਵਿਚ ਤੇਲ ਪਾ ਕੇ
ਵਖ਼ਤਾਂ ਨੂੰ ਫੜੇ ਹੋਣਾ.......... ਗ਼ਜ਼ਲ / ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਮੋਹੀ
ਮੈਂ ਜਦ ਵੀ ਗੁਜ਼ਰਨਾ, ਉਸ ਬੂਹੇ 'ਚ ਖੜ੍ਹੇ ਹੋਣਾ
ਰੁਕ ਹੋਣਾ ਨਾ ਤੁਰ ਹੋਣਾ, ਵਖਤਾਂ ਨੂੰ ਫੜੇ ਹੋਣਾ
ਖਾਮੋਸ਼ ਬਣੇ ਰਹਿਣਾ, ਪਰ ਨਾਲ਼ ਨਾਲ਼ ਟੁਰਨਾ
ਭਰਨੇ ਦਿਲਾਂ ਕਲ਼ਾਵੇ, ਅੱਖੀਆਂ ਨੇ ਲੜੇ ਹੋਣਾ
ਇਕ ਰਾਹ ਗੁ਼ਜ਼ਰ 'ਤੇ ਚੱਲਣਾ, ਇਕ ਰੁੱਖ ਦੀ ਛਾਂਵੇਂ ਬਹਿਣਾ
ਕਹਿਆ ਨਾ ਜਾਣਾ ਕੁਝ ਵੀ, ਅਰਮਾਨ ਬੜੇ ਹੋਣਾ
ਜਦ ਝਾਕਣਾ ਅੰਦਰ ਤਾਂ, ਅੰਦਰ ਵੀ ਓਸ ਦਿਸਣਾ
ਮੁੰਦਰੀ 'ਚ ਜਿਵੇਂ ਮਨ ਦੀ, ਹੀਰੇ ਦਾ ਜੜੇ ਹੋਣਾ
ਮੋਹੀਆਂ ਤੇ ਤੇਹੀਆਂ ਦੇ, ਹਾਲਾਤ ਰਹੇ ਆਕੀ
ਸਾਹਾਂ 'ਚ ਅਗਨ ਬਲਣੀ, ਰਾਹਾਂ 'ਚ ਗੜੇ ਹੋਣਾ
ਜਦ ਤੁਰ ਗਈਆਂ ਬਹਾਰਾਂ, ਤਦ ਵਸਲ ਦਾ ਹਾਸਲ ਕੀ
ਮਹਿਕਾਂ ਨੇ ਬਿਖਰ ਜਾਣਾ, ਫੁੱਲਾਂ ਨੇ ਝੜੇ ਹੋਣਾ
ਹਿੰਮਤ ਨਾ ਏਸ ਵਿਚ ਤਾਂ, ਅਗਲੇ ਜਨਮ ਹੀ ਮਿਲਣਾ,
ਮੋਹੀ ਮੁਹੱਬਤਾਂ ਦੇ, ਰਾਹਾਂ 'ਚ ਖੜ੍ਹੇ ਹੋਣਾ
ਰੁਕ ਹੋਣਾ ਨਾ ਤੁਰ ਹੋਣਾ, ਵਖਤਾਂ ਨੂੰ ਫੜੇ ਹੋਣਾ
ਖਾਮੋਸ਼ ਬਣੇ ਰਹਿਣਾ, ਪਰ ਨਾਲ਼ ਨਾਲ਼ ਟੁਰਨਾ
ਭਰਨੇ ਦਿਲਾਂ ਕਲ਼ਾਵੇ, ਅੱਖੀਆਂ ਨੇ ਲੜੇ ਹੋਣਾ
ਇਕ ਰਾਹ ਗੁ਼ਜ਼ਰ 'ਤੇ ਚੱਲਣਾ, ਇਕ ਰੁੱਖ ਦੀ ਛਾਂਵੇਂ ਬਹਿਣਾ
ਕਹਿਆ ਨਾ ਜਾਣਾ ਕੁਝ ਵੀ, ਅਰਮਾਨ ਬੜੇ ਹੋਣਾ
ਜਦ ਝਾਕਣਾ ਅੰਦਰ ਤਾਂ, ਅੰਦਰ ਵੀ ਓਸ ਦਿਸਣਾ
ਮੁੰਦਰੀ 'ਚ ਜਿਵੇਂ ਮਨ ਦੀ, ਹੀਰੇ ਦਾ ਜੜੇ ਹੋਣਾ
ਮੋਹੀਆਂ ਤੇ ਤੇਹੀਆਂ ਦੇ, ਹਾਲਾਤ ਰਹੇ ਆਕੀ
ਸਾਹਾਂ 'ਚ ਅਗਨ ਬਲਣੀ, ਰਾਹਾਂ 'ਚ ਗੜੇ ਹੋਣਾ
ਜਦ ਤੁਰ ਗਈਆਂ ਬਹਾਰਾਂ, ਤਦ ਵਸਲ ਦਾ ਹਾਸਲ ਕੀ
ਮਹਿਕਾਂ ਨੇ ਬਿਖਰ ਜਾਣਾ, ਫੁੱਲਾਂ ਨੇ ਝੜੇ ਹੋਣਾ
ਹਿੰਮਤ ਨਾ ਏਸ ਵਿਚ ਤਾਂ, ਅਗਲੇ ਜਨਮ ਹੀ ਮਿਲਣਾ,
ਮੋਹੀ ਮੁਹੱਬਤਾਂ ਦੇ, ਰਾਹਾਂ 'ਚ ਖੜ੍ਹੇ ਹੋਣਾ
ਨੀਤਸ਼ੇ ਦਾ ‘ਮਹਾਂ ਮਾਨਵ’.......... ਲੇਖ਼ / ਦਵਿੰਦਰ ਸੈਫੀ਼ (ਡਾ.)
(ਡਾ. ਦਵਿੰਦਰ ਸੈਫ਼ੀ ਅਜਿਹਾ ਨੌਜਵਾਨ ਸ਼ਾਇਰ, ਸੂਝਵਾਨ ਚਿੰਤਕ ਅਤੇ ਅਲੋਚਕ ਹੈ ਜਿਸਨੇ ਆਪਣੀ ਪ੍ਰਤਿਭਾ ਸਦਕਾ ਸਾਹਿਤਕ ਹਲਕਿਆਂ ਵਿਚ ਥੋੜ੍ਹੇ ਸਮੇਂ ਵਿਚ ਹੀ ਅਪਣੀ ਪਕੇਰੀ ਪਹਿਚਾਣ ਬਣਾ ਲਈ ਹੈ। ‘ਦੁਪਹਿਰ ਦਾ ਸਫ਼ਾ’ ਉਸਦਾ ਪਲੇਠਾ ਕਾਵਿ ਸੰਗ੍ਰਹਿ ਉਸਦੀ ੳਚੇਰੀ ਕਾਵਿ ਉਡਾਰੀ ਅਤੇ ਡੂੰਘੇਰੀ ਸਮਝ ਦਾ ਮਾਣਨਯੋਗ ਨਮੂਨਾ ਹੈ। ਫਰੈਡਰਿਕ ਨੀਤਸ਼ੇ ਦੀ ਫਿਲਾਸਫੀ ਨੂੰ ਡਾ. ਸੈਫੀ਼ ਨੇ ਆਪਣੀ ਸਿਰਜਣਾ ਸ਼ਕਤੀ ਨਾਲ਼ ‘ਮਹਾਂਮਾਨਵ’ ਪੁਸਤਕ ਵਜੋਂ ਤਿਆਰ ਕੀਤਾ ਹੈ।
ਜੋ ਜਲਦੀ ਹੀ ਪ੍ਰਕਾਸਿ਼ਤ ਹੋ ਕੇ ਆਪ ਸੱਭ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਆ ਰਹੀ ਹੈ।
ਫਰੈਡਰਿਕ ਨੀਤਸ਼ੇ ਜਰਮਨ ਦਾ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਫਿਲਾਸਫਰ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਉਸਨੇ ‘ਮਹਾਂਮਾਨਵ’ ਦਾ ਸੰਕਲਪ ਦਿੱਤਾ। ਇਹ ਸੰਕਲਪ ਪੇਸ਼ ਕਰਨ ਲਈ ਉਸਨੇ ‘ਜ਼ਰਥੁਸਟਰ’ ਨਾਂ ਦਾ ਪਾਤਰ ਚੁਣਿਆ ਹੈ। ‘ਮਹਾਂਮਾਨਵ’ ਮਾਨਵ ਤੋਂ ਅਗਲਾ ਤੇ ਸਿਖਰਲਾ ਪੜਾਅ ਹੈ। ਜ਼ਰਥੁਸਟਰ ਰੱਬ, ਧਰਮ, ਰਾਜਨੀਤੀ, ਨਿਆਂ, ਨੀਤੀ, ਕਨੂੰਨ, ਵਿਆਹ, ਔਰਤ, ਬੱਚਿਆਂ,ਦੋਸਤੀਆਂ, ਦੁਸ਼ਮਣੀਆਂ ਆਦਿ ਬਾਰੇ ਕਮਾਲ ਦੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਖ਼ੂਬਸੂਰਤ ਰਚਨਾ ਨੂੰ ਅਗਲੇ ਅੰਕਾਂ ਵਿਚ ਲੜੀਵਾਰ ਪੇਸ਼ ਕਰਨ ਦੀ ਖੁਸ਼ੀ ਲੈ ਰਹੇ ਹਾਂ ।
ਜੋ ਜਲਦੀ ਹੀ ਪ੍ਰਕਾਸਿ਼ਤ ਹੋ ਕੇ ਆਪ ਸੱਭ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਆ ਰਹੀ ਹੈ।
ਫਰੈਡਰਿਕ ਨੀਤਸ਼ੇ ਜਰਮਨ ਦਾ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਫਿਲਾਸਫਰ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਉਸਨੇ ‘ਮਹਾਂਮਾਨਵ’ ਦਾ ਸੰਕਲਪ ਦਿੱਤਾ। ਇਹ ਸੰਕਲਪ ਪੇਸ਼ ਕਰਨ ਲਈ ਉਸਨੇ ‘ਜ਼ਰਥੁਸਟਰ’ ਨਾਂ ਦਾ ਪਾਤਰ ਚੁਣਿਆ ਹੈ। ‘ਮਹਾਂਮਾਨਵ’ ਮਾਨਵ ਤੋਂ ਅਗਲਾ ਤੇ ਸਿਖਰਲਾ ਪੜਾਅ ਹੈ। ਜ਼ਰਥੁਸਟਰ ਰੱਬ, ਧਰਮ, ਰਾਜਨੀਤੀ, ਨਿਆਂ, ਨੀਤੀ, ਕਨੂੰਨ, ਵਿਆਹ, ਔਰਤ, ਬੱਚਿਆਂ,ਦੋਸਤੀਆਂ, ਦੁਸ਼ਮਣੀਆਂ ਆਦਿ ਬਾਰੇ ਕਮਾਲ ਦੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਖ਼ੂਬਸੂਰਤ ਰਚਨਾ ਨੂੰ ਅਗਲੇ ਅੰਕਾਂ ਵਿਚ ਲੜੀਵਾਰ ਪੇਸ਼ ਕਰਨ ਦੀ ਖੁਸ਼ੀ ਲੈ ਰਹੇ ਹਾਂ ।
-ਮੁੱਖ ਸੰਪਾਦਕ)
ਪੁਜਾਰੀਆਂ ਵਾਲ਼ਾ ਰੱਬ ਮਰ ਚੁੱਕਾ ਹੈ,
ਮਹਾਂਮਾਨਵ ਵਾਲ਼ੇ ਰੱਬ ਦੀ ਖੋਜ ਕਰੋ
ਅਪਣੀ ਉਮਰ ਦੇ ਤੀਹਵੇਂ ਵਰ੍ਹੇ ਜ਼ਰਥੁਸਟਰ ਘਰ ਛੱਡ ਕੇ ਪਹਾੜਾਂ ‘ਤੇ ਚਲਾ ਗਿਆ ਤੇ ਉਥੇ ਹੀ ਇਕ ਗੁਫਾ ਬਣਾ ਕੇ ਰਹਿਣ ਲੱਗ ਪਿਆ। ਉਸ ਗੁਫਾ ਵਿਚ ਲਗਾਤਾਰ ਦਸ ਸਾਲ ਰਹਿ ਕੇ ਉਸ ਨੇ ਅਪਣੇ ਮਨ ਦੇ ਘੋੜੇ ‘ਤੇ ਸਵਾਰ ਹੋਣਾ ਸਿੱਖਿਆ। ਇਕ ਸਵੇਰ ਅਜਿਹੀ ਆਈ ਜੋ ਉਸ ਨੂੰ ਆਨੰਦ ਨਾਲ਼ ਭਰਪੂਰ ਕਰ ਗਈ। ਉਸ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਅੰਦਰ ਬਾਹਰ ਵਾਪਰੀਆਂ ਕਈ ਤਬਦੀਲੀਆਂ ਦਾ ਅਹਿਸਾਸ ਹੋਇਆ। ਉਸਨੂੰ ਸਾਰਾ ਕੁਝ ਹੀ ਬਦਲ ਗਿਆ ਜਾਪਿਆ। ਚੜ੍ਹਦੇ ਸੂਰਜ ਦੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ‘ਚ ਅੱਖਾਂ ਪਾ ਕੇ ਉਹ ਕਹਿਣ ਲੱਗਾ:
“ਓ ਮਹਾਨ ਸਿਤਾਰੇ! ਜ਼ਰਾ ਸੋਚ! ਜੇ ਇਹ ਸੰਸਾਰ ਨਾ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਤੂੰ ਆਪਣੀ ਰੌਸ਼ਨੀ ਕਿਸ ਨੂੰ ਦੇਵੇਂਗਾ? ਕੀ ਫਿਰ ਵੀ ਤੂੰ ਹੁਣ ਜਿੰਨੀ ਖੁਸ਼ੀ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰ ਸਕੇਂਗਾ? ਤੂੰ ਦਸ ਸਾਲ ਮੇਰੀ ਗੁਫਾ ਵਿਚ ਆਪਣੀ ਰੌਸ਼ਨੀ ਭੇਜਦਾ ਰਿਹੈਂ। ਤੂੰ ਆਪਣੀ ਰੋਸ਼ਨੀ ਦੇ ਬੋਝ ਤੋਂ ਹੁਣ ਨੂੰ ਕਦੋਂ ਦਾ ਅੱਕ ਜਾਣਾ ਸੀ, ਜੇ ਮੈਂ ਅਤੇ ਮੇਰੇ ਸਾਥੀ, ਬਾਜ ਤੇ ਸੱਪ, ਤੈਥੋਂ ਇਹ ਰੌਸ਼ਨੀ ਨਾ ਲੈਂਦੇ ਹੁੰਦੇ। ਮੈਨੂੰ ਪਤੈ, ਤੈਨੂੰ ਅਪਣੀ ਰੌਸ਼ਨੀ ਵੰਡ ਕੇ ਹੀ ਖੁਸ਼ੀ ਮਿਲਦੀ ਹੈ। ਇਉਂ ਹੀ ਤੂੰ ਆਪਣੇ ਬੋਝ ਤੋਂ ਮੁਕਤ ਹੁੰਦਾ ਏਂ।"
ਫਿਰ ਜ਼ਰਥੁਸਟਰ ਅਪਣੇ ਆਪ ਵੱਲ ਇਸ਼ਾਰਾ ਕਰਕੇ ਸੂਰਜ ਨੂੰ ਕਹਿਣ ਲੱਗਾ, "ਮੇਰੇ ਵੱਲ ਵੇਖ ਹੁਣ ਮੈਂ ਵੀ ਤੇਰੇ ਵਾਂਗ ਗਿਆਨ ਦੀ ਰੌਸ਼ਨੀ 'ਤੇ ਆਨੰਦ ਨਾਲ਼ ਭਰ ਚੁੱਕਾ ਹਾਂ। ਮੇਰੀ ਹਾਲਤ ਉਸ ਮਧੂ ਮੱਖੀ ਵਰਗੀ ਹੋ ਚੁੱਕੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਨੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰਾ ਸ਼ਹਿਦ ਇਕੱਠਾ ਕਰ ਲਿਆ ਹੋਵੇ। ਹੁਣ ਮੈਨੂੰ ਲੋੜ ਹੈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਹੱਥਾਂ ਦੀ, ਜਿਹੜੇ ਅੱਗੇ ਵਧ ਕੇ ਸ਼ਹਿਦ ਚੋ ਲੈਣ। ਜਿਵੇਂ ਤੂੰ ਰੋਜ਼ ਆਪਣੀ ਰੌਸ਼ਨੀ ਵੰਡ ਕੇ ਕਿਧਰੇ ਗਵਾਚ ਜਾਨੈ,ਉਵੇਂ ਹੀ ਮੇਰਾ ਵੀ ਸੱਭ ਕੁਝ ਵੰਡ ਕੇ ਗਵਾਚਣ ਨੂੰ ਦਿਲ ਕਰਦੈ। ਮੈਨੂੰ ਇਹ ਸੌਗਾਤ ਉਦੋਂ ਤੱਕ ਵੰਡਣੀ ਪਵੇਗੀ, ਜਦੋਂ ਤੱਕ ਸਿਆਣੇ ਅਖਵਾਉਣ ਵਾਲ਼ੇ ਆਪਣੀ ਮੂਰਖਤਾ ਦੇ ਸਨਮੁਖ ਨਹੀਂ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਅਤੇ ਕੰਗਾਲ ਆਪਣੇ ਖ਼ਜ਼ਾਨਿਆਂ ਦੀ ਖੋਜ ਕਰਕੇ ਮਾਲਾਮਾਲ ਨਹੀਂ ਹੋ ਜਾਂਦੇ।"
ਇਕ ਪਲ ਰੁਕ ਕੇ ਜ਼ਰਥੁਸਟਰ ਨੇ ਫਿਰ ਸੂਰਜ ਨੂੰ ਕਿਹਾ: "ਓ ਮਹਾਨ ਸਿਤਾਰੇ! ਜਿਵੇਂ ਸੰਧਿਆ ਵੇਲੇ ਤੋਂ ਸਮੁੰਦਰ ਦੇ ਪਿੱਛੇ ਦੂਸਰੇ ਲੋਕ ਵਿਚ ਜਾ ਕੇ ਚਾਨਣ ਵੰਡਣ ਲੱਗ ਪੈਨੈਂ, ਉਵੇਂ ਮੈਂ ਵੀ ਆਪਣੀ ਰੌਸ਼ਨੀ ਵੰਡਣ ਲਈ ਹੁਣ ਪਹਾੜ ਤੋਂ ਹੇਠਾਂ ਉਤਰਾਂਗਾ। ਓ ਮਹਾਨ ਨਜ਼ਰ! ਮੈਨੂੰ ਸ਼ੁਭਕਾਮਨਾਵਾਂ ਭੇਜ। ਸ਼ੁਭ ਕਾਮਨਾਵਾਂ ਭੇਜ,ਉਸ ਪਿਆਲੇ ਲਈ, ਜਿਸ ਨੇ ਹੁਣ ਛਲਕਣਾ ਹੈ। ਤੂੰ ਦੁਆ ਕਰ, ਇਹ ਪਿਆਲਾ ਛਲਕਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਅਪਣੀ ਚਮਕ ਵਿਖਾ ਜਾਵੇ। ਇਹ ਪਿਆਲਾ ਹੁਣ ਛਲਕਣ ਲੱਗਾ ਹੈ।
ਹਾਂ! ਹੁਣ ਮੈਂ ਲੋਕਾਂ ਵਿਚ ਜਾਣ ਲੱਗਾ ਹਾਂ।”
ਜ਼ਰਥੁਸਟਰ ਪਹਾੜਾਂ ਤੋਂ ਹੇਠਾਂ ਉਤਰਨ ਲੱਗਾ। ਰਾਹ ਵਿਚ ਉਸਨੂੰ ਇਕ ਸਾਧੂ ਮਿਲਿਆ। ਇਹ ਸਾਧੂ ਅਪਣੀ ਕੁਟੀਆ ਛੱਡ ਕੇ ਖਾਣ ਵਾਸਤੇ ਕੁਝ ਜੜ੍ਹਾਂ ਇਕੱਠੀਆਂ ਕਰਨ ਆਇਆ ਸੀ। ਜ਼ਰਥੁਸਟਰ ਵੱਲ ਵੇਖ ਕੇ ਉਹ ਅਪਣੇ ਮਨ ਨਾਲ਼ ਹੀ ਗੱਲਾਂ ਕਰਨ ਲੱਗਾ, ਇਹ ਉਹੀ ਜ਼ਰਥੁਸਟਰ ਲੱਗਦੈ ਜਿਹੜਾ ਕਈ ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਇਧਰੋਂ ਦੀ ਲੰਘਿਆ ਸੀ। ਪਰ ਇਹ ਤਾਂ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਬਦਲ ਗਿਆ ਹੈ। ਕਮਾਲ ਦਾ ਨੂਰਾਨੀ ਚਿਹਰਾ! ਪਿਆਰ ਤੇ ਮਸਤੀ ਨਾਲ਼ ਭਰੀਆਂ ਨਿਰਮਲ ਅੱਖਾਂ! ਬੱਚਿਆਂ ਵਰਗੀ ਨਿਰਛਲਤਾ, ਇਹਦਾ ਤਾਂ ਰੋਮ ਰੋਮ ਨੱਚਦਾ ਗਾਉਂਦਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਉਦੋਂ ਜਦੋਂ ਮੈਂ ਉਸਨੂੰ ਵੇਖਿਆ ਸੀ, ਇਹ ਆਪਣੀ ਰਾਖ ਚੁੱਕ ਕੇ ਪਹਾੜਾਂ ਉੱਤੇ ਚੜ੍ਹਾ ਰਿਹਾ ਸੀ ਤੇ ਹੁਣ ਆਪਣੀ ਅੱਗ ਲੈ ਕੇ ਲੋਕਾਂ ਵਿਚ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ ਹੁਣ ਇਹਨੇ ਲੋਕਾਂ ਵਿਚ ਜਾ ਕੇ ਅੱਗ ਵੰਡਣ ਲੱਗ ਪੈਣਾ ਹੈ। ਲੱਗਦੈ ਇਹਨੂੰ ਅੱਗ ਵੰਡਣ ਵਾਲਿ਼ਆਂ ਦੇ ਹਸ਼ਰ ਦਾ ਅੰਦਾਜ਼ਾ ਨਹੀਂ।”
ਆਪਣੇ ਮਨ ਨਾਲ਼ ਇਹ ਗੱਲਾਂ ਕਰਕੇ ਬੁੱਢੇ ਸਾਧੂ ਨੇ ਜ਼ਰਥੁਸਟਰ ਨੂੰ ਆਵਾਜ਼ ਮਾਰੀ। ਜ਼ਰਥੁਸਟਰ ਦੇ ਰੁਕਣ ‘ਤੇ ਉਹ ਉਹਦੇ ਕੋਲ਼ ਜਾ ਕੇ ਆਖਣ ਲੱਗਾ, “ਜ਼ਰਥੁਸਟਰ ਹੁਣ ਤੁੂੰ ਜਾਗ ਚੁੱਕਾ ਹੈਂ, ਤੇਰੀ ਚੇਤਨਾ ਬਹੁਤ ਉਚੀ ਉਠ ਚੁੱਕੀ ਹੈ, ਹੁਣ ਤੂੰ ਸੁੱਤਿਆਂ ਦੀ ਬਸਤੀ ਵਲ ਕੀ ਲੈਣ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈਂ?”
ਬੁੱਢੇ ਸਾਧੂ ਦੀ ਗੱਲ ਸੁਣ ਕੇ ਜ਼ਰਥੁਸਟਰ ਨੇ ਕਿਹਾ, “ਮੈਂਨੂੰ ਮਨੁੱਖ ਨਾਲ਼ ਪਿਆਰ ਹੈ, ਮੈਂ ਉਸ ਲਈ ਰੌਸ਼ਨੀ ਦੀ ਸੌਗਾਤ ਲੈ ਕੇ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹਾਂ।”
ਤਦ ਸਾਧੂ ਨੇ ਕਿਹਾ, “ਪਰ ਆਦਮੀ ਤਾਂ ਭਿਖਾਰੀ ਹੈ, ਉਹਨੂੰ ਤੇਰੀ ਚੇਤਨਾ ਦੀ ਸੌਗਾਤ ਨਾਲ਼ ਕੋਈ ਮਤਲਬ ਨਹੀਂ। ਉਹ ਤਾਂ ਤੈਥੋਂ ਭੀਖ ਮੰਗੇਗਾ।”
ਇਹ ਗੱਲ ਸੁਣ ਕੇ ਜ਼ਰਥੁਸਟਰ ਕਹਿਣ ਲੱਗਾ, “ਆਦਮੀ ਦੀ ਤਰਸਯੋਗ ਹਾਲਤ ਦੇਖ ਕੇ ਮੈਥੋਂ ਜਰਿਆ ਨਹੀਂ ਜਾਂਦਾ। ਮੈਨੂੰ ਮਨੁੱਖ ਜਾਤੀ ਨਾਲ਼ ਪਿਆਰ ਹੈ। ਮੈਂ ਉਸ ਲਈ ਭੀਖ ਨਹੀਂ, ਆਨੰਦ ਦਾ ਤੋਹਫਾ ਲੈ ਕੇ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹਾਂ।”
ਜ਼ਰਥੁਸਟਰ ਦੀ ਗੱਲ ਸੁਣ ਕੇ ਬੁੱਢਾ ਸਾਧੂ ਕਹਿਣ ਲੱਗਾ, “ਤੂੰ ਮੇਰੇ ਵੱਲ ਵੇਖ! ਮੈਂ ਭਲਾ ਇਹਨਾਂ ਜੰਗਲਾਂ ਵਿਚ ਕਿਉਂ ਆਇਆ ਹਾਂ? ਮੈਂ ਵੀ ਕਦੇ ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਪਿਆਰ ਕਰਦਾ ਹੁੰਦਾ ਸੀ ਪਰ ਹੁਣ ਮੈਂ ਸਿਰਫ਼ ਰੱਬ ਨੂੰ ਹੀ ਪਿਆਰ ਕਰਦਾ ਹਾਂ। ਮੈਨੂੰ ਪਤਾ ਲੱਗ ਚੁੱਕਾ ਹੈ ਕਿ ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਪਿਆਰ ਕਰਨਾ ਬੜਾ ਘਾਤਕ ਸਿੱਧ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
ਜ਼ਰਥੁਸਟਰ ਕਹਿਣ ਲੱਗਾ, “ਪਰ ਮੇਰੇ ਪਿਆਰ ਦਾ ਢੰਗ ਤਾਂ ਬਿਲਕੁਲ ਵੱਖਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦਾ ਹੈ। ਮੈਂ ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਕੋਈ ਭੀਖ ਨਹੀਂ ਦੇਣੀ ਕਿਉਂਕਿ ਮੈਂ ਏਨਾ ਗਰੀਬ ਨਹੀਂ।”
ਇਹ ਸੁਣ ਕੇ, ਬੁੱਢਾ ਸਾਧੂ ਜ਼ਰਥੁਸਟਰ ਨੁੰ ਫਿਰ ਆਖਣ ਲੱਗਾ, “ ਜ਼ਰਥੁਸਟਰ ਮੇਰੀ ਬੇਨਤੀ ਸੁਣ। ਮਨੁੱਖ ਦਾ ਖਿਆਲ ਛੱਡ ਦੇ। ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਮਿਲਣ ਨਾਲ਼ੋਂ ਤਾਂ ਚੰਗਾ ਹੋਵੇਗਾ, ਇਥੋਂ ਦੇ ਪਸ਼ੂਆਂ ਜਾਨਵਰਾਂ ਨੂੰ ਮਿਲ ਲੈ।”
ਬੁੱਢੇ ਸਾਧੂ ਦੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਸੁਣ ਕੇ ਜ਼ਰਥੁਸਟਰ ਬੱਚਿਆਂ ਵਾਂਗ ਹੱਸਣ ਲੱਗਾ, ਜਦੋਂ ਬੁੱਢਾ ਸਾਧੂ ਉਹਦੇ ਕੋਲੋਂ ਚਲਾ ਗਿਆ ਤਾਂ ਜ਼ਰਥੁਸਟਰ ਆਪਣੇ ਮਨ ਵਿਚ ਸੋਚਣ ਲੱਗਾ, “ਭਲਾ ਇਸ ਬੁੱਢੇ ਸਾਧੂ ਨੂੰ ਅਜੇ ਤੱਕ ਪਤਾ ਹੀ ਨਹੀਂ ਲੱਗਾ ਕਿ ਜਿਹੜੇ ਰੱਬ ਨੂੰ ਲੱਭਣ ਲਈ ਉਹ ਇਥੇ ਟੱਕਰਾਂ ਮਾਰ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਉਹ ਤਾਂ ਮਰ ਚੁੱਕਾ ਹੈ।”
ਜਦੋਂ ਜ਼ਰਥੁਸਟਰ ਸ਼ਹਿਰ ਵਿਚ ਆਇਆ ਤਾਂ ਉਸ ਨੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਇਕੱਠ ਵੇਖਿਆ। ਇਸ ਸ਼ਹਿਰ ਵਿਚ ਹੋਕਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ਕਿ ਅੱਜ ਰੱਸੇ ਉਤੇ ਨੱਚਣ ਵਾਲ਼ਾ ਆਪਣੇ ਨਾਲ਼ ਲਿਆਂਦੇ ਬਾਂਦਰ ਦੇ ਕਰਤੱਵ ਦਿਖਾ ਕੇ ਸੱਭ ਦਾ ਮਨੋਰੰਜਨ ਕਰੇਗਾ। ਇਹ ਸਾਰੇ ਲੋਕ ਹੋਕਾ ਸੁਣ ਕੇ ਤਮਾਸ਼ਾ ਦੇਖਣ ਲਈ ਇਕੱਠੇ ਹੋਏ ਸਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਭੀੜ ਕੋਲ਼ ਰੁਕ ਕੇ ਜ਼ਰਥੁਸਟਰ ਨੇ ਉਚੀ ਆਵਾਜ਼ ਵਿਚ ਕਿਹਾ, “ਦੋਸਤੋ! ਤਮਾਸ਼ੇ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਮੇਰੀ ਨਿੱਕੀ ਜਿਹੀ ਗੱਲ ਸੁਣੋ।”
(ਬਾਕੀ ਅਗਲੇ ਅੰਕ ਵਿਚ....)
ਪੁਜਾਰੀਆਂ ਵਾਲ਼ਾ ਰੱਬ ਮਰ ਚੁੱਕਾ ਹੈ,
ਮਹਾਂਮਾਨਵ ਵਾਲ਼ੇ ਰੱਬ ਦੀ ਖੋਜ ਕਰੋ
ਅਪਣੀ ਉਮਰ ਦੇ ਤੀਹਵੇਂ ਵਰ੍ਹੇ ਜ਼ਰਥੁਸਟਰ ਘਰ ਛੱਡ ਕੇ ਪਹਾੜਾਂ ‘ਤੇ ਚਲਾ ਗਿਆ ਤੇ ਉਥੇ ਹੀ ਇਕ ਗੁਫਾ ਬਣਾ ਕੇ ਰਹਿਣ ਲੱਗ ਪਿਆ। ਉਸ ਗੁਫਾ ਵਿਚ ਲਗਾਤਾਰ ਦਸ ਸਾਲ ਰਹਿ ਕੇ ਉਸ ਨੇ ਅਪਣੇ ਮਨ ਦੇ ਘੋੜੇ ‘ਤੇ ਸਵਾਰ ਹੋਣਾ ਸਿੱਖਿਆ। ਇਕ ਸਵੇਰ ਅਜਿਹੀ ਆਈ ਜੋ ਉਸ ਨੂੰ ਆਨੰਦ ਨਾਲ਼ ਭਰਪੂਰ ਕਰ ਗਈ। ਉਸ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਅੰਦਰ ਬਾਹਰ ਵਾਪਰੀਆਂ ਕਈ ਤਬਦੀਲੀਆਂ ਦਾ ਅਹਿਸਾਸ ਹੋਇਆ। ਉਸਨੂੰ ਸਾਰਾ ਕੁਝ ਹੀ ਬਦਲ ਗਿਆ ਜਾਪਿਆ। ਚੜ੍ਹਦੇ ਸੂਰਜ ਦੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ‘ਚ ਅੱਖਾਂ ਪਾ ਕੇ ਉਹ ਕਹਿਣ ਲੱਗਾ:
“ਓ ਮਹਾਨ ਸਿਤਾਰੇ! ਜ਼ਰਾ ਸੋਚ! ਜੇ ਇਹ ਸੰਸਾਰ ਨਾ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਤੂੰ ਆਪਣੀ ਰੌਸ਼ਨੀ ਕਿਸ ਨੂੰ ਦੇਵੇਂਗਾ? ਕੀ ਫਿਰ ਵੀ ਤੂੰ ਹੁਣ ਜਿੰਨੀ ਖੁਸ਼ੀ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰ ਸਕੇਂਗਾ? ਤੂੰ ਦਸ ਸਾਲ ਮੇਰੀ ਗੁਫਾ ਵਿਚ ਆਪਣੀ ਰੌਸ਼ਨੀ ਭੇਜਦਾ ਰਿਹੈਂ। ਤੂੰ ਆਪਣੀ ਰੋਸ਼ਨੀ ਦੇ ਬੋਝ ਤੋਂ ਹੁਣ ਨੂੰ ਕਦੋਂ ਦਾ ਅੱਕ ਜਾਣਾ ਸੀ, ਜੇ ਮੈਂ ਅਤੇ ਮੇਰੇ ਸਾਥੀ, ਬਾਜ ਤੇ ਸੱਪ, ਤੈਥੋਂ ਇਹ ਰੌਸ਼ਨੀ ਨਾ ਲੈਂਦੇ ਹੁੰਦੇ। ਮੈਨੂੰ ਪਤੈ, ਤੈਨੂੰ ਅਪਣੀ ਰੌਸ਼ਨੀ ਵੰਡ ਕੇ ਹੀ ਖੁਸ਼ੀ ਮਿਲਦੀ ਹੈ। ਇਉਂ ਹੀ ਤੂੰ ਆਪਣੇ ਬੋਝ ਤੋਂ ਮੁਕਤ ਹੁੰਦਾ ਏਂ।"
ਫਿਰ ਜ਼ਰਥੁਸਟਰ ਅਪਣੇ ਆਪ ਵੱਲ ਇਸ਼ਾਰਾ ਕਰਕੇ ਸੂਰਜ ਨੂੰ ਕਹਿਣ ਲੱਗਾ, "ਮੇਰੇ ਵੱਲ ਵੇਖ ਹੁਣ ਮੈਂ ਵੀ ਤੇਰੇ ਵਾਂਗ ਗਿਆਨ ਦੀ ਰੌਸ਼ਨੀ 'ਤੇ ਆਨੰਦ ਨਾਲ਼ ਭਰ ਚੁੱਕਾ ਹਾਂ। ਮੇਰੀ ਹਾਲਤ ਉਸ ਮਧੂ ਮੱਖੀ ਵਰਗੀ ਹੋ ਚੁੱਕੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਨੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰਾ ਸ਼ਹਿਦ ਇਕੱਠਾ ਕਰ ਲਿਆ ਹੋਵੇ। ਹੁਣ ਮੈਨੂੰ ਲੋੜ ਹੈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਹੱਥਾਂ ਦੀ, ਜਿਹੜੇ ਅੱਗੇ ਵਧ ਕੇ ਸ਼ਹਿਦ ਚੋ ਲੈਣ। ਜਿਵੇਂ ਤੂੰ ਰੋਜ਼ ਆਪਣੀ ਰੌਸ਼ਨੀ ਵੰਡ ਕੇ ਕਿਧਰੇ ਗਵਾਚ ਜਾਨੈ,ਉਵੇਂ ਹੀ ਮੇਰਾ ਵੀ ਸੱਭ ਕੁਝ ਵੰਡ ਕੇ ਗਵਾਚਣ ਨੂੰ ਦਿਲ ਕਰਦੈ। ਮੈਨੂੰ ਇਹ ਸੌਗਾਤ ਉਦੋਂ ਤੱਕ ਵੰਡਣੀ ਪਵੇਗੀ, ਜਦੋਂ ਤੱਕ ਸਿਆਣੇ ਅਖਵਾਉਣ ਵਾਲ਼ੇ ਆਪਣੀ ਮੂਰਖਤਾ ਦੇ ਸਨਮੁਖ ਨਹੀਂ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਅਤੇ ਕੰਗਾਲ ਆਪਣੇ ਖ਼ਜ਼ਾਨਿਆਂ ਦੀ ਖੋਜ ਕਰਕੇ ਮਾਲਾਮਾਲ ਨਹੀਂ ਹੋ ਜਾਂਦੇ।"
ਇਕ ਪਲ ਰੁਕ ਕੇ ਜ਼ਰਥੁਸਟਰ ਨੇ ਫਿਰ ਸੂਰਜ ਨੂੰ ਕਿਹਾ: "ਓ ਮਹਾਨ ਸਿਤਾਰੇ! ਜਿਵੇਂ ਸੰਧਿਆ ਵੇਲੇ ਤੋਂ ਸਮੁੰਦਰ ਦੇ ਪਿੱਛੇ ਦੂਸਰੇ ਲੋਕ ਵਿਚ ਜਾ ਕੇ ਚਾਨਣ ਵੰਡਣ ਲੱਗ ਪੈਨੈਂ, ਉਵੇਂ ਮੈਂ ਵੀ ਆਪਣੀ ਰੌਸ਼ਨੀ ਵੰਡਣ ਲਈ ਹੁਣ ਪਹਾੜ ਤੋਂ ਹੇਠਾਂ ਉਤਰਾਂਗਾ। ਓ ਮਹਾਨ ਨਜ਼ਰ! ਮੈਨੂੰ ਸ਼ੁਭਕਾਮਨਾਵਾਂ ਭੇਜ। ਸ਼ੁਭ ਕਾਮਨਾਵਾਂ ਭੇਜ,ਉਸ ਪਿਆਲੇ ਲਈ, ਜਿਸ ਨੇ ਹੁਣ ਛਲਕਣਾ ਹੈ। ਤੂੰ ਦੁਆ ਕਰ, ਇਹ ਪਿਆਲਾ ਛਲਕਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਅਪਣੀ ਚਮਕ ਵਿਖਾ ਜਾਵੇ। ਇਹ ਪਿਆਲਾ ਹੁਣ ਛਲਕਣ ਲੱਗਾ ਹੈ।
ਹਾਂ! ਹੁਣ ਮੈਂ ਲੋਕਾਂ ਵਿਚ ਜਾਣ ਲੱਗਾ ਹਾਂ।”
ਜ਼ਰਥੁਸਟਰ ਪਹਾੜਾਂ ਤੋਂ ਹੇਠਾਂ ਉਤਰਨ ਲੱਗਾ। ਰਾਹ ਵਿਚ ਉਸਨੂੰ ਇਕ ਸਾਧੂ ਮਿਲਿਆ। ਇਹ ਸਾਧੂ ਅਪਣੀ ਕੁਟੀਆ ਛੱਡ ਕੇ ਖਾਣ ਵਾਸਤੇ ਕੁਝ ਜੜ੍ਹਾਂ ਇਕੱਠੀਆਂ ਕਰਨ ਆਇਆ ਸੀ। ਜ਼ਰਥੁਸਟਰ ਵੱਲ ਵੇਖ ਕੇ ਉਹ ਅਪਣੇ ਮਨ ਨਾਲ਼ ਹੀ ਗੱਲਾਂ ਕਰਨ ਲੱਗਾ, ਇਹ ਉਹੀ ਜ਼ਰਥੁਸਟਰ ਲੱਗਦੈ ਜਿਹੜਾ ਕਈ ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਇਧਰੋਂ ਦੀ ਲੰਘਿਆ ਸੀ। ਪਰ ਇਹ ਤਾਂ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਬਦਲ ਗਿਆ ਹੈ। ਕਮਾਲ ਦਾ ਨੂਰਾਨੀ ਚਿਹਰਾ! ਪਿਆਰ ਤੇ ਮਸਤੀ ਨਾਲ਼ ਭਰੀਆਂ ਨਿਰਮਲ ਅੱਖਾਂ! ਬੱਚਿਆਂ ਵਰਗੀ ਨਿਰਛਲਤਾ, ਇਹਦਾ ਤਾਂ ਰੋਮ ਰੋਮ ਨੱਚਦਾ ਗਾਉਂਦਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਉਦੋਂ ਜਦੋਂ ਮੈਂ ਉਸਨੂੰ ਵੇਖਿਆ ਸੀ, ਇਹ ਆਪਣੀ ਰਾਖ ਚੁੱਕ ਕੇ ਪਹਾੜਾਂ ਉੱਤੇ ਚੜ੍ਹਾ ਰਿਹਾ ਸੀ ਤੇ ਹੁਣ ਆਪਣੀ ਅੱਗ ਲੈ ਕੇ ਲੋਕਾਂ ਵਿਚ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ ਹੁਣ ਇਹਨੇ ਲੋਕਾਂ ਵਿਚ ਜਾ ਕੇ ਅੱਗ ਵੰਡਣ ਲੱਗ ਪੈਣਾ ਹੈ। ਲੱਗਦੈ ਇਹਨੂੰ ਅੱਗ ਵੰਡਣ ਵਾਲਿ਼ਆਂ ਦੇ ਹਸ਼ਰ ਦਾ ਅੰਦਾਜ਼ਾ ਨਹੀਂ।”
ਆਪਣੇ ਮਨ ਨਾਲ਼ ਇਹ ਗੱਲਾਂ ਕਰਕੇ ਬੁੱਢੇ ਸਾਧੂ ਨੇ ਜ਼ਰਥੁਸਟਰ ਨੂੰ ਆਵਾਜ਼ ਮਾਰੀ। ਜ਼ਰਥੁਸਟਰ ਦੇ ਰੁਕਣ ‘ਤੇ ਉਹ ਉਹਦੇ ਕੋਲ਼ ਜਾ ਕੇ ਆਖਣ ਲੱਗਾ, “ਜ਼ਰਥੁਸਟਰ ਹੁਣ ਤੁੂੰ ਜਾਗ ਚੁੱਕਾ ਹੈਂ, ਤੇਰੀ ਚੇਤਨਾ ਬਹੁਤ ਉਚੀ ਉਠ ਚੁੱਕੀ ਹੈ, ਹੁਣ ਤੂੰ ਸੁੱਤਿਆਂ ਦੀ ਬਸਤੀ ਵਲ ਕੀ ਲੈਣ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈਂ?”
ਬੁੱਢੇ ਸਾਧੂ ਦੀ ਗੱਲ ਸੁਣ ਕੇ ਜ਼ਰਥੁਸਟਰ ਨੇ ਕਿਹਾ, “ਮੈਂਨੂੰ ਮਨੁੱਖ ਨਾਲ਼ ਪਿਆਰ ਹੈ, ਮੈਂ ਉਸ ਲਈ ਰੌਸ਼ਨੀ ਦੀ ਸੌਗਾਤ ਲੈ ਕੇ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹਾਂ।”
ਤਦ ਸਾਧੂ ਨੇ ਕਿਹਾ, “ਪਰ ਆਦਮੀ ਤਾਂ ਭਿਖਾਰੀ ਹੈ, ਉਹਨੂੰ ਤੇਰੀ ਚੇਤਨਾ ਦੀ ਸੌਗਾਤ ਨਾਲ਼ ਕੋਈ ਮਤਲਬ ਨਹੀਂ। ਉਹ ਤਾਂ ਤੈਥੋਂ ਭੀਖ ਮੰਗੇਗਾ।”
ਇਹ ਗੱਲ ਸੁਣ ਕੇ ਜ਼ਰਥੁਸਟਰ ਕਹਿਣ ਲੱਗਾ, “ਆਦਮੀ ਦੀ ਤਰਸਯੋਗ ਹਾਲਤ ਦੇਖ ਕੇ ਮੈਥੋਂ ਜਰਿਆ ਨਹੀਂ ਜਾਂਦਾ। ਮੈਨੂੰ ਮਨੁੱਖ ਜਾਤੀ ਨਾਲ਼ ਪਿਆਰ ਹੈ। ਮੈਂ ਉਸ ਲਈ ਭੀਖ ਨਹੀਂ, ਆਨੰਦ ਦਾ ਤੋਹਫਾ ਲੈ ਕੇ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹਾਂ।”
ਜ਼ਰਥੁਸਟਰ ਦੀ ਗੱਲ ਸੁਣ ਕੇ ਬੁੱਢਾ ਸਾਧੂ ਕਹਿਣ ਲੱਗਾ, “ਤੂੰ ਮੇਰੇ ਵੱਲ ਵੇਖ! ਮੈਂ ਭਲਾ ਇਹਨਾਂ ਜੰਗਲਾਂ ਵਿਚ ਕਿਉਂ ਆਇਆ ਹਾਂ? ਮੈਂ ਵੀ ਕਦੇ ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਪਿਆਰ ਕਰਦਾ ਹੁੰਦਾ ਸੀ ਪਰ ਹੁਣ ਮੈਂ ਸਿਰਫ਼ ਰੱਬ ਨੂੰ ਹੀ ਪਿਆਰ ਕਰਦਾ ਹਾਂ। ਮੈਨੂੰ ਪਤਾ ਲੱਗ ਚੁੱਕਾ ਹੈ ਕਿ ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਪਿਆਰ ਕਰਨਾ ਬੜਾ ਘਾਤਕ ਸਿੱਧ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
ਜ਼ਰਥੁਸਟਰ ਕਹਿਣ ਲੱਗਾ, “ਪਰ ਮੇਰੇ ਪਿਆਰ ਦਾ ਢੰਗ ਤਾਂ ਬਿਲਕੁਲ ਵੱਖਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦਾ ਹੈ। ਮੈਂ ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਕੋਈ ਭੀਖ ਨਹੀਂ ਦੇਣੀ ਕਿਉਂਕਿ ਮੈਂ ਏਨਾ ਗਰੀਬ ਨਹੀਂ।”
ਇਹ ਸੁਣ ਕੇ, ਬੁੱਢਾ ਸਾਧੂ ਜ਼ਰਥੁਸਟਰ ਨੁੰ ਫਿਰ ਆਖਣ ਲੱਗਾ, “ ਜ਼ਰਥੁਸਟਰ ਮੇਰੀ ਬੇਨਤੀ ਸੁਣ। ਮਨੁੱਖ ਦਾ ਖਿਆਲ ਛੱਡ ਦੇ। ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਮਿਲਣ ਨਾਲ਼ੋਂ ਤਾਂ ਚੰਗਾ ਹੋਵੇਗਾ, ਇਥੋਂ ਦੇ ਪਸ਼ੂਆਂ ਜਾਨਵਰਾਂ ਨੂੰ ਮਿਲ ਲੈ।”
ਬੁੱਢੇ ਸਾਧੂ ਦੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਸੁਣ ਕੇ ਜ਼ਰਥੁਸਟਰ ਬੱਚਿਆਂ ਵਾਂਗ ਹੱਸਣ ਲੱਗਾ, ਜਦੋਂ ਬੁੱਢਾ ਸਾਧੂ ਉਹਦੇ ਕੋਲੋਂ ਚਲਾ ਗਿਆ ਤਾਂ ਜ਼ਰਥੁਸਟਰ ਆਪਣੇ ਮਨ ਵਿਚ ਸੋਚਣ ਲੱਗਾ, “ਭਲਾ ਇਸ ਬੁੱਢੇ ਸਾਧੂ ਨੂੰ ਅਜੇ ਤੱਕ ਪਤਾ ਹੀ ਨਹੀਂ ਲੱਗਾ ਕਿ ਜਿਹੜੇ ਰੱਬ ਨੂੰ ਲੱਭਣ ਲਈ ਉਹ ਇਥੇ ਟੱਕਰਾਂ ਮਾਰ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਉਹ ਤਾਂ ਮਰ ਚੁੱਕਾ ਹੈ।”
ਜਦੋਂ ਜ਼ਰਥੁਸਟਰ ਸ਼ਹਿਰ ਵਿਚ ਆਇਆ ਤਾਂ ਉਸ ਨੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਇਕੱਠ ਵੇਖਿਆ। ਇਸ ਸ਼ਹਿਰ ਵਿਚ ਹੋਕਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ਕਿ ਅੱਜ ਰੱਸੇ ਉਤੇ ਨੱਚਣ ਵਾਲ਼ਾ ਆਪਣੇ ਨਾਲ਼ ਲਿਆਂਦੇ ਬਾਂਦਰ ਦੇ ਕਰਤੱਵ ਦਿਖਾ ਕੇ ਸੱਭ ਦਾ ਮਨੋਰੰਜਨ ਕਰੇਗਾ। ਇਹ ਸਾਰੇ ਲੋਕ ਹੋਕਾ ਸੁਣ ਕੇ ਤਮਾਸ਼ਾ ਦੇਖਣ ਲਈ ਇਕੱਠੇ ਹੋਏ ਸਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਭੀੜ ਕੋਲ਼ ਰੁਕ ਕੇ ਜ਼ਰਥੁਸਟਰ ਨੇ ਉਚੀ ਆਵਾਜ਼ ਵਿਚ ਕਿਹਾ, “ਦੋਸਤੋ! ਤਮਾਸ਼ੇ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਮੇਰੀ ਨਿੱਕੀ ਜਿਹੀ ਗੱਲ ਸੁਣੋ।”
(ਬਾਕੀ ਅਗਲੇ ਅੰਕ ਵਿਚ....)
ਧੁਰ ਅੰਦਰ.......... ਨਜ਼ਮ/ਕਵਿਤਾ / ਰਤਨ ਰਾਈਕਾ
ਉਮਰ ਜੇ ਹੁੰਗਾਰਾ........... ਨਜ਼ਮ / ਕੰਵਲਜੀਤ ਭੁੱਲਰ
ਭੈੜੀਏ !
ਉਮਰ ਜੇ ਹੁੰਗਾਰਾ ਦੇਣਾ ਹੀ ਸੀ
ਤਾਂ ਕਦੀ ਦਸਤਕ ਵੀ ਆ ਬਣਦੀਓਂ...।
ਕੋਹਾਂ ਜਿੰਨਾ ਪਿਆਰ ਕਰਨ ਵਾਲੀ਼ਏ
ਮੇਰੇ ਜ਼ਖ਼ਮਾਂ ਦੀ ਮੱਲ੍ਹਮ ਤਾਂ ਬਣ....
ਬੜੇ ਚਿਰਾਂ ਤੋਂ ਰੁੱਤਾਂ ਦੇ ਇਹ ਪਿਆਸੇ ਨੇ...।।
ਹਮ ਉਮਰ ਦਾ ਦਾਅਵਾ ਕਰਨ ਵਾਲੀ਼ਏ
ਇਕ ਮੌਤ ਤਾਂ ਜੀਣ ਲਈ ਦੇ
ਚਿਰ ਹੀ ਹੋ ਗਿਆ...
ਜੀਅ ਜੀਅ ਮਰਦਿਆਂ...।
ਵਾਅਦਾ ਕਰ
ਤੂੰ ਮੈਥੋਂ ਅਗੇਰੀ ਕਬਰ ਨਹੀਂ ਹੋਵੇਂਗੀ
ਮੇਰੀ ਤਾਂ ਚਲੋ ਤਮਾਮ ਉਮਰ ਕਫ਼ਨ ਏ...।
ਚੰਗੀਏ ਕੁੜੀਏ
ਉਦਾਸੀਆਂ ਉੱਪਰ ਏਨਾ ਹੱਕ ਨਾ ਰੱਖ
ਇਹ ਹੱਕ.. ਮੇਰੇ ਰਾਖਵੇਂ ਨੇ...
ਤੇ
ਮੇਰੀ ਮੌਤ ਉਪਰ ਤੂੰ ਅੱਖਾਂ ਗਿੱਲੀਆਂ ਨਾ ਕਰੀਂ
ਮੈਥੋਂ ਸਲ੍ਹਾਬੇ ਕੋਲੋਂ ਸੜ ਨਹੀਂ ਹੋਣਾ...
ਵੇਖ ਮੈਨੂੰ ਜੀਣ ਦੀ ਜਾਂਚ ਨਾ ਸਿਖਾ
ਬੜਾ ਚਿਰ ਇਸ ਜੂਏ 'ਚ ਮੈਂ ਹਾਰਿਆ ਹਾਂ
ਕਈ ਮੌਤ ਵਰਗੇ ਪੱਤੇ ਵੰਡ
ਸ਼ਾਇਦ ਜਿੱਤ ਉਡੀਕ 'ਚ ਹੋਵੇ...
ਉਮਰ ਜੇ ਹੁੰਗਾਰਾ ਦੇਣਾ ਹੀ ਸੀ
ਤਾਂ ਕਦੀ ਦਸਤਕ ਵੀ ਆ ਬਣਦੀਓਂ...।
ਕੋਹਾਂ ਜਿੰਨਾ ਪਿਆਰ ਕਰਨ ਵਾਲੀ਼ਏ
ਮੇਰੇ ਜ਼ਖ਼ਮਾਂ ਦੀ ਮੱਲ੍ਹਮ ਤਾਂ ਬਣ....
ਬੜੇ ਚਿਰਾਂ ਤੋਂ ਰੁੱਤਾਂ ਦੇ ਇਹ ਪਿਆਸੇ ਨੇ...।।
ਹਮ ਉਮਰ ਦਾ ਦਾਅਵਾ ਕਰਨ ਵਾਲੀ਼ਏ
ਇਕ ਮੌਤ ਤਾਂ ਜੀਣ ਲਈ ਦੇ
ਚਿਰ ਹੀ ਹੋ ਗਿਆ...
ਜੀਅ ਜੀਅ ਮਰਦਿਆਂ...।
ਵਾਅਦਾ ਕਰ
ਤੂੰ ਮੈਥੋਂ ਅਗੇਰੀ ਕਬਰ ਨਹੀਂ ਹੋਵੇਂਗੀ
ਮੇਰੀ ਤਾਂ ਚਲੋ ਤਮਾਮ ਉਮਰ ਕਫ਼ਨ ਏ...।
ਚੰਗੀਏ ਕੁੜੀਏ
ਉਦਾਸੀਆਂ ਉੱਪਰ ਏਨਾ ਹੱਕ ਨਾ ਰੱਖ
ਇਹ ਹੱਕ.. ਮੇਰੇ ਰਾਖਵੇਂ ਨੇ...
ਤੇ
ਮੇਰੀ ਮੌਤ ਉਪਰ ਤੂੰ ਅੱਖਾਂ ਗਿੱਲੀਆਂ ਨਾ ਕਰੀਂ
ਮੈਥੋਂ ਸਲ੍ਹਾਬੇ ਕੋਲੋਂ ਸੜ ਨਹੀਂ ਹੋਣਾ...
ਵੇਖ ਮੈਨੂੰ ਜੀਣ ਦੀ ਜਾਂਚ ਨਾ ਸਿਖਾ
ਬੜਾ ਚਿਰ ਇਸ ਜੂਏ 'ਚ ਮੈਂ ਹਾਰਿਆ ਹਾਂ
ਕਈ ਮੌਤ ਵਰਗੇ ਪੱਤੇ ਵੰਡ
ਸ਼ਾਇਦ ਜਿੱਤ ਉਡੀਕ 'ਚ ਹੋਵੇ...
ਖ਼ਾਬ ਸੁਹਾਨੇ ਆਏ..........ਗ਼ਜ਼ਲ (ਉਰਦੂ) / ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਅਦੀਬ
ਲੌਟ ਕਰ ਫਿਰ ਨਾ ਮੁਹੱਬਤ ਕੇ ਜ਼ਮਾਨੇ ਆਏ
ਯਾਦ ਭੀ ਆਏ ਤੋ ਜ਼ਖ਼ਮ ਪੁਰਾਨੇ ਆਏ
ਔਰ ਫਿਰ ਯੂੰ ਭੀ ਹੂਆ ਹੈ ਕਿ ਬਿਛੜ ਕਰ ਤੁਝ ਸੇ
ਨੀਂਦ ਆਈ ਨ ਕਭੀ, ਖ਼ਾਬ ਸੁਹਾਨੇ ਆਏ
ਜਿ਼ੰਦਗੀ ਤੂਨੇ ਹਮੇਂ ਛੋੜ ਦੀਆ ਹੈ ਫਿਰ ਭੀ
ਜਿ਼ੰਦਾ ਰਹਿਨੇ ਕੇ ਬਹੁਤ ਹਮ ਕੋ ਬਹਾਨੇ ਆਏ
ਚਾਹਤਾ ਹੂੰ ਕਿ ਰਹੇ ਏਕ ਤਆਲੁਕ ਕਾਇਮ
ਵੋ ਸਿਤਮਗਰ ਹੈ ਤੋ ਫਿਰ ਮੁਝ ਕੋ ਸਤਾਨੇ ਆਏ
ਅਬ ਖ਼ਰਾਬਾ ਹੈ ਦਿਲੇ-ਜ਼ਾਰ ਜਹਾਂ ਸ਼ਾਮ ਢਲੇ
ਸਰਫਿਰੀ ਯਾਦ ਤੇਰੀ ਖ਼ਾਕ ਉੜਾਨੇ ਆਏ
ਯਾਦ ਭੀ ਆਏ ਤੋ ਜ਼ਖ਼ਮ ਪੁਰਾਨੇ ਆਏ
ਔਰ ਫਿਰ ਯੂੰ ਭੀ ਹੂਆ ਹੈ ਕਿ ਬਿਛੜ ਕਰ ਤੁਝ ਸੇ
ਨੀਂਦ ਆਈ ਨ ਕਭੀ, ਖ਼ਾਬ ਸੁਹਾਨੇ ਆਏ
ਜਿ਼ੰਦਗੀ ਤੂਨੇ ਹਮੇਂ ਛੋੜ ਦੀਆ ਹੈ ਫਿਰ ਭੀ
ਜਿ਼ੰਦਾ ਰਹਿਨੇ ਕੇ ਬਹੁਤ ਹਮ ਕੋ ਬਹਾਨੇ ਆਏ
ਚਾਹਤਾ ਹੂੰ ਕਿ ਰਹੇ ਏਕ ਤਆਲੁਕ ਕਾਇਮ
ਵੋ ਸਿਤਮਗਰ ਹੈ ਤੋ ਫਿਰ ਮੁਝ ਕੋ ਸਤਾਨੇ ਆਏ
ਅਬ ਖ਼ਰਾਬਾ ਹੈ ਦਿਲੇ-ਜ਼ਾਰ ਜਹਾਂ ਸ਼ਾਮ ਢਲੇ
ਸਰਫਿਰੀ ਯਾਦ ਤੇਰੀ ਖ਼ਾਕ ਉੜਾਨੇ ਆਏ
ਪੰਜਾਬੀ ਸ਼ਾਇਰੀ ਦਾ ਚਰਚਿਤ ਹਸਤਾਖ਼ਰ : ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਮੋਹੀ .......... ਲੇਖ਼ / ਪਰਮਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਤੱਗੜ (ਡਾ.)
ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਮੋਹੀ ਪੰਜਾਬੀ ਕਾਵਿ ਜਗਤ ਵਿਚ ਜਾਣਿਆਂ-ਪਛਾਣਿਆਂ ਹਸਤਾਖ਼ਰ ਹੈ। ਉਸਨੇ ਹੁਣ ਤੱਕ ‘ਸਹਿਮੇ ਬਿਰਖ਼ ਉਦਾਸੇ ਰੰਗ’ ਕਾਵਿ-ਸੰਗ੍ਰਿਹ, ‘ਮੁਖ਼ਾਲਿਫ਼ ਹਵਾ’ ਕਾਵਿ-ਸੰਗ੍ਰਿਹ, ‘ਬਾਜ਼ੀ’ ਗ਼ਜ਼ਲ-ਸੰਗ੍ਰਿਹ, ‘ਮਣਕੇ’ ਕਾਵਿ-ਸੰਗ੍ਰਿਹ ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤ ਦੀ ਝੋਲ਼ੀ ਪਾਏ ਹਨ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਪਾਸ਼ ਦੀਆਂ ਚੋਣਵੀਆਂ 79 ਕਵਿਤਾਵਾਂ ਦਾ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਵਿਚ ਉਲ਼ੱਥਾ ਕਰਕੇ ‘ਪਾਸ਼ ਐਂਥਾਲੋਜੀ’ ਸਿਰਲੇਖ ਤਹਿਤ ਕਿਤਾਬੀ ਰੂਪ ਦਿੰਦਿਆਂ ਪਾਸ਼ ਦੀ ਸ਼ਾਇਰੀ ਨੂੰ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਦੇ ਸ਼ੌਕੀਨ ਪਾਠਕਾਂ ਤੱਕ ਪੁਚਾ ਕੇ ਪਾਸ਼ ਨੂੰ ਵਿਹਾਰਕ ਸ਼ਰਧਾਂਜਲੀ ਦਿੱਤੀ। ਉਸ ਦੀ ਪੰਜਵੀਂ ਅਤੇ ਨਵੀਆਂ ਕਾਵਿ-ਕ੍ਰਿਤਾਂ ਦੀ ਕਿਤਾਬ ‘ਰੂਹ ਦਾ ਰਕਸ’ 15 ਨਵੰਬਰ 2009 ਨੂੰ ਕੋਟਕਪੂਰੇ ਗਿਆਨ ਪੀਠ ਪੁਰਸਕਾਰ ਵਿਜੇਤਾ ਪਦਮ ਸ੍ਰੀ ਪ੍ਰੋ. ਗੁਰਦਿਆਲ ਸਿੰਘ ਦੇ ਕਰ-ਕਮਲਾਂ ਦੁਆਰਾ ਲੋਕ-ਅਰਪਿਤ ਹੋ ਚੁੱਕੀ ਹੈ। ਅਸੀਂ ਇੱਥੇ ਉਸ ਦੀ ਇਕ ਤਾਜ਼ਾ ਅਤੇ ਅਣਛਪੀ ਕਾਵਿ-ਰਚਨਾ ਤੁਹਾਡੇ ਸਨਮੁੱਖ ਕਰਨ ਦੀ ਖ਼ੁਸ਼ੀ ਲੈ ਰਹੇ ਹਾਂ-
ਆਥਣ-ਉਗਣ ਜੋ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੀ ਛਾਵੇਂ ਉਠਦੇ ਬਹਿੰਦੇ ਨੇ, ਗਿਣਤੀ ਦੇ ਕੁਝ ਸ਼ਾਇਰ ਨੇ
ਨਜ਼ਰਾਂ ਵਾਲ਼ੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਵਿਚ ਜੋ ਹਰ ਪਲ ਜਗਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਨੇ, ਗਿਣਤੀ ਦੇ ਕੁਝ ਸ਼ਾਇਰ ਨੇ।
ਗੋਰਖ਼, ਬੁੱਲੇ, ਸ਼ਾਹ ਹੁਸੈਨ, ਨਾਮੇ, ਕਬੀਰ, ਰਵਿਦਾਸ, ਫ਼ਰੀਦ ਤੇ ਨਾਨਕ ਸ਼ਬਦ ਸਵਾਰੇ ਨੇ
ਵਾਰਿਸ ਜਿਹੇ ਵਿਰਸੇ ਦੇ ਵਾਰਿਸ ਜੋ ’ਵਾਵਾਂ ਸੰਗ ਵਹਿੰਦੇ ਨੇ, ਗਿਣਤੀ ਦੇ ਕੁਝ ਸ਼ਾਇਰ ਨੇ।
ਤੂੰ ਮੈਂ ਜਦ ਵੀ ਮਿਲ਼ਦੇ ਹਾਂ, ਇਕ ਦੂਜੇ ਦੇ ਗਲ਼ ਲਗਕੇ, ਆਪਣੇ ਦੁੱਖ ਹੀ ਰੋਂਦੇ ਹਾਂ
ਵਿਰਵੇ ਵਾਂਝੇ ਜੱਗ ਦੀ ਪੀੜਾ ਜਿਹੜੇ ਸੁਣਦੇ ਨੇ, ਗਿਣਤੀ ਦੇ ਕੁਝ ਸ਼ਾਇਰ ਨੇ।
ਚੇਤਿਆਂ ਦੇ ਵਿਚ ਵਸ ਜਾਣਾ ਸਦਾ ਹੀ ਨਜ਼ਰਾਂ ਵਿਚ ਰਹਿਣਾ, ਕੌਣ ਨਹੀਂ ਚਾਹੁੰਦਾ ਐਪਰ
ਬੋਲ ਜਿਨਾਂ ਦੇ ਹਰ ਇਕ ਦੇ ਬੁੱਲਾਂ ’ਤੇ ਸਦਾ ਹੀ ਰਹਿੰਦੇ ਨੇ, ਗਿਣਤੀ ਦੇ ਕੁਝ ਸ਼ਾਇਰ ਨੇ।
ਸੁਆਰਥ ਹਉਮੈਂ ਸਨਮਾਨਾਂ ਲਈ ਤਲ਼ੀਆਂ ਚੱਟਦੇ ਫ਼ਿਰਦੇ ਜੋ, ਭਾਟੜਿਆਂ ਦੀ ਕਮੀ ਨਹੀਂ,
ਪੈਰਾਂ ਸੰਗ ਜੋ ਤੁਰਦੇ ਨੇ, ਹੱਥਾਂ ਦਾ ਹੱਥ ਵਟਾਉਂਦੇ ਨੇ, ਗਿਣਤੀ ਦੇ ਕੁਝ ਸ਼ਾਇਰ ਨੇ।
ਆਥਣ-ਉਗਣ ਜੋ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੀ ਛਾਵੇਂ ਉਠਦੇ ਬਹਿੰਦੇ ਨੇ, ਗਿਣਤੀ ਦੇ ਕੁਝ ਸ਼ਾਇਰ ਨੇ
ਨਜ਼ਰਾਂ ਵਾਲ਼ੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਵਿਚ ਜੋ ਹਰ ਪਲ ਜਗਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਨੇ, ਗਿਣਤੀ ਦੇ ਕੁਝ ਸ਼ਾਇਰ ਨੇ।
ਆਥਣ-ਉਗਣ ਜੋ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੀ ਛਾਵੇਂ ਉਠਦੇ ਬਹਿੰਦੇ ਨੇ, ਗਿਣਤੀ ਦੇ ਕੁਝ ਸ਼ਾਇਰ ਨੇ
ਨਜ਼ਰਾਂ ਵਾਲ਼ੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਵਿਚ ਜੋ ਹਰ ਪਲ ਜਗਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਨੇ, ਗਿਣਤੀ ਦੇ ਕੁਝ ਸ਼ਾਇਰ ਨੇ।
ਗੋਰਖ਼, ਬੁੱਲੇ, ਸ਼ਾਹ ਹੁਸੈਨ, ਨਾਮੇ, ਕਬੀਰ, ਰਵਿਦਾਸ, ਫ਼ਰੀਦ ਤੇ ਨਾਨਕ ਸ਼ਬਦ ਸਵਾਰੇ ਨੇ
ਵਾਰਿਸ ਜਿਹੇ ਵਿਰਸੇ ਦੇ ਵਾਰਿਸ ਜੋ ’ਵਾਵਾਂ ਸੰਗ ਵਹਿੰਦੇ ਨੇ, ਗਿਣਤੀ ਦੇ ਕੁਝ ਸ਼ਾਇਰ ਨੇ।
ਤੂੰ ਮੈਂ ਜਦ ਵੀ ਮਿਲ਼ਦੇ ਹਾਂ, ਇਕ ਦੂਜੇ ਦੇ ਗਲ਼ ਲਗਕੇ, ਆਪਣੇ ਦੁੱਖ ਹੀ ਰੋਂਦੇ ਹਾਂ
ਵਿਰਵੇ ਵਾਂਝੇ ਜੱਗ ਦੀ ਪੀੜਾ ਜਿਹੜੇ ਸੁਣਦੇ ਨੇ, ਗਿਣਤੀ ਦੇ ਕੁਝ ਸ਼ਾਇਰ ਨੇ।
ਚੇਤਿਆਂ ਦੇ ਵਿਚ ਵਸ ਜਾਣਾ ਸਦਾ ਹੀ ਨਜ਼ਰਾਂ ਵਿਚ ਰਹਿਣਾ, ਕੌਣ ਨਹੀਂ ਚਾਹੁੰਦਾ ਐਪਰ
ਬੋਲ ਜਿਨਾਂ ਦੇ ਹਰ ਇਕ ਦੇ ਬੁੱਲਾਂ ’ਤੇ ਸਦਾ ਹੀ ਰਹਿੰਦੇ ਨੇ, ਗਿਣਤੀ ਦੇ ਕੁਝ ਸ਼ਾਇਰ ਨੇ।
ਸੁਆਰਥ ਹਉਮੈਂ ਸਨਮਾਨਾਂ ਲਈ ਤਲ਼ੀਆਂ ਚੱਟਦੇ ਫ਼ਿਰਦੇ ਜੋ, ਭਾਟੜਿਆਂ ਦੀ ਕਮੀ ਨਹੀਂ,
ਪੈਰਾਂ ਸੰਗ ਜੋ ਤੁਰਦੇ ਨੇ, ਹੱਥਾਂ ਦਾ ਹੱਥ ਵਟਾਉਂਦੇ ਨੇ, ਗਿਣਤੀ ਦੇ ਕੁਝ ਸ਼ਾਇਰ ਨੇ।
ਆਥਣ-ਉਗਣ ਜੋ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੀ ਛਾਵੇਂ ਉਠਦੇ ਬਹਿੰਦੇ ਨੇ, ਗਿਣਤੀ ਦੇ ਕੁਝ ਸ਼ਾਇਰ ਨੇ
ਨਜ਼ਰਾਂ ਵਾਲ਼ੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਵਿਚ ਜੋ ਹਰ ਪਲ ਜਗਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਨੇ, ਗਿਣਤੀ ਦੇ ਕੁਝ ਸ਼ਾਇਰ ਨੇ।
Subscribe to:
Posts (Atom)